شماره ۱۱۵۲
فن‌آوری‌های جدید در توانبخشی سکتهمغزی
پزشکی امروز
سکتهمغزی، یک تصادف یا فقط بالا‌رفتن سن، از‌جمله دلایل بهره‌گیری از فیزیوتراپی یا توانبخشی می‌باشد. در‌این فرآیند فن‌آوری‌های بیشتر و بیشتری برای حمایت‌از بیماران طراحی‌شده که فن‌آوری‌های حسگر و روباتیک تا بازی‌های ورزش و واقعیت مجازی را در‌بر می‌گیرد.
ورزش برای سلامت جسمانی و روانی فرد بسیار اهمیت داشته و در پیشگیری یا تسکین بیماری‌های جسمانی مؤثر است. اما اگر فردی، پس‌از یک سکتهمغزی، نتواند مدت طولانی بدون کمک حرکت‌کند، چه اتفاقی می‌افتد؟ یا زمانی‌که بهدلیل کهولت سن، راه‌رفتن به‌طور فزاینده‌ای دشوار گردد، آیا نشانه این است که فرد باید به‌کلی از ورزش اجتناب‌کند؟ اینجاست که سیستم‌های رباتیک که به‌طورعمده در توانبخشی و درمان مورد استفاده قرارمیگیرند می‌توانند یاری‌رسان باشند.
• خداحافظ صندلی چرخدار، سلام اکسواسکلتون:
اکسواسکلتون‌ها جهت حمایت از افرادی طراحی شده‌اند که راه‌رفتن آنها دچار مشکل‌شده یا با کمک اعضای مصنوعی دیگر قادر به راه‌رفتن نیستند. ساختارهای این سیستم‌های رباتیک همگی مشابه با یکدیگر است: آنها دور ساقها بسته‌می‌شوند و در‌نتیجه لگن‌خاصره، ران و پا را طوری هدایت‌می‌کنند که انگار خود شخص راه می‌رود. تفاوت‌های این سیستم‌ها در فن‌آوری کنترل و مخاطبانی است که مورد‌توجه قرارمیگیرند.
درمورد اکسواسکلتون‌های هیبریدی کمک‌کننده به اندام (Hybrid Assistive Limb Exoskeleton:HAL) که توسط که شرکت ژاپنی«Cyberdyne» ساخته شده‌است، بیماران اکسواسکلتون را با اراده خودشان (با استفاده‌از سیگنال‌های مغز) حرکت‌می‌دهند. HAL این سیگنال‌ها را از‌طریق الکترودهای EMG اندازه‌گیری می‌کند که به زانو و ناحیه مفصل ران(Hip) متصل‌می‌شوند. سپس این سیگنال‌ها به موتورهای الکتریکی ریزی منتقل‌می‌شوند که از حرکات بیمار حمایت می‌کنند. اساساً HAL برای استفاده در درمان و توانبخشی طراحی شده‌است. اکسواسکلتون فونیکس ساخت شرکت آمریکایی SuitX بیشتر برای حمایت از بیماران در زندگی روزمره طراحی شده‌است. این اکسواسکلتون فقط ۲موتور دارد که روی هر‌یک از مفاصل ران تعبیه شده‌اند تا ایمنی فردی‌که آن‌را می‌پوشد در حالت ایستاده تضمین گردد. ۲ نی (عصا) راه‌رونده به حرکت بیمارکمک‌می‌کند. این دستگاه از یک رابط حسی نیز استفاده می‌کند که در نی‌های راه‌رونده تعبیه شده‌اند تا کاربران بتوانند فرایندهای ایستادن، نشستن و راه‌رفتن را کنترل نمایند. این دستگاه برخلاف برون اسکلت‌های مشابه از یک طراحی حداقلی برخوردار است تا هزینه‌ها کم شده و استفاده از آن را تا حد امکان تسهیل نمایند.
در‌حال‌حاضر گرایش به‌سوی سیستم‌های مبتنی‌بر عملگر نهایی (End-effector-based systems) رو‌به‌افزایش است. در‌این‌مورد، روبات به‌عنوان آخرین رابط در زنجیره مفصل انسان، برای مثال دست یا پا، را هدایت می‌کند. پرفسور Catherine Disselhorst-Klug، مدیر مؤسسه تحقیقات توانبخشی و پیشگیری در دانشگاه RWTH آخن آلمان توضیح می‌دهد که «مزیت این روش در‌این است که بیماران به‌طور‌مستقل مفاصل خود را کنترل‌می‌کنند و به‌این‌ترتیب مهارت‌های حرکتی خود را بهبود می‌بخشند. بیماران نه‌تنها ترتیب‌های حرکتی را فرا‌می‌گیرند بلکه باید حرکات خود را نیز برنامه‌ریزی و کنترل نمایند». راه‌رفتن عملگر نهایی، با ارتقاء حرکت توسط خود بیمار، به‌طور‌خاص برای بیماران سکتهمغزی کاملاً مناسب است. این یافته توسط جامعه توانبخشی عصبی آلمان به اشتراک گذارده شد که به‌دنبال آن در پایان سال۲۰۱۵ برای بیماران سکتــه‌‌مغــزی دستورالعمل‌هایی برای آموزش گام برداشتن با عملگر نهایی منتشر‌کرد.
یکی‌از جنبه‌های مشتــرک تمام اکسواسکلتون‌ها این واقعیت است که از مواد سخت ساخته شده‌اند و به‌طورعمده هدف آنها کاربران صندلی چرخدار می‌باشد، گروهی که دیگر قادر به راه‌رفتن نیستند. در‌همین‌حال، در‌حال‌حاضر پروژه XoSoft در‌حال توسعه یک‌نوع اکسواسکلتون انعطاف‌پذیر است. «این یک تحول جدید می‌باشد و قراراست این نوع برون‌اسکلت (Exoskeleton) از مواد نرم ساخته‌شود که بسته به نوع کاربرد سخت می‌شوند. شما می‌توانید آن‌را به‌صورت نوعی لباس تنگ یا ساق‌پوش تصور‌کنید که از مواد اندکی ضخیم‌تر ساخته شده‌اند». بسته به موقعیت، در‌این مواد از حسگرها و تحریک کننده‌هایی استفاده می‌شود تا سفت یا نرم و بار دیگر انعطاف‌پذیر شوند. کاربرد اصلی ایـن اکسواسکلتون‌ها تسهیـل حوزه خصوصی(Private sphere) بیماران است.
• سیستم‌های روباتیک به‌عنوان دستیاران فیزیوتراپیست:
سیستم‌های روباتیک در‌آینده، فقط به‌خاطر تغییرات آماری، در توانبخشی اهمیت بیشتری پیدا خواهند‌کرد. پرفسور دیزل‌هورست کلاگ معتقد است «بیماران اختلالات عصبی هنوز با کمبود مراقبت مواجه هستند. دیری نخواهد گذشت که تعداد فیزیوتراپ‌های موجود دیگر تضمین‌کننده توانبخشی کافی برای این بیماران نخواهد بود». ولی این به‌معنای امکان جایگزینی فیزیوتراپ‌ها با سیستم‌های روباتیک نیست. درست برعکس پرفسور دیزل‌هورست کلاگ کاربرد سیستم‌های روباتیک در توانبخشی را اینگونه توصیف‌می‌کند که «فیزیوتراپ‌ها بیماران را در آموزش عادی و بدون روبات وارد خواهند‌کرد. این آموزش ضبط خواهد شد و به روبات انتقال خواهد‌یافت. با این‌کار روبات به دریافت جریان عادی تمرینات سفارشی جدیدی ادامه‌می‌دهد که برای بیمار مناسب می‌باشد. این‌کار تأثیر آموزش‌های فیزیوتراپ‌ها را مضاعف‌می‌کند، بدون‌اینکه لازم باشد حضور فیزیکی داشته‌باشند و روبات به دستیار فیزیوتراپ تبدیل می‌شود». از‌یک‌سو روبات با همکاری فیزیوتراپ می‌تواند بار بیمار را تحمل‌کند و از‌لحاظ جسمانی به درمانگر یاری رساند. از‌سوی‌دیگر روبات می‌تواند به بیماران در تمرینات فردی کمک‌کند و سوم اینکه در سایه داده‌هایی که روبات با استفاده از فن‌آوری حسگرها اندازه‌گیری و تحلیل می‌کند، برنامه آموزش می‌تواند بیش‌از‌این بهبود یابد و سفارشی‌گردد. به‌همین‌دلیل است که بیماران نیز از استفاده از سیستم‌های روباتیک سود‌می‌برند؛ بهبود تمرینات و تمرینات پربسامدتر.
افراد پیر نیز از بازی‌کردن لذت‌می‌برند. بنابراین بازی/ ورزش برای تمام سن‌ها، از جوان تا پیر است و جدیدترین روند:
واقعیت مجازی؛ بازی/ ورزش، بازی/ سرگرمی و انگیزه به‌همراه آموزش و تمرین می‌باشد.
به‌منظور تضمین تأثیرگذاری فیزیوتراپی، تمرینات باید به‌طور مداوم تکرار‌شود. اما این امر به فقدان انگیزه در بیماران منجر‌می‌‌گردد که یک مشکل محسوب می‌شود چرا‌که این تمرین‌ها باید به‌صورت منظم در خانه بیماران انجام گردد. اینجاست که بازی و ورزش می‌تواند کمک‌کند. اصطلاح بازی/ورزش از واژه‌های ورزش و بازی مشتق شده‌است. همانطور که این نام اشاره دارد، روی ورزش و حرکت تأکید دارند. این ویژگی آنها را برای توانبخشی، پیشگیری و درمان عالی می‌کند زیرا بازی‌کردن از فعالیت‌هایی است که افراد از‌آن لذت می‌برند، حتی اگر آنها ناچار باشند بارها آن‌را انجام دهند.
این موضوعی است که مدیر عامل شرکت SilverFit نیز از‌آن آگاه است. این‌شرکت آلمانی بازی/ورزش‌هایی تولید‌‌می‌کند که هدف آن بزرگسالان هستند. وی مزیــــت‌های بازی/ ورزش‌ها را اینگونه توصیف می‌کند «برای نمونه، تمرینات ضروری طولانی‌تر هستند و بدون اینکه درمورد حرکات نگرانی وجود داشته‌باشد، به دفعات بیشتری انجام می‌شود». «علاوه‌بر‌این انگیزه بالایی وجود دارد که توانبخشی یا تمرینات را تشدید می‌کند».
• بازخورد فوری برای بالابردن انگیزه:
بازی/ ورزش‌ها حرکات بازیکن را با استفاده از عناصر فنی از‌قبیل حسگرها یا دوربین‌های سه‌بُعدی ضبط‌می‌کنند و به آنچه در بازی اتفاق‌می‌افتد انتقال می‌دهند. بسته به برنامه و هدف در‌نظر گرفته‌شده، این امر می‌تواند برای مثال، بخشی‌از بدن مانند دست یا حرکت کل بدن باشد. یکی دیگر از منافع آن ضبط حرکت‌ها و امکان تحلیل آنها می‌باشد. این ویژگی امکان سنجش و تصویر‌سازی موفقیت درمانی را به‌وجود می‌آورد که یکی دیگراز راه‌های بالابردن انگیزه بیماران است.
سیستم آرمو برای درمان بازو و دست است. یک اکسواسکلتون از حرکات پشتیبانی می‌کند در‌حالی‌که برای انگیزه‌دادن، بازی‌های ویدئویی مختلفی قابل نمایش است؛ سیستم ماژولی «آرمو» شرکت سوئیسی هوکوما به‌طور‌خاص برای بیمارانی طراحی‌شده بود که عملکرد دست یا بازوی آنها بهدلیل اختلال عصبی تحت‌تأثیر قرار‌گرفته است. این سیستم روباتیک شامل یک بازوی برون‌اسکلت و نرم افزاری است که نه‌تنها برنامه‌های درمانی و گزینه‌های مستند‌سازی بلکه مجموعه متنوعی از بازی‌های مختلف را ارائه‌می‌کند. برای نمونه از بیماران خواسته‌می‌شود تا در یک محیط زیر‌آبی سکه جمع‌کنند یا محصولات خاصی را از یک سوپرمارکت بردارند. بسته به نوع ورزش، این کار دامنه حرکت و هماهنگی، قدرت و استقامت را تقویت می‌کند. بیماران به‌طور‌مداوم و فوراً بازخوردهای عـمـلـکردی را دریافت‌می‌کنند. به‌طور همزمان پیشرفت درمان ثبت و اندازه‌گیری شده و در‌نتیجه گردآوری این داده‌ها، ارزیابی روند درمان بهتر گردد. بیماران با این‌کار همیشه آموزش‌هایی می‌بینند که برای شخص آنها مناسب و سازگار است.
فن‌آوری‌های اشاره‌شده نوین، منافع انبوهی برای هر‌دوی درمان شناسان و بیماران به‌همراه دارد:تشخیص دقیق‌تر با کمک جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها، بهبود درمان‌های فردی و تقویت برنامه آموزش. استفاده از سیستم‌های روباتیک و بازی/ ورزش نیز پذیرش بیمار را بالا می‌برد. فن‌آوری‌های جدید به‌هر‌حال چهره فیزیوتراپی را تغییر‌داده‌اند. به‌همین‌علت است که می‌توانیم مشتاق پی‌بردن به‌نحوه پیشرفت این فن‌آوری و تأثیر آن بر توانبخشی و فیزیوتراپی باشیم.
ثبت نظر