بسیاری‌از افراد می‌گویند: احساس خستگی می‌کنم، تمرکز کافی ندارم، مضطربم و از تفکر نگران‌کننده رنج‌می‌برم. یا می‌گویند: کم‌حوصله شدهام، غمگینم، ضربان قلبم تغییر‌کرده است، فشار خونم بالا و پایین می‌رود، اشتها ندارم و سر دلم می‌سوزد، خوب‌نمی‌خوابم، کابوس‌می‌بینم، خیلی عرق‌می‌کنم، تکرر ادرار دارم، نیروی یادگیری و حافظه‌ام کاهش‌یافته است، به‌تنهایی و انزوا تمایل‌دارم، گیج و کم‌دقت شدهام و...!
تنیدگی می‌تواند نشانه‌های یاد‌شده در بالا و نیز نشانه‌های متعدد دیگر را داشته باشد. هنگامی‌که فشارهای روانی بیش‌از اندازه و مستمر فرد را آزار‌دهد، می‌تواند تنیدگی ایجاد‌کند. برخی‌از افراد می‌توانند با عوامل استرس‌زا خود را سازگار و هماهنگ نمایند و از‌این‌رو فشارها و تنیدگی‌های شدید نیز تمامی افرار را از میدان به در نمی‌کند. البته اگر فشارهای روانی مستمر و د‌رازمدت باشند، افراد سازگار نیز گرفتار برخی‌از اختلال‌های جسمی، روانی، عاطفی و اجتماعی می‌شوند.
همانطور‌که اشاره‌شد، اختلالاتی که در‌پی‌استرس بروز‌می‌کند بسیارند. اختلال‌های‌گوارشی، عصبی، شخصیتی و خلقی، اختلال‌های‌تنفسی، اختلال‌های پوستی مانند کهیر و خارش، افزایش فشارخون، بروز دردهای مفصلی و ماهیچه‌ای، ریزش‌مو و اختلال‌های متعدد دیگر می‌توانند در دامنه عوارض استرس باشند. استرس می‌تواند بر نحوه عملکرد بدن و روان فرد اثربگذارد. برای برگردانیدن بدن به‌حالت طبیعی واکنش‌هایی انجام‌می‌شود که پیش‌از‌این به آنها اشاره شده‌است. مغز پس‌از دریافت سیگنال‌های خطر، اخطار و دستور لازم را به غدد‌می‌دهد، هیپوفیز فعال می‌شود و هورمون لازم را به جریان‌خون می‌ریزد و بتدریج (البته خیلی سریع) تمامی ارگانیزم برای مقابله با تنیدگی بسیج می‌گردد. اگر برای مدتی فشار ادامه داشته باشد و تنیدگی از ظرفیت پذیرش و سازگاری فرد خارج گردد، تعادل حیاتی مختل‌می‌شود و عوارضی مانند خستگی، عصبانیت، بی‌اشتهایی، اضطراب و افسردگی بروز‌می‌کند.
پیش از‌این در مقاله‌ای اشاره‌شد که آساناها می‌توانند با افزایش گابا در مغز از اضطراب فرد بکاهند و آرامش ایجاد نمایند. گابا (Gamma-Aminobutyric acid) یک ناقل عصبی مهم در سیستم‌عصبی پستانداران است که با نقش مهاری خود می‌تواند تحریکات نورون‌ها را کنترل و مهار نماید. گابا ناقل عصبی اصلی به‌وجود آورنده (Inhibitory Post Synaptic Potential:IPSP) در نورون‌های مغزاست. انجام درست آساناها با افزایش گابا و عملکردهای دیگر، نیروی جسم و ذهن انسان را متعادل‌‌می‌سازد و هوشیاری و قدرت‌تفکر را بالا‌می‌برد. البته آسانا را نمی‌توان حرکت ورزشی دانست. انجام آسانا، مانند ورزش سبب تجمع اسید‌لاکتیک در ماهیچه‌ها نمی‌شود. آساناها سطح آگاهی را افزایش‌می‌دهند و سبب ایجاد آرامش و تمرکز در آدمی می‌شوند.
با انجام این تمرین‌ها، از استرس و تنش‌های عصبی و اضطراب و دلهره و افسردگی کاستهمیشود و فرد درشرایط سلامت و آرامش قرارمیگیرد. انسان درچنین شرایطی دیدی مثبتتر، ذهنی بازتر و داشتن بدنی با کارآیی بیشتر را تجربه‌می‌کند. احساس توازن ظریفی که هنگام وضعیتی مانند لوتوس و یا حالتی مانند مراقبه به فرد دست‌می‌دهد، حالتی است که به‌کلّی با آن احساسی که از انجام حرکت‌های بدنی حاصل می‌شود متفاوت است.
این آساناها به بهبود برخی‌از بیماری‌های روان‌تنی یا سایکوسوماتیک کمک‌می‌کنند. علاوه‌بر‌این‌ها، آساناها بر ستون‌فقرات، ارگان‌های شکم، ریه‌ها و قفسه‌سینه، لگن، مچ و زانوی پاها و مفصل‌های دیگر و نیز ذهن و روان آدمی اثر‌می‌گذارند و از اختلالات این دستگاه‌ها می‌کاهد. انجام برخی‌از آساناها ازدیاد فشارخون را کاهش‌می‌دهند، درد‌گردن و ستون‌فقرات و خشکی لگن را بهبود‌می‌بخشد، از اختلالات ادراری می‌کاهد، بر نیروی جنسی اثرمی‌گذارد و با کاستن از شدت فشارها بر دستگاه‌تنفسی، قلبی‌عروقی و عصبی توازن و تعادل ایجاد‌می‌کند. همانطور که اشاره‌شد با انجام صحیح آساناها از استرس و تنش‌های عصبی و اضطراب و دلهره و افسردگی کاستهمیشود و فرد درشرایط سلامت و آرامش قرارمیگیرد و نیروی جسم و ذهن انسان متعادل‌می‌گردد.
در‌اینجا، به یکی دیگر‌از تمرین‌هایی که ادعا‌شده است که از استرس و تنیدگی می‌کاهد، ذهن را آرام می‌سازد، فشارخون و تعداد ضربان قلب را کاهش می‌دهد، از میزان متابولیسم می‌کاهد، هوشمندی را افزایش‌می‌دهد، ضعف حافظه را بهبود می‌بخشد و تمرکز را افزایش‌می‌دهد، بدخوابی و بی‌خوابی را اصلاح‌می‌کند، از خشکی ستون‌فقرات می‌کاهد و به کارکرد منظم دستگاه‌گوارش کمک‌می‌کند، اشاره‌می‌نمایم. این آسانا، دهینا یا مکاشفه نام دارد.
برای انجام این عمل، فرد در وضّعیت پادمسانا می‌نشیند. پادمسانا همان حالت لوتوس است. وضعیّت لوتوس یا حالت نیلوفری، شکلی از نشستن است که خود به‌تنهایی از تنش‌های ذهنی می‌کاهد. حالت نیلوفری حرکتی است که برای مراقبه و افزایش تمرکز انجام می‌شود. این وضعیت خشکی لگن و زانوها را کاهش‌می‌دهد، وضعیت ستون‌فقرات و کارکرد گوارشی را بهبود می‌بخشد، انعطاف‌پذیری پاها را افزایش‌می‌دهد، به بازشدن ریه‌ها و قفسه‌سینه کمک‌می‌کند و سبب تسکین و آرامش ذهن و روان انسان می‌گردد. بنابراین، خود حالت پادمسنا یکی‌از آساناهایی است که انجام آن در کاهش استرس و ایجاد آرامش کاربرد دارد.
پس‌از تنفس آگاهانه و درست، می‌توان در وضعیت لوتوس نشست. همانطور‌که پیش‌از‌این اشاره‌کرده‌ام انجام درست آساناها به استاد و مربی نیاز دارد. از‌این‌رو نمی‌خواهم با درج چند تصویر درمورد این دو حرکت به‌ظاهر ساده، خواننده‌ای در انجام تمرین مرتکب اشتباه شود. هدف از بیان واقعیت‌ها این است که خواننده محترم آگاه و تشویق‌شود و در‌صورت تمایل از یک مربی کمک‌بگیرد. از‌نظر تئوری می‌توان حالت لوتوس را به‌شرح زیر معرفی‌کرد:
• ابتدا فرد روی زمین می‌نشیند و پاهای خود را صاف نگاه‌می‌دارد.
• سپس زانوی راست را خم می‌کند و لبه خارجی پای راست را روی کشاله‌ران پای‌چپ می‌گذارد. دراینحالت کف‌پا رو‌به بالا قرارمیگیرد.
• پس‌ازآن زانوی پای‌چپ را خم‌کرده و لبه خارجی پای‌چپ را روی کشاله ران‌راست قرار‌می‌دهد.
• بدن را صاف نگاه‌می‌دارد و از خم‌شدن پشت می‌پرهیزد. به‌عبارت‌دیگر دراینحالت سر، گردن و سینه در یک‌خط قرار‌می‌گیرند و شانه و کمر صاف است.
• در‌حالی‌که کف دست‌ها رو‌به بالا باشد، آنها را روی ران‌ها گذاشته و توسط انگشت‌اشاره و شست یک حلقه تشکیل‌‌می‌دهید. (به تصویر پس‌زمینه نگاه‌کنید).
• با حفظ این وضعیت به‌طور‌طبیعی و درست نفس‌می‌کشید.
• سپس مراحل را بتدریج به‌حالت اولیه بر‌می‌گردانید.
پیش‌از‌این اشاره‌کردم که در حالت دهینا (Dhyana) یا حالت مکاشفه، باید در وضعیت پادمسانا نشست. پس‌از آن کف دست‌ها را به‌حالت دعا روی زانوها گذاشته و به مدیتشن می‌پردازیم.
انجام منظم این دو وضعیت سبب ایجاد خود‌آگاهی (Self-knowledge) و تفکرمثبت (که در شماره بعد این نشریه درمورد آن خواهم‌نوشت) می‌گردد. با تفکر مثبت از نفوذ فشارها و ایجاد تنیدگی کاستهمیشود و فرد می‌تواند با آرامش زندگی‌کند. تفکرمثبت، ظرفیت و توانایی فرد برای مقابله با فشارهای روانی را افزایش‌می‌دهد و با افزایش نیروی سازگاری، از پیامدهای تنیدگی می‌کاهد. پس‌از ایجاد تفکرمثبت در فرد، درجه اعتماد‌به‌نفس افزایش‌می‌یابد و شخص می‌تواند باخونسردی و آرامش، واقعیت‌های منفی را نیز بپذیرد و برای مشکلات زندگی چاره‌جویی نماید و به اصلاح حالت‌های ناپسند و منفی خود بپردازد. درمقابل، شخصی که تفکر‌منفی دارد ممکن‌است با نگاه منفی خود، حتی بیش‌از اثر واقعی استرس، به غمگینی و اضطراب و افسردگی خود بیافزاید. در ذهن و نگاه‌منفی، خوش‌بینی و اراده و تمرکز و اعتماد‌به‌نفس کاهش‌می‌یابد.
به‌نظر‌می‌رسد، اگر فرد بتواند هر‌روز در زمان و مکان مشخصی به انجام این آسانا بپردازد، می‌تواند مدتی پس‌از انجام تمرین‌ها انتظار ذهنی آرامتر و دیدی مثبتتر داشته باشد. بنابراین به مصلحت خواهد بود که هر‌روز در بامداد و شامگاه تمرین‌ها را درجای معینی انجام دهند. برخی‌از افراد می‌توانند پیش‌از شروع تمرین، به مغزخود دستور‌دهند و تلقین نمایند که در زمان تمرین، آرام باشند و گذشته، حال و آینده را فراموش‌کنند.
ثبت نظر