گزنه (Urtica dioica)گیاهی شورپسند و هالوفیت است. باغبانان از اینکه گزنه تمام مواد غذایی خاک را جذب می‌کند شکایت دارند اما همین موضوع باعث شده تا گزنه داروی بسیار خوبی برای بیماری‌های ناشی از کمبود مواد غذایی و معدنی باشد. کاشت این گیاه دربهار انجام می‌گیرد، دوبار درسال می‌توان اقدام به جمع‌آوری ساقه کرد. برگ‌ها را ازگیاهان20 تا50 سانتی‌متر جمع‌آوری می‌کنند. برداشت گل و شکوفه‌ها درتابستان آغاز می‌شود. محل رویش این گیاه در نواحی مرطوب، مناطق شمالی، شمال غرب و مرکزی ایران می‌باشد.
گزنه برای درمان افزایش فشارخون کاربرد وسیعی دارد. بررسی‌های آزمایشگاهی نشان داده است که عصاره‌ی آبی گزنه موجب کاهش فشارخون غیرطبیعی دربافت زنده موش‌صحرایی می‌شود. این عصاره روی ماهیچه‌ی قلب و انقباض‌پذیری عروی تأثیر گذاشته و نتایج بررسی‌ها نشان داده است عصاره‌ی گزنه(0/1تا5گرم برلیتر) یک افزایش را درآهنگ آئورت به وجودآورده که به علت فعالیت گیرنده‌های آدرنالینی a۱ می‌باشد.
با این وجود عصاره‌ی گزنه موجب کاهش فعالیت قلب نیز می‌شود (که از طریق تحریک مسیرهای غیرآدرنالینی و غیرکلینرژیکی می‌باشد) که موجب می‌شود اثرات عروق آن تاحدودی جبران شود و علت اصلی کاهش فشارخون دربافت‌های زنده باشد.
اثر دیگر گزنه تکثیر لنفوسیت انسانی، جلوگیری از التهاب در مفاصل، درمان پروستات، کاهش قندخون، مدر و کاهش سدیم ادرار می‌باشد.
درکشور مراکش، گزنه یکی از پرکاربردترین گیاهان دارویی برای درمان‌سنتی افزایش فشارخون در سرخرگ‌ها می‌باشد.
قابل ذکر است گزنه دارای پلی‌فنل‌ها، تانن‌ها می‌باشد که روی کاهش فشار شریانی بسیار مؤثراست. تاکنون خاصیت گشادکنندگی رگ‌ها برای گزنه به طور عملی به دست نیامده است. وقتی که عصاره‌ی آبی این گیاه (AEN) را روی آئورت خارج شده از بدن موش آزمایش نمودند به طور شگفت آوری متوجه شدند که AEN موجب افزایش انقباض وریدی می شود و درحقیقت عمل کاهش فشار عروقی را انجام نمی‌دهد وبه طور مستقیم روی ماهیچه‌ی صاف وریدی عمل می‌نماید. تأثیر AEN بیشتر به خاطر فعال بودن گیرنده‌های آدرنالینی آلفا یک بوده قابل توجه است که اگرچه تأثیرات قوی آدرنالینیـ آلفا یکAEN روی آئورت وجود دارد اما به نظر نمی‌رسد که گیرنده‌های آدرنالینی آلفا یک، تأثیری روی قلب داشته باشد. تأثیری که AEN روی قلب می گذارد بیشتر به خاطر خاصیت کرونوتروپیکی منفی آن است که کاهش ضربان قلب را به همراه دارد و آن نیز به خاطر فعال‌سازی مسیر آدرنالینی ـ آلفا یک می‌باشد.
درنتیجه می‌توان گفت که گزنه کاهش ضربان قلب را موجب می‌گردد که این اثر مستقل از خاصیت کلینرژیک و گیرنده‌های a۱ می‌باشد.
این تأثیر نیز به نوبه‌ی خود باعث کاهش فشارخون می‌شود. نتایج نشان می‌دهد که گزنه انقباض عروقی را که مستقل از وجود آندوتلیوم می‌باشد، باعث می‌شود با این وجود ممکن است که این تأثیر در بدن موجود زنده به وسیله‌ی کاهش فعالیت قلب که به وسیله‌ی AEN موجب شده پوشانده شود. لازم به ذکر است، تأثیر در رگ‌ها و مویرگ‌های مقاومتی کوچک متفاوت می‌باشد که تعیین کننده‌های اصلی فشارخون دررگ‌های بزرگ مانند آئورت می‌باشند.
عصاره‌ی دانه‌های گزنه دارای خواص آنتی‌اکسیدانی در برابر افلاتوکسین (AF)می‌باشد. آلفاتوکسین‌ها گروهی از میکروتوکسین‌ها هستند که به عنوان یک ماده‌ی آلوده‌کننده‌ی موادغذایی وجود دارند. آلفا توکسین‌ها متابولیت ثانویه‌ی قارچ آسپرژیلوس می‌باشد، که شامل ترکیبات به هم پیوسته و باتفاوت‌های اندک از لحاظ ساختار شیمیایی می‌باشند.
آلفا توکسین‌های(AF B1)B1 جزء شایع‌ترین و قوی‌ترین (ازلحاظ سمی بودن) آلفا توکسین‌ها هستند و عوارضی مانند سرطان کبد را به همراه دارند. درحال حاضر روش قطعی برای سم‌زدایی غذاهای آلوده به میکروتوکسین‌ها وجود ندارد. وقتی انسان این غذاها را مصرف می‌کند آلفا توکسین B1در داخل کبد متابولیزه می‌شود و واسطه‌های شیمیایی بسیارفعال را تولید می‌نماید که به DNA متصل شده باعث اختلال در رونویسی و تکثیر غیرطبیعی سلولی می‌شود و منجر به سرطان می‌گردد.
دوزهای بزرگ از AFB1 به علت سیروز کبدی ایجاد شده موجب بیماری یا مرگ می‌شود یکی دیگر از عوارض AFB1، سمی نمودن سیستم ایمنی بدن می‌باشد که دراین حالت بیشترین تأثیر برعملکرد واسطه‌ی سلولی ویاخته‌ی بیگانه خوار، می‌باشد.
از ریشه‌های گیاه گزنه‌ی دو پایه در استروئیدها (ترکیبات قابل حل درچربی)، ترپن‌ها، فنیلپروپانوید، کومادین درپلی‌ساکاریدها و لکتین‌ها استفاده می‌شود.
دانه‌ی گزنه، اسپرس نامیده می‌شود. تجزیه و تحلیل بخشی از چربی دانه‌ی گزنه، وجود نسبت بالایی از اسیدهای چرب اشباع نشده به ویژه پالمیتیک (اسیدی که درروغن خرما یافت می‌شود) و مقداری اسیدچرب اشباع نشـده امگا 3رانشان می‌دهد.
عصاره‌ی آبی متانولی به دست آمده از ریشه‌های گیاه گزنه برای درمان هیپرپلازی غده‌ی پروستات و از دانه‌ها و عصاره‌ی آبی بخش‌های بالایی گیاه گزنه برای درمان بیماران مبتلا به سرطان استفاده می‌شود. نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد که عصاره‌ی آبی گیاه گزنه تکثیر سلولهای سرطانی غده‌ی پروستـــات در محـــیط کشت (in vitro) را مهار می‌کند. گزنه دارای فعالیت آنتی‌اکسیدانی بوده واز آسیب بافت‌های کبدی جلوگیری می‌کند. مکمل‌های گیاه گزنه دارای اثر محافظتی دربرابر TCA (چرخه‌ی اسید کربوکسیلیک) ناشی ازصدمه به سلولهای کبد می‌باشند. با این وجود اطلاعاتی در مورد تأثیرات محافظتی دانه‌های گزنه (UDS)دربرابر آلفا توکسین‌های مترشحه از سلولهای سرطانی کبد در دسترس نمی‌باشد. بررسی‌هایی برای تأثیر دانه‌های گزنه درپیشگیری از آسیب‌های کبدی انجام شد که نتایج آن نشان‌داد که درمان موش صحرایی با UDS (دانه گیاه گزنه) به طورمؤثر آنها را درمقابلAF القاء شده به وسیله‌ی سلولهای کبدی سرطانی محافظت می‌کند. همانگونه که کاهش میزان GGT,ALT, AST و پراکسیداسیون چربی کبد این موضوع را اثبات نموده و همچنین میزان آنتی‌اکسیدانی افزایش یافته است.
بررسی‌های بافت‌شناسی این نتایج را نیز تأیید نمود. انواع واکنش‌های اکسیژنی ROS و صدمات پراکسایشی ایجاد شده توسط آفلاتوکسین ازجمله مکانیسم‌های اصلی تخریب سلولهای کبدی می‌باشد. AFB1 با تحریک فسفولیپید A2موجب تخریب غشاهای سلولی می‌شود به علاوه ممکن است AFB1 تشکیل ROS، پراکسیداسیون لیپیدی و همچنین تشکیل 8 ـ هیدروکسی‌دئوکسی‌گائوزین را تحریک نماید.
باتوجه به نقش ROSدرتولید سرطان ناشی از مواد شیمیایی، توانایی AFB1 برای تحریک آسیب اکسایشی به سلول ها وDNA ممکن است که براساس اتصال DNA به AFB1باشد که افلاتوکسین باعث مهار سنتز پروتئین‌ها می‌شود بنابراین کاهش میزان پروتئین خون، اتفاق می‌افتد.
گیاه گزنه منبع قابل دسترسی از آنتیاکسیدانهای طبیعی برای صنایع داروسازی و مکمل‌های غذایی می‌باشد.
عصاره‌ی برگ گیاه گزنه دارای اثر بازدارندگی فعالیت پروتئازی سم بوتولینوم نوع A وB زنجیره‌های سبک است. می‌دانیم سم بوتولینوم درمحل عصب ـ عضله عمل می‌کند و آزادسازی استیل کولین (ناقل سیستم CNS) جلوگیری می‌کند و درنهایت به وسیله‌ی فلج ماهیچه باعث مرگ می‌شود. این سم به وسیله‌ی باکتری‌های غیرهوازی پلی‌پپتیدی سنتز می‌شود که این مولکول دو زنجیره یی ازیک زنجیره‌ی سنگین(100کیلو دالتون) با ترمینال C تشکیل شده که به زنجیره‌ی سبک (50کیلو دالتون) با ترمینال N ـ متصل شد است که این اتصال از طریق پیوند دی‌سولفات انجام شده است. زنجیره‌ی سنگین از ترمینال Nـ با ناحیه‌ی غشایی و از ترمینال Cبا ناحیه ی گیرنده ، اتصال تشکیل می دهد. مکانیسم عمل این سموم به این نحو است که درمرحله‌ی اول، ناحیه‌ی اتصالی زنجیره‌ی سنگین با گانگلیوزیدها (چربیهایموجود درماده‌ی خاکستری مغزانسان) وترکیبات شیمیایی با میل ترکیبی بالا در ترمینال‌های عصبی پیش سیناپسی اثر متقابل دارند. سم به وسیله‌ی فرآیند درون یاخته‌ای به واسطه‌ی گیرنده وارد ترمینال عصبی می‌گردد. به محض ورود زنجیره‌ی سبک، انتقال به درون سیتوزال اتفاق افتاده جایی که اتصال پپتیدی یکی از سه پروتئین SNARE شکسته می‌شود.
با مهارعملکرد پروتئین‌های SNARE، استیل کولین درمحل سیناپس‌های ماهیچه ـ عصب آزاد نمی شود و فلج ناقص اتفاق می‌افتد.
سم بوتولینوم قادر به ایجاد تلفات زیادی می‌باشد بنابراین نیاز به شناسایی و تولید مهار کننده‌هایی به عنوان اقدامات درمانی دربرابر این سم ضروری به نظر میآید.
درحال حاضر هیچ درمان دارویی خاصی در برابر مسمومیت‌های حاد ناشی از این سم وجود ندارد. استفاده از سرم فقط دریک ساعت اول بعد ازمسمومیت مؤثر است. آنتی‌دوت‌ها با یکی از مکانیسم‌های فعالیت‌های اتصال، داخل شدن به وسیله‌ی فرایند درون‌یاخته، انتقال زنجیره‌ی سبک کاتالیزوری به سمت سیتوزول و فرایند پروتئولیتیک، برفعالیت این سم تأثیرگذار می‌باشد.
تحقیقات زیادی برای پیدا نمودن مهارکننده‌های فعالیت پروتئازی انجام شده‌است و مهارکننده‌های مولکولی کوچک برای مهارکردن فعالیت پروتئازی زنجیره‌های سبک نوع A وB شناسایی شده‌است که بسیاری از آنها از گیاهان مشتق شده است.
نتایج بررسی های in vitro نشان داده‌است قسمت های ترابیژن چای سیاه درمهارکنندگی فعالیت نوع A، BوE مؤثر است.
نتایج بررسی‌ها بیانگر اثر عصاره‌ی برگ‌های گزنه بر دردهای روماتیسمی می‌باشد. درحقیقت عصاره‌ی برگ گزنه ازفعالیت پروتئازی زنجیره‌ی سبک نوعA جلوگیری می‌کند.
ثبت نظر