شماره ۱۱۲۴
زیکا به زبان ساده
دکتر خسرو نیستانی - علوم آزمایشگاهی
اخیراً در مطبوعات‌پزشکی و نشریات غیرپزشکی و رسانه‌های بصری، تصاویری از نوزادانی را می‌بینیم که سر کوچکی دارند و به‌اصطلاح پزشکی میکروسفال هستند و این موضوع موجب نگرانی خانم‌های باردار و خانم‌هایی که می‌خواهند باردار شوند، گردیده است. خوانده‌ایم و شنیده‌ایم که علت این عارضه، زیکا است. زیکا یک بیماری عفونی ویروسی است که ویروس آن از آلفا ویروس‌ها می‌باشد. ویروس زیکا توسط پشه به‌انسان منتقل‌می‌شود و امروزه شاهد گسترش آن در مناطق مختلف بوده و هر روز حضور آن‌را در کشور جدیدی شاهد هستیم و این موضوع موجب شده‌است که سازمان‌های بهداشتی جهانی به‌صورت ضربتی و فوری در صدد خاموش‌کردن آن و جلوگیری‌از گسترش این مشکل درجوامع بشری باشند. بیماری زیکا از پشه به‌انسان منتقل‌می‌شود و ۲نوع پشه: پاسامی Aedes aegypti و Aedes albicas، این گرفتاری بزرگ را ایجاد‌می‌کنند.به‌موجب بررسیCDC (مرکز کنترل پیشگیری از بیماری‌های آمریکا) خاستگاه این بیماری جزایر پورتوریکو و هاوایـی اســت. در پورتوریـکو Aedes aegypti که ظاهراً نامی‌از مصر دارد و در هاواییAedes albicas ناقل ویروس زیکا هستند. این ۲پشه در اطراف آمریکا و نواحی دیگر آن وجود دارند. ولی خاستگاه اولیه این بیماری پورتوریکو است و CDC تخمین می‌زند تا پایان سال‌جاری ۲۰درصد از جمعیت جهان آلوده‌می‌شوند. اولین کودک میکروسفال در ماه می سال ۲۰۱۵ از پورتوریکو گزارش شده‌است. زیکا بیماری است که از‌نظر شدّت، ضعیف یا متوسط به‌شمار‌می‌آید و ۴ نشانه؛ تب، لکه‌های قرمز پوستی، درد مفاصل و قرمزی چشم‌ها را دارا است و امروزه متعاقب آن گاهی عوارض عصبی و بخصوص سندرم گیلن‌باره (Guillain-Barre Syndrome) نیز دیده‌می‌شود.
همین‌طوردر برخی‌از بیماری‌های ویروسی دیگر مثل انفلوآنزا نیز دیده‌می‌شود. حتی یک در میلیون از کسانی که واکسن انفلوآنزا می‌زنند مبتلا به گیلن‌باره می‌شوند که بیماری فلج‌کننده وخیمی است که جای بحث کامل آن در اینجا نیست. توجه گردد که اگر اولین بار تصویر نوزادان میکروسفال دیده شد، نباید تصور‌شود که این بیماری مخصوص خانم‌های باردار است بلکه مردان نیز به این بیماری مبتلا‌می‌شوند و آن‌را با مقاربت به همسران خود منتقلمیکنند و البته این خانم‌ها هستند که جزو گروه آسیب‌پذیر در دوران بارداری می‌باشند و کودکان میکروسفال به‌دنیا می‌آورند. دکتر Ann Powens رئیس آزمایشگاه آلفا ویروس‌ها در CDC بهترین مرجع دانسته‌های ما درمورد زیکا است؛ او می‌گوید آلودگی مردان بسیار مهم است و هنوز مطمئن نیستیم که این بیماری در مردان چقدر به‌طول می‌انجامد. فعلاً بر‌این باوریم که پس‌از ۲هفته بدن از ویروس پاک گشته و پس‌از آن ایمنی در‌برابر بیماری ایجاد می‌شود. CDC توصیه‌می‌کند که خانم‌ها تا ۸هفته پس‌از شروع زیکا باردار نشوند که در‌این‌صورت نوزاد آنها بدون عیب خواهد بود. ولی ویروس زیکا مدتها بیش‌از این در اسپرم مردان زنده می‌ماند و اگر آنها از نواحی آلوده برمی‌گردند، دست‌کم تا ۸هفته نباید نزدیکی داشته باشند و در‌صورتی‌که نشانه‌ای از آلودگی را داشتند، تا ۶ماه اجازه نزدیکی ندارند و روی‌هم‌رفته در تمام طول بارداری با همسرشان نباید نزدیکی داشته باشند. ازاین نظر که آمریکا مشکل تراکم جمعیت فقیر و برنامه‌های ضعیف مبارزه با حشرات را ندارد، میزان درگیری با زیکا در‌آن بالا نیست.
به‌علاوه، سیستم پیشرفته سرمایش و گرمایش و گسترش پنجره‌های توری نیز از عواملی است که مانع از انتشار این بیماری می‌شود.علاوه‌بر زیکا، بیماری‌های دیگری نیز وجود دارد که توسط حشرات منتقل می‌شوند که آشنایی با آنها جهت تشخیص زیکا ضروری است و در ذیل مختصری درمورد آنها بحث می‌نماییم:
بیماری ویروسی نیل‌غربی:
این ویروس پرندگان را نیز آلوده می‌کند و پرندگان آلوده بیماری را به‌نواحی دیگر منتقلمیکنند. ایــن بیــماری از تمام ۴۸ ایالت آمریکا گزارش شده‌است و از هر ۵فرد یک تن نشانههای اسهال، استفراغ، سردرد و دردمفاصل را تجربه‌کرده‌اند و کمتراز ۱درصد از بیماران نشانههای شدیدتر عصبی مانند فلج و اغما را تجربه‌کرده‌اند و نیاز به بستری‌شدن داشته‌اند.
بیماری دانگ(دانگو):
هرساله ۴۰۰میلیون تن در سراسر دنیا به‌این بیماری مبتلا‌می‌شوند و از عوامل بزرگ مرگ‌ومیر در مناطق حاره و نیمه‌حاره است و در برخی‌از مناطق آمریکا به‌ندرت دیده شده‌است. برای نمونه در فلوریدا و هاوایی مشاهده‌شده که نشانه اصلی آن، تب بسیار شدیدی است که تب استخوان‌شکن نام دارد و از نشانههای دیگر آن می‌توان سردرد بسیار شدید، درد چشم، خون‌دماغ، خونروی لثه‌ها، دردمفاصل و استخوان‌ها و کم‌‌شدن تعداد گلبول‌های‌سفید خون که دست‌کم دونشانه از این نشانه‌ها در فرد بیمار دیده‌می‌شود را نام‌برد. بیماری ممکن‌است کشنده باشد و در‌صورت مشکوک‌بودن به این بیماری باید فوراً به پزشک مراجعه‌کرد و این بیماری نیز توسط حشرات منتقل‌می‌شود.
Aedes albicas
بیماریChikungunya:
این ویروس اولین‌بار اواخر سال۲۰۰۶ در آمریکا دیده شده‌است. خوشبختانه کارشناسان فکر می‌کنند که شانس گسترش و پراکنده‌شدن آن کم است و نشانههای آن دردمفاصل بسیار سخت و تبی است که چند روز پس‌از گزش حشره ایجاد‌می‌شود. این نشانه‌ها یک‌هفته به‌طول‌می‌انجامند ولی دردمفاصل ممکن‌است ماه‌ها در بدن ماندگار گردد. درمورد بیماری‌های منتقل‌شده از حشرات، پیشگیری بسیار مهم است و بهترین راه پیشگیری، نابود‌کردن پشه‌ها یا دوری از آنها است. برخی‌از پشه‌ها مهاجم هستند و صورت را می‌گزند اما پشه‌ی آاِدس زیرک و موذی است. یکی‌از حشره‌شناسان و کارشناسان پشه‌ها در دانشگاه فلوریدا می‌گوید:«ازاین نظر که پشه آاِدس در منازل با انسان زندگی می‌کند، نوع گزش خود را هماهنگ کرده و محل‌های نامعلوم را می‌گزد. این پشه‌ها نزدیک زمین پرواز‌‌کرده و پاها و حدود قوزک‌پا را می‌گزند، وجود ماده‌ای شیمیایی در بزاق آنها موجب‌می‌شود که محل گزش درد کمتری داشته باشد، به‌طوری که انسان اغلب متوجه گزش پاهای خود نمی‌گردد».
برای مبارزه با پشه‌ها ۵ راه وجود دارد:
۱ـ وجود آب راکد در حیاط منازل موجب زاد و ولد پشه‌ها می‌شود. مطابق نظر یکی‌از حشره‌شناسان بازنشسته نیروی دریایی آمریکا و مشاور مرکز مبارزه با حشرات، آبی که روی اسباب‌بازی بچه‌ها در خارج از منزل مانده، ظرف آب پرندگان، آب گلدان، انسداد‌جوی‌ها و فاضلاب‌ها، حتی آب روی چوب‌ها و آب راکد گودال‌های بسیار کوچک، همگی جایگاه‌های مناسبی برای تکثیر پشه‌ها هستند. از مرحله تخم و شفیره‌بودن تا بلوغ پشه‌ها یک‌هفته به‌طول‌می‌انجامد. وجود آشغال در آب را هر ۴تا۵روز یک‌بار باید پاک‌کرد تا میزبان نسل بعدی پشه‌ها نشوند.
۲ـ پشه‌ها را دور کنید: پشه‌ها پرنده‌های ضعیفی هستند و وزش باد با سرعت بیش‌از یک مایل در ساعت آنها را تهدید‌می‌کند. با کمترین سرعت تهویه می‌توان خاطرجمع بود که پشه‌ها دور می‌شوند. پشه‌ها در سطح پایین پرواز‌می‌کنند تا باد مزاحمشان نشود و بنابراین اگر جریان باد تهویه فقط به‌صورت شما می‌خورد، از گزش پشه به پاهای شما جلوگیری نمی‌شود.
۳ـ با پوشاندن بدن با پارچه‌های بافت سبک و شل مثل کتان، خطر گزش بسیار کم می‌شود.
۴ـ داخل منزل استراحت کنید. پشه‌ها در جستجوی دی‌اکسیدکربن هستند و مزه آن است که موجب جذب پشه‌ها‌می‌شود. به هر روشی که دی‌اکسیدکربن آزاد شود، پشه بیشتر جذب‌می‌شود. برای نمونه در دوران بارداری، به‌هنگام ورزش و یا مصرف مشروبات الکلی، Co2 زیادی تولید می‌شود. پشه‌ها تند پرواز نمی‌کنند. بنابراین وقتی که درحال دویدن هستید به‌شما نمی‌رسند ولی پس‌از دویدن و در مرحله استراحت، شما را دست‌کم ۱۰بار می‌گزند. بنابراین مرحله خنک‌شدن پس‌از ورزش را در منزل انجام دهید.
۵ـ از دورکننده‌ها (رپلنت‌ها) (Repellents) استفاده‌کنید: کارشناسان در‌این امر هم‌عقیده هستند؛ وقتی‌که در خارج منزل هستید از یک رپلنت استفاده‌کنید و در سپیده‌دم و تاریک روشن غروب زمانیکه پشه‌ها بیشتر فعال هستند به‌خودتان رپلنت بپاشید. حتی هنگامی که کوچکترین کاری (برای نمونه رفتن به سمت صندوق پست) انجام می‌دهید،ازاین مواد استفاده کنید. به نقل از یکی‌از کارشناسان: «یکی‌از همکاران CDC هنگامی‌که برای بررسی صندوق پست خود از منزل بیرون رفت، به بیماری نیل‌غربی مبتلا‌شد و این شدیدترین بیماری بود که در‌کل عمرش به آن مبتلا شده بود.
Aedes aegypti
در موارد زیر از رپلنت استفاده کنید:
وقتی‌که به اردو می‌روید از DEET ۲۵درصد استفاده کنید. DEET شهرت بدی دارد ولی مراکز بهداشتی درمورد معایب آن مقداری غلو و زیاده‌روی کرده‌اند. درمورد تمامی فراورده‌های بهداشتی اگر دقت‌کنید، متوجه می‌شوید که عوارض آنها به‌علت مصرف بیش‌ازحد و غیرمتعارف آنها بوده است. در عمل، نظر تمام کارشناسان درموردDEET مثبت بوده و استفاده از آن‌را وقتی‌که‌در فضای باز هستید توصیه کرده‌اند. زمانیکه مهمان دارید و در فضای باز مشغول آشپزی (باربیکیو) هستید؛ از پیکاردین ۱۵تا۲۰درصد استفاده کنید. پیکاردین از گیاه فلفل گرفته‌شده‌است و یکی‌از معروف‌ترین رپلنت‌ها است و برخلاف سایر رپلنت‌ها، برای کودکان ۳ساله و کمتر بدون‌خطر می‌باشد. با مصرف پیکاردین احساس چرب‌بودن نمی‌شود و به‌گفته محققان برای مصرف روزانه مناسب است. وقتی‌که خارج از منزل ورزش‌می‌کنید از روغن‌لیمو و اکالیپتوس ۴۰درصد استفاده‌کنید. کارخانه‌های سازنده‌ی رپلنت، نوع صنعتی آن‌را تولید کرده‌اند که به همان مقدار DEET مؤثر است ولی مدت زمان اثر آن کوتاه‌تر می‌باشد.
ثبت نظر