نگاهی به اثر‌دارویی ترکیبات دانه‌کدو

در سوادکوه راننده یک وانت‌نیسان (۵۹‌ساله به‌نام ‌ا.ر) را دیدم که در‌حدود یک‌کیلو تخم‌کدو در کنارش گذاشته‌بود و بدون‌وقفه با دندان‌های مصنوعی‌ خود به شکستن و خوردن دانه‌ها مشغول‌بود‌. ازاو پرسیدم چرا با چنین اشتیاقی تخمه‌می‌خورد‌. گفت: «‌سال پیش  مدتی مشکل ادرار‌کردن داشتم‌، شب‌ها چندین‌بار از خواب بیدار‌می‌شدم تا به دستشویی بروم‌، لحظه‌به‌لحظه احساس رفتن به دستشویی داشتم‌، نمی‌توانستم به یک مهمانی بروم‌، بالاخره به پزشک مراجعه‌کردم‌. دکتر برایم دو‌نوع دارو نوشت و گفت یکی‌از‌اینها از تخمه کدو درست‌شده‌. داروها را که مصرف‌کردم خیلی بهتر‌شدم، پس‌از مدتی رفتم تخمه‌کدو خریدم  و هر‌روز یک‌مشت از‌ آن‌را می‌خورم  و حالا هیچ مشکلی ندارم.» !

بسته دارویی که نزد راننده بود نشان‌می‌داد که یکی‌از داروهای تجویز‌شده او درسال‌گذشته، قرصی  بوده‌است که توسط یک شرکت بزرگ داروسازی از عصاره تخم‌کدو، ریشه و برگ گزنه‌، گل‌بابونه، میوه خارخاسک و میوه اَنیسون تهیه شده‌است.  سازندگان دارو برای آن(تخمه‌کدو) خاصیت مهار‌کنندگی آنزیم ۵‌ـ‌آلفا‌ـ‌ردوکتاز (5α-reductases) قائل‌بوده و آن‌را در درمان هیپرپلازی خوش‌خیم‌پروستات‌، تکرر‌ادرار، سوزش و درد هنگام دفع‌ادرار مؤثر دانسته‌اند. البته در بررسی‌های متعدد، تأثیر فراورده‌های گیاهی نامبرده در درمان هایپرپلازی خوش‌خیم‌‌پروستات مورد‌ارزیابی قرار‌گرفته و با پژوهش‌هایی که روی ده‌ها مرد بالای ۵۰سال با نشانه‌های بزرگی‌پروستات انجام شده‌است، کارآیی این فراورده‌های گیاهی را به‌عنوان داروی‌کمکی یا داروی‌مکمل تأیید‌نموده‌اند‌.

البتـه ایـن شخص علاوه‌بر دو داروی اولیه‌، برای مدتی نیز از کپسول‌های دانه کدو‌تنبل (Pumpkin Seed Capsules) ساخت یک کشور اروپایی که هر‌کپسول آن ۲۰۰۰ میلی‌گرم روغن دانه کدو دارد استفاده‌نموده بود.

کدو‌تنبل با رنگ‌زرد و یا نارنجی و اندازه بزرگ خود برای تمامی‌افراد آشنا می‌باشد. گوشت و دانه‌های این کدو ویتامینA،C،E  و مواد‌حیاتی دیگر دارد  و با ترکیبات فلاونوئیدی خود می‌تواند در حفظ‌سلامت انسان مؤثر باشد. کدو از خانواده کوکوربیتاسه(Cucurbitaceous) می‌باشد. خیار، طالبی و خربزه نیز در‌این خانواده جای‌دارند‌.

وجود بتا‌کاروتن(β-Carotene) در کدو‌تنبل، به‌عنوان ماده پیش‌ساز ویتامینA و نیز زاکزانتین (Zeaxanthin)، از تولید رادیکال‌های‌آزاد پیشگیری و با اثر آنتی‌اکسیدانی خود به تأمین سلامت بدن کمک‌می‌نماید. ۱۰۰‌گرم از گوشت کدو‌تنبل با داشتن ۵۱۵‌میکرو‌گرم  آلفا‌کاروتن  و۳۱۰۰‌میکروگرم بتاکاروتن، می‌تواند نقش‌مهمی در حفظ‌سلامتی انسان داشته‌باشد‌. علاوه‌براین در ۱۰۰‌گرم‌کدو، ۲۱گرم کلسیم‌، ۴۵‌میلی‌گرم فسفر‌، ۰/۸‌میلی‌گرم آهن، ۱۲میلی‌گرم منیزیم و ۰/۳۲‌میلی‌گرم روی و البته مقداری مواد دیگر وجود دارد‌.  این مواد و نیز ترکیبات فنلی و فلاونوئیدی در کدو‌تنبل سبب‌می‌شود تا این مادة‌غذایی به‌عنوان یک آنتی‌اکسیدان عالی، سلول‌ها را در‌برابر تنش‌های اکسیداتیو محافظت‌ و تندرستی انسان را تأمین‌نماید‌. فعالیت ضد‌رادیکالی کدو‌تنبل بارها مورد ارزیابی قرارگرفته و نشان‌داده شده‌است که کدو‌تنبل می‌توان  نقش مهمی در حفظ‌سلامت انسان داشته‌باشد.

تخم‌های کدوتنبل نیز با داشتن پروتئین، مواد‌معدنی گوناگون، ویتامین‌ها‌، فیبر و اسیدهای‌چرب غیر‌اشباع نقش مهمی در تأمین سلامتی دارند‌. درواقع در دانه‌های کدو‌تنبل مجموعه‌ای از مواد‌مغذی  مانند روی، منیزیم، کلسیم، آهن، ویتامین‌ها، پروتئین و فیبر وجود دارد. این دانه‌ها را که دارای  اسیدلینولئیک (امگا‌6) و اسید‌اولئیک‌(امگا‌9) هستند‌، می‌توان یکی‌از بهترین منابع طبیعی اسیدهای‌چرب ضروری به‌شمار‌آورد.

در تخم‌‌کدوتنبل نوعی مادة‌شیمیایی به‌نام کیوکوبیتاسین‌(Cucurbitacin) وجود دارد که می‌تواند از تبدیل‌شدن تستوسترون به دی‌هیدروتستوسترون جلوگیری‌ و در‌نتیجه از بزرگ‌شدن پروستات پیشگیری نماید‌. کیوکوربیتاسین‌ها گروهی‌از تری‌ترپنوئیدهای چهار‌حلقه‌ای اکسیژن‌دار می‌باشند که خواص بیولوژیکی و فارماکولوژیکی دارند.

این دانه‌ها اثر ضد‌اکسایندگی و ضد‌التهابی دارند و مانند داروهای ضد‌التهابی غیر‌استروئیدی (ایبوپروفن، ایندومتاسین‌...)، می‌توانند التهاب مفصل‌ها را کاهش‌دهند و در‌عین‌حال عوارض داروهای ضد‌التهابی را ندارند. با‌وجود فیتو‌استرول و اسیدهای‌چرب ضروری امگا‌3 و امگا‌6 در دانه‌های‌کدو، از روغن این دانه‌ها برای بهبود آرتریت و کاهش‌التهاب مفصل‌ها استفاده‌می‌کنند و شرکت‌های داروساری نیز کپسول‌های ۱۰۰۰ و ‌۲۰۰۰ میلی‌گرمی از روغن‌دانة کدو عرضه‌نموده‌اند که به کاهش التهاب مفصل‌ها کمک‌می‌نماید‌.

با نگاهی به مقادیر مندرج در جدول‌زیر که در ترکیب ۱۰۰‌گرم مغز تخم‌کدو وجود‌دارد، می‌توان به ارزش‌غذایی آن پی‌برد‌:

در پروستات، با حضور آنزیم 5α-reductases‌، تستوسترون به(Dihydrotestosterone(DHT که آندروژنی با اثر قوی‌تر می‌باشد تبدیل‌می‌گردد و درنتیجه سبب بزرگ‌شدن پروستات‌می‌شود‌. بنابراین اگر ماده‌ای بتواند تولید یا عملکردDHT را مهارنماید، از رشد و بزرگ‌شدن پروستات پیشگیری‌می‌گردد‌. تحقیقات نشان‌داده است که ترکیبات تخم‌کدو می‌تواند از تبدیل تستوسترون به دی‌هیدرو‌تستوسترون پیشگیری‌نموده و از اختلالات ادراری بکاهد‌. بررسی‌هایی که درمورد ارتباط مصرف تخم‌کدو و بهبود هایپرپلازی خوش‌خیم پروستات انجام‌شده، نشان‌دهنده اثر ترکیبات دانه کدو در مهار تبدیل تستوسترون به DHT و کاهش تأثیر تستوسترون در یاخته‌های پروستات  می‌باشد. پژوهش‌ها نشان‌می‌دهد که پس‌از  سه‌ماه مصرف عصارة تخم‌کدو، ارتباط معنا‌داری میان این عصاره و کاهش اختلالات مشاهده شده‌است.

غده پروستات در افراد سالم که در زیر‌مثانه قراردارد، به اندازه یک گردو یا شاه‌بلوط می‌باشد. اما اندازة آن در بیشتر مردان سالمند‌بزرگ می‌شود و با رشد بیشتر، اختلالات‌ادراری بروز‌می‌کند. بزرگ‌شدن‌ پروستات، یا Benign prostatic hyperplasia، یکی‌از بیماری‌های شایع مردان می‌باشد که اختلال ادراری ایجاد‌می‌کند‌. با بروز نشانه‌های انسدادی که شامل تکرر‌ادرار، مشکل در شروع ادرار‌، احتباس‌ادرار، ضعیف‌شدن جریان ادرار و ادرار قطره‌قطره می‌باشد، مشکلات بیمار افزایش می‌یابد. همانطور‌که اشاره‌شد، نتیجه پژوهش‌های انجام‌شده حاکی از‌این است که ترکیبات دانة ‌کدو‌تنبل‌ می‌تواند نشانه‌های هایپرپلازی خوش‌خیم‌پروستات را  کاهش‌دهد. عصارة دانة کدو‌تنبل عملکرد مثانه را تقویت‌نموده و سبب بهبود  اختلالات ادراری می‌گردد. وجود اسیدهای‌چرب اشباع‌نشده در دانه‌ها و نیز استرول‌های گیاهی و مواد مؤثر دیگر در دانة کدو‌تنبل، نه‌تنها جریان ادراری را بهبود‌می‌بخشد و می‌تواند از هایپرپلازی خوش‌خیم‌پروستات پیشگیری‌کند، بلکه در مواردی از ایجاد سنگ‌مثانه نیز پیشگیری می‌نماید‌. در‌گذشته نیز در بسیاری‌از مناطق جهان مانند بلغارستان، ترکیه‌، اکراین و کشورهای دیگر، خوردن تخم‌‌کدو‌تنبل را برای پیشگیری‌از بزرگ‌شدن پروستات‌، سنگ‌مثانه و مثانه تحریک‌پذیر مؤثر‌می‌دانستند و مردان این نواحی به‌طور‌معمول از تخمه کدو استفاده‌می‌نمودند. به‌نظرمی‌رسد که خوردن روزانه ۵‌تا‌۱۰‌گرم مغز دانه کدو، احتمالاً از تشکیل سنگ پیشگیری‌می‌کند. علاوه‌براین‌ها در طب‌سنتی از دانه‌های‌کدو که منبع اسیدهای‌چرب ضروری امگا3 و امگا6 و فیتواسترول می‌باشند، برای تأمین سلامتی قلب‌و‌عروق استفاده‌ نموده‌اند. اسیدهای‌چرب ضروری و ترکیب فیتواسترولی دانه‌ها و مواد‌حیاتی موجود در آنها، از مقدار کلسترول‌خون می‌کاهد‌. روغن دانه‌های ‌کدوتنبل با داشتــن فیـتو‌استروژن‌، لیـپوپروتئین با چگالی بالا (High Density Lipoprotein:HDL) یا کلسترول‌خوب را افزایش‌می‌دهد و با خواص آنتی‌اکسیدانی خود اثر رادیکال‌های‌آزاد را خنثی می‌کند‌. وجود فیبر مناسب در کدو و دانه‌های آن از ایجاد یبوست و اختلال‌های‌گوارشی پیشگیری نموده و پروتئین زیاد موجود در دانه‌ها و اسیدهای‌آمینة موجود در ترکیب پروتئینی آن به سلامت‌عمومی بدن کمک شایانی‌می‌نماید.

در‌گذشته، در بسیاری‌از کشورها تخمه کدو را برای دفع انگل(‌به‌ویژه کرم‌کدو‌) نیز تجویز‌می‌نمودند. از‌سال۱۸۶۳ تاسال۱۹۳۶میلادی در فارماکوپه (Pharmacopoeia) آمریکا نیز تخم‌کدو‌تنبل را با خاصیت‌Anti-Parasiti می‌شناختند‌.