تاریخچه روانپزشکی در ایران

چندین سال است که در کشور ما متخصصان علوم روانشناسی نسبت به بروز بیماری‌های روانی هشدار می‌دهند اما بسیاری از ما ایرانیان مراجعه به مشاور روانی و روانپزشک را با دیوانگی معادل می‌دانیم.

البته شاید تاریخ این علم در کشور مــا نیز در‌این طرز تلقـی کــم ‌تــأثیر نباشد.

درایران تاریخ روانپزشکی قدمتی همچون طب دارد. در قرون‌وسطی که بیماران روانی را در غرب به بهانه‌ی جادوگری یا جن‌زدگی تنبیه یا شکنجه یا غل و زنجیر می‌کردند در ممالک اسلامی به‌خصوص ایران رفتاری انسانی با آنان در‌پیش می‌گرفتند و با گیاهان دارویی، عطریات، موسیقی و روشهای مشابه مشاوره، آنان را درمان‌کرده یا در آسایشگاه‌های خاصی نگهداری می‌کردند. رازی و ابن‌سینا در کتاب‌هایشان به اختلالهای روانی همچون مالیخولیا، شیدایی‌(مانیا) و سرسام (دلیریوم) اشاراتی داشته‌اند. آنان برای بیماران خود روان‌درمانی کرده و اثر هیجان را بر دستگاه قلبی ـ عروقی شرح داده‌اند.

اما روانپزشکی نوین ایران با تأسیس دانشگاه تهران در‌سال۱۳۱۳ آغاز شد. در‌سال۱۳۱۶ دپارتمانی در دانشکده‌ی طب شروع به آموزش دانشجویان کرد. نخستین استادان روانپزشکی عمدتاً در فرانسه آموزش‌دیده بودند و در‌این بین نام دو استاد دکتر عبدالحسین میرسپاسی و دکتر حسین رضاعی که در واقع پیشگامان علم روانپزشکی نوین در ایران بـودند از همه مــعروف‌تر بودند.

پیش‌از تأسیس بیمارستان روزبه در‌سال‌۱۳۲۵، بیماران روانی در تیمارستان‌هایی نگهداری می‌شدند که وضع مناسبی نداشتند. اما روانپزشکی نوین ایران با تأسیس بیمارستان روزبه وارد مرحله‌ی نوینی شد.

از سال‌ها قبل تا سال‌۱۲۹۷ در بیمارستان دولتی (محلی کنونی مرکز پزشکی سینا) چند زیرزمین با درهای آهنی به بیماران روانی اختصاص داشت. در‌این سال در اثر حادثه‌ای این قسمت از بیمارستان دولتی جدا شد و به شهربانی واگذار شد.

شهربانی نیز بیماران را به ساختمانی در باغ اکبرآباد انتقال داد و به‌این‌ترتیب تیمارستان تهران که مبدأ تاریخچه‌ی روانپزشکی نوین ایران است به‌وجود‌آمد. در‌این ساختمان ۲‌طبقه چندین اتاق ۲×۱متر که فقط سوراخ‌های کوچکی برای روشنایی و نیازهای ضروری در‌آنها تعبیه شده بود وجود داشت که ۲۶ بیمار مرد و ۱۶ بیمار زن در آنجا نگهداری شده و توسط ۳‌نفر پاسبان مراقبت می‌شدند.

در سال‌۱۲۹۹ تیمارستان به شهرداری واگذار‌شد و بودجه‌ای برای پرستار، لباس، نظافت و غیره در‌نظر گرفته و غل و زنجیر به قفل‌های آهنی تبدیل شد. سردخانه در باغ شمالی ضمیمه‌ی تیمارستان شد و تعداد بیماران به ۱۵۰‌نفر رسید.

از بدو تأسیس تیمارستان تا سال‌۱۳۱۹ دکتر لقمان‌السلطان مسوول بنگاه تیمارستان بود. سال۱۳۱۶ دکتر رضاعی و سال۱۳۱۷ دکتر میرسپاسی پس‌از گرفتن تخصص روانپزشکی به ایران مراجعت و در‌سمت پزشک بیمارستان دولتی شروع به‌کار کردند و با سعی و کوشش آنها بین سال‌های ‌۱۳۱۷‌تا‌۱۳۱۹ اوضاع بیماران بهتر شد.
کم‌کم بیمارستان وسعت یافت. تا سال‌۱۳۳۸ تیمارستان تهران شامل دو قسمت بود که یکی‌از آنها واقع در خیابان سینا به نگهداری بیماران حاد و خطرناک و دومی بخش مرکزی در خیابان سی متری به خدمات درمانی برای بیماران آرام تر می‌پرداختند. هر دو قسمت در‌سال‌۱۳۳۸ به محل فعلی آن در امین‌آباد انتقال یافت. در پایان این سال تعداد بیماران روانی به ۱۵۵۰نفر افزایش‌یافت. از سال ‌۱۳۳۹ ‌تا ‌۱۳۴۰ این تیمارستان به پاس خدمات محمد زکریای رازی به نام وی نامیده شد. در‌سال۱۳۴۷ هم به وزارت بهداری واگذار شد.

در‌سال ‌۱۳۱۹ رئیس فرانسوی دانشکده‌ی پزشکی اولین دپارتمان آموزش روانپزشکی را در تیمارستان تهران بنیان گذاشت. سال‌۱۳۳۴ جمعیت حمایت از دیوانگان (که درسال ‌۱۳۳۵ به جمعیت بهداشت روانی تغییر نام یافت) بنای بیمارستان صد تخت‌خوابی را در باغ بیمارستان روزبه شروع‌کرده و آن را نیمه تمام به دانشکده‌ی پزشکی اهدا نمود.
در مهرماه۱۳۳۸ آموزشگاه پرستاری و بهیاری روانی با همکاری وزارت بهداری و دانشکده‌ی پزشکی تأسیس شد و امور پرستاری بیمارستان را زیرنظر گرفت.
در‌سال‌های‌۱۳۰۰، ۱۳۰۲ و ۱۳۰۸ نیز به‌ترتیب بیمارستان‌های روانی مشهد، همدان و اصفهان و در‌سال‌های‌۱۳۱۲‌و‌۱۳۲۷ بیمارستان‌های روانپزشکی تبریز و شیراز تأسیس شدند.

بیمارستان خصوصی شامل بیمارستان روانپزشکی میمنت توسط دکتر عبدالحسین میرسپاسی (۱۳۱۷)، بیمارستان روانپزشکی چهرازی توسط دکتر سید‌ابراهیم چهرازی(۱۳۱۸)،آسایشگاه دکتر رضاعی توسط دکتر حسین رضاعی (۱۳۱۹)، بیمارستان روانپزشکی آزادی توسط دکتر حسین فوده (۱۳۶۴)، بیمارستان اعصاب مهرگان (۱۳۶۶) و بیمارستان روانپزشکی ایرانیان(۱۳۸۰) نیز به‌تدریج وارد فعالیت‌های درمانی شدند. در‌حال‌حاضر به غیر‌از بیمارستان چهرازی، بقیه‌ی مراکز در‌حال فعالیت هستند و همچنین بسیاری بیمارستان‌های دولتی و خصوصی بخش روانپـزشکی را به فـعالیت خـود افزوده‌اند.