مقدمه:
درتصور نادرست رایج، دمنوشها را در زمره گیاهانی مانند چای معمولی می‌دانند اما آنها از آنچه به‌عنوان «داروهای جوشانده» نامیده می‌شوند، مشتق شده‌اند. مقامات بهداشتی اداره غذا و داروی آمریکا(FDA) ادعا می‌نمایند که چای‌های گیاهی ممکن‌است بتوانند در درمان و حفظ سلامتی بسیاری از مردم نقش عمده‌ای را ایفاکنند. بسیاری از ترکیبات زیست فعال درچای می‌تواند دربهبود سلامت بدن تأثیر داشته‌باشد. برخی برای نفع‌درمانی از این دمنوشها استفاده‌می‌کنند و تعدادی برای تنوع‌بخشیدن به نوشیدنی روزانه آن را مصرف‌کرده و بعضی به‌دلیل اینکه دمنوش را یک نوشیدنی شیک می‌دانند، برای پذیرایی از آن استفاده می‌نمایند.
ترکیبات حلقوی(فلاوونوئیدها) چای باسلامت قلب‌وعروق، پیشگیری ازسرطان، سوخت‌وساز بدن و دیگر مزایای بهداشتی درارتباط است. اغلب دمنوشها حاوی مواد رنگدانه‌ای، ضداکسیدان، ترکیبات ضدسرطان، ضددیابت، ضدفشارخون و ضد‌بیماری‌های قلبی‌عروقی هستند اما آنها را نمی‌توان جایگزینی برای میوه و سبزیجات درنظر گرفت. چای‌های گیاهی ارائه‌شده دراین‌مقاله، به‌عنوان نسخه‌های‌پزشکی برای درمان بیماری‌ها توصیه‌نمی‌شوند. واضح‌است برای درمان بیماری‌ها، مشورت باپزشک و همچنین متخصص تغذیه از الزامات خواهدبود.
دمنوشها:
دمنوش نوعی‌نوشیدنی است که درآن قسمتی‌از گل، برگ، ساقه، ریشه، دانه، پوست‌میوه و اجزای دیگر گیاهان‌دارویی که قابل‌حل درآب باشند، به‌صورت خشک یا تازه مورد استفاده قرارمی‌گیرند. دم‌کردن یا عصاره‌گیری به‌وسیله آب، متداول‌ترین و قدیمی‌ترین روش به‌کارگیری گیاهان دارویی است.
تفاوت دمنوش با چای:
چای نوعی نوشیدنی است که از برگ‌گیاهی به‌نام کاملیا سیننسیس تهیه میشود، مانند چای‌سیاه و چای‌سبز. اما دمنوش یا چای‌گیاهی از برگ،گل، ریشه، پوست‌درخت(مانند دارچین)، میوه و دانه گیاهانی خاص به‌غیر ازگیاه سیننسیس تهیه می‌گردد.
تفاوت دمنوش با جوشانده:
در دمنوشها، گیاه را کمی کوبیده و در آب جوش درحالی که درظرف بسته است، به‌مدت ۳ الی ۵ دقیقه روی بخارملایم قرارمی‌دهند و سپس آن را صاف می‌کنند. نوشیدنی‌های حاصل از گل‌گاو‌زبان،گل‌ختمی، به‌لیمو و سنبل‌الطیب نوعی دمنوش می‌باشند. درمقابل اگر گیاه را به‌صورت مستقیم با آب‌سرد یاگرم بجوشانند، جوشانده‌ای به‌دست می‌آید که خاصیت و اثر آن قوی‌تر از دمنوش است. چرا که درحین جوشاندن، مواد بیشتری از گیاه خارج میشود. بسیاری از گیاهان باید به‌صورت دم‌کرده مصرف‌گردند و اگر در درازمدت جوشانده شوند، خاصیت آنها تغییر‌می‌کند.
تفاوت دمنوش با عرقیات گیاهی:
عرقیات از تقطیر اسانس ریشه، پوست یا گلبرگ گیاهان طبی درآب حاصل می‌شوند، نظیر عرق‌نعنا و گلاب.
ـ اجزای گیاهی مورداستفاده:
اجزای مورداستفاده در دمنوشها شامل برگ‌گیاهانی می‌شوند مانند ریواس، گل‌شاه‌پسند، نعنا و همینطور می‌توان از گل گیاهان به اسطوخودوس، گل‌رز وگل‌بابونه اشاره‌کرد. همچنین از دانه‌هایی مانند هل و رازیانه و از پوست گیاهانی همچون دارچین و درخت‌بید نیز می‌توان نام‌برد. ریشه گیاه کاسنی، زنجبیل، زردچوبه ومیوه‌هایی مانند سیب، زغال‌اخته، هلو و... نیز درتهیه دمنوشها کاربرد دارند.
طرز تهیه و مصرف چای‌های گیاهی :
این عمل به‌صورت اضافه‌کردن آب‌جوش به شاخ وبرگ تازه گیاهان (تزریق آب‌جوش) می‌باشد و همچنین می‌توان قطعات شاخ و برگ و یا دانه و ریشه را به آب درحال‌جوش اضافه نموده و اجازه داده‌شود تا کاملاً به جوش آید. در روشی دیگر، باید شاخ و برگ و یا دانه و ریشه در آب‌سرد خیس گردد.
ادعا میشود که چای‌های گیاهی ضدپیری، تهوع، استرس، افسردگی و التهاب بوده و در بهبود و تنظیم قندخون و سلامت کلیه نقش دارند. بنابراین گسترش مراکز تحقیقات گیاهان دارویی برای تأیید علمی تأثیرگیاهان مذکور و توجه به عوارض جانبی احتمالی، ضروری به‌نظرمی‌رسد.
بیمارانی‌که به‌منظور درمان از دمنوشها و چای‌های گیاهی استفاده‌می‌کنند، باید درمورد نوع، دفعات و میزان مصرف آنها، پزشک خود را مطلع‌نمایند.
اگرچه گیاهان دارویی سرچشمه طبیعی دارند، اما مصرف بی‌رویه یا غیرعلمی برخی از این گیاهان می‌تواند موجب ایجاد عوارض ناخواسته و حتی مسمومیت‌های شدیدگردد؛ به‌ویژه برای کودکان و سالمندان مصرف این گیاهان باید با احتیاط بیشتری صورت‌گیرد. درنتیجه مصرف دمنوشها نیز باید همانند داروهای شیمیایی باآگاهی و پس از اطلاع از سازوکار عمل آنها صورت پذیرد.
ـ مواد مؤثره گیاهی:
این مواد، موادشیمیایی هستند که محلول درآب بوده و در دمنوشها مورداستفاده قرار می‌گیرند.
آلکالوئید: بیشتر آلکالوئیدها به‌دلیل خواص‌درمانی خود، به‌عنوان مسکنی قوی و آرام‌بخش مشهورند. آنها اغلب سموم گیاهی بسیارمؤثری بوده و دارای اثرات‌سمی خاص و تلخ‌مزه هستند. آلکالوئیدها دربذرها، دانه‌ها، چوب، صمغ ویا شیره گیاهان وجود دارند. گل‌ساعتی و چای ماته، نمونه‌هایی ازآلکالوئیدها می‌باشند.
پلی‌فنل: دارای خاصیت ضداکسیدانی و ضدسرطانی به شیوه مهارکردن رادیکاهای آزاد است. رادیکال‌های‌آزاد باحمله به‌غشای سیتوپلاسمی و نابودکردن آن، به DNA دسترسی پیداکرده و ازطریق تغییرآن، سبب‌ایجاد بیماری‌هایی مانند جهش و سرطان می‌شوند.
فلاوونوئیدها: از بیماری تصلب‌شرائین پیشگیری می‌کنند. دارای اثرات قوی ضداکسیدانی و ضدالتهابی هستند که سبب کندشدن فرآیند کاهش توانایی‌مغز دراثر افزایش‌سن می‌گردد. فلاونوئیدها سبب بهبود خون‌رسانی به مغزشده و درافزایش حافظه و توان یادگیری نقش دارند.
عوارض دریافت دوز بالای گیاهان دارویی و دمنوشها:
مصرف بیش‌ازحد گیاهان‌دارویی موجب ایجاد عوارض جانبی دربدن می‌شوند و این تصور که گیاهان‌دارویی بدون‌عوارض هستند، تصور نادرستی است. اگرچه گیاهان‌دارویی سرچشمه طبیعی دارند و درمقایسه باداروهای شیمیایی احتمالاً عوارض کمتری را ایجاد می‌کنند، اما مصرف بی‌رویه و غیرعلمی برخی‌از این گیاهان می‌تواند موجب ایجاد عوارض ناخواسته و حتی درمواقعی مسمومیت‌های‌شدید گردد. گیاهان‌دارویی را نباید برای درازمدت استفاده‌کرد. مصرف همزمان داروهای شیمیایی با گیاهی‌خاص، ممکن‌است موجب بروز تداخل‌دارویی گردد. بنابراین باید پزشک را از مصرف این گیاهان مطلع‌نمود.
محققان معتقدند که مصرف بیش‌ازحد چای‌های گیاهی می‌تواند منجربه بروز مسائل و مشکلات پزشکی شود. برای مثال مصرف زیاد چای‌سبز درمدت‌زمان طولانی، منجر به سوزش‌معده، کاهش‌اشتها، ضعف و تحریک‌پذیری اعصاب، تپش قلب، سرطان و... می‌گردد. همچنین تحقیقات‌اخیر نشان‌داده‌اند که مصرف بیش‌ازحد چای‌نعنا منجربه کاهش تستوسترون در مردان شده و باروری آنهارا تحت‌تأثیر قرارمی‌دهد. بررسی‌های حیوانی نشان‌می‌دهند که کمبود تانن به‌علت مصرف چای‌گیاهی می‌تواند خطر ابتلا به‌سرطان را افزایش‌دهد. همچنین به خانم‌های باردار مصرف چای بابونه توصیه نمی‌شود زیرا انقباضات‌رحم را تحریک‌می‌کند. به‌هرحال قبل‌از مصرف چای گیاهی بهتراست که درمورد نوع چای و عوارض‌جانبی آن از یک مرجع معتبر مانند پزشکان و متخصصان تغذیه اطلاعات کسب‌نمود.
نتیجه‌گیری:
سازمان غذا و داروی آمریکا همان شروط مربوط به داروهای‌شیمیایی را برای گیاهان دارویی نیز درنظر گرفته است. در زیر به‌برخی از این اصول درمورد تهیه، نگهداری و مصرف این گیاهان اشاره میشود:
برای مثال بسیاری از این گیاهان‌دارویی ممکن‌است به‌میکروب‌ها،سموم‌کشاورزی،مواد ضدعفونی‌کننده‌گازی (فسفین‌ها) و فلزهای سمی همانند سرب، جیوه و آرسنیک آلوده باشند. بهتراست این گیاهان را درمکانی سرد، خشک و دورازدسترس اطفال نگهداری‌کرد. ظروف‌پلاستیکی برای نگهداری موادبودار مناسب نیستند. این ظروف می‌توانند اسانس فراّر این گیاهان را جذب نمایند. بهتراست افرادی به‌جمع‌آوری این گیاهان مبادرت‌کنند که قادرباشند گیاهان‌سمی را از غیرسمی تشخیص‌دهند. بهتراست این گیاهان ازمراکزی تهیه‌گردند که دارای مجوز و یا عضو اتحادیه تهیه و توزیع گیاهان‌دارویی هستند. این گیاهان همانند سایر گیاهان نباید بیش‌ازحدمجاز مصرف‌شوند. سمی‌بودن یک گیاه‌دارویی به‌قسمت مورداستفاده گیاه و روش تهیه آن بستگی دارد.
ثبت نظر