دیابت ملیتوس (diabetes mellitus) عبارت از یک گروه بیماری‌هایی است که برشیوۀ استفاده ازگلوکز خون که اغلب قندخون نامیده می‌شود توسط بدن تأثیر می‌گذارد. گلوکز glucose در سلامت انسان نقش حیـاتی دارد زیرا منبع مهم انرژی برای یاخته‌هایی است که ماهیچه‌ها و بافت‌های بدن را شکل می‌دهند. گلوکز همچنین منبع اصلی سوخت مغز به شمارمی‌آید. در این بحث به انواع دیابت و نشانه های آن خواهیم پرداخت.
انواع دیابت
درصورت وجود دیابت، فرقی نمی‌کند که چه نوعی باشد به معنای آن است که مقدار بسیار زیادی گلوکز درخون وجود دارد اما علل این افزایش متفاوت است.زیاد بودن میزان گلوکز درخون به بروز مشکلات جدی سلامت منتهی می‌شود.حالات مزمن دیابت عبارتند از دیابت نوع 1 و دیابت نوع 2. حالات دیابتی که بالقوه قابل برگشت هستند عبارتند از پره دیابت یا پیش دیابت prediabetes، یعنی وقتی که میزان قند خون بالاتر ازحد طبیعی است ولی آنقدر بالا نیست که درحالات دیابت جای داده شود و دیابت آبستنی که در دوران بارداری روی می‌دهد ولی ممکن است پس از زایمان رفع شود.
نشانه های دیابت
نشانه‌های دیابت بر حسب میزان افزایش قندخون متفاوت‌است. برخی افراد به ویژه آنهایی که دچار پره دیابت یا دیابت نوع 2 هستند ممکن است در آغاز نشانه‌یی نداشته باشند. در دیابت نوع1، نشانه‌ها به سرعت آشکار شده و شدیدتر می‌باشند. بعضی ازشناسه‌ها و نشانه‌های دیابت نوع1 و دیابت نوع2 عبارتنداز:
افزایش تشنگی
تکرر ادرار
گرسنگی مفرط
کاهش وزن بدون توجیه
وجود کتون در ادرار (کتون‌ها حاصل تجزیه‌ی ماهیچه وچربی است که درصورت ناکافی‌بودن انسولین درخون دیده می‌شوند)
خستگی
تاری‌دید
دیرجوش خوردن زخم‌ها
بالا بودن فشارخون
بروز عفونت‌های مکرر مانند عفونت‌های لثه و پوست و عفونت‌های واژن و مثانه
باوجودی‌که ممکن‌است دیابت نوع1 در هر سنی پدید آیداما به طور مشخص در دورۀ کودکی یا نوجوانی دیده می‌شود. دیابت نوع2، که فراوان‌تر دیده می‌شود، درهر سنی بروز می‌کند و قابل پیشگیری است.
برای درک موضوع دیابت، ابتدا باید شیوۀ پردازش گلوکز در بدن رامطالعه نمود.
نحوه تأثیر انسولین
- انسولینinsulin ، هورمونی است که از لوزالمعده حاصل می‌شود. این غده در پشت و زیر معده جای دارد.
- لوزالمعده انسولین را درگردش خون ترشح می‌کند.
- انسولین درگردش خون وارد شده و سبب می‌شود قند وارد یاخته‌ها گردد.
- با سقوط قندخون، میزان ترشح انسولین ازلوزالمعده کم می‌شود.
نقش گلوکز
- گلوکز به عنوان یک قند، منبع اصلی انرژی برای یاخته‌هایی به شمار می‌رود که عضلات و سایر بافت‌ها را شکل می‌دهند.
- گلوکز ازدومنبع اصلی حاصل می‌شود: موادغذایی و کبد.
- قند جذب گردش خون شده وازخون با کمک انسولین وارد یاخته‌ها می‌گردد.
- کبد گلوکز می‌سازد و آن را انبار می‌کند.
- هنگامی که میزان انسولین پایین است مانند زمانی که مدتها غذایی خورده نشود،کبد گلیکوژن glycogen انبار شده را به گلوکز تبدیل می‌کند تا میزان گلوکز در حدود طبیعی باقی بماند.
علل دیابت نوع۱
دردیابت نوع1 دستگاه ایمنی که به‌طورطبیعی با باکتری‌ها و ویروس‌های زیانبار مقابله می‌کند به یاخته‌های تولیدکنندۀ انسولین در لوزالمعده حمله کرده و آنها را تخریب می‌نماید. این امر سبب می‌شود میزان انسولین کم شده یا اصولاً انسولین تولید نشود. درنتیجه، قند به جای آنکه به درون یاخته‌ها منتقل شود، درگردش خون انبار می‌گردد. تصور می‌شود دیابت نوع1 در نتیجۀ تلفیق تأثیر‌پذیری ژنتیک و عوامل محیطی ایجاد گردد اما هنوز به درستی روشن نیست کدامیک از این چند عامل باعث ایجاد بیماری می‌شوند.
علل پره دیابت(Prediabetes) و دیابت نوع۲
در پره دیابت که درنهایت به دیابت نوع2 تبدیل می‌شود و در دیابت نوع2، سلولها (یاخته ها) نسبت به تاثیر انسولین مقاوم می‌شوند و لوزالمعده نمی‌تواند برای غلبه براین مقاومت، مقدار کافی انسولین تولید کند. قند به جای حرکت به سمت یاخته‌ها که به انرژی نیاز دارند، در گردش خون روی هم انباشته می‌شود. هنوز به درستی مشخص نیست که چه اتفاق می‌افتد ولی همچون مورد دیابت نوع1، اعتقاد براین است که عوامل ژنتیک ومحیطی درایجاد دیابت نوع2 نقش دارند. داشتن اضافه وزن قویاً با ایجاد دیابت نوع2 ارتباط دارد ولی درتمام افراد دارای اضافه وزن، دیابت دیده نمی‌شود.
علل دیابت بارداری
در دوران بارداری، جفت برای حفظ بارداری، هورمون‌هایی تولید می‌کند. این هورمون‌ها سبب مقاوم‌تر شدن یاخته‌ها نسبت به انسولین می‌شوند. با بزرگ‌تر شدن جفت در سه ماهه دوم و سوم بارداری، میزان ترشح این هورمون‌ها افزوده شده و درنتیجه کار انسولین سخت‌تر می‌شود.
به طور طبیعی، لوزالمعده با تولید کافی مقدار انسولین برای مقابله با این مقاومت ازخود عکس‌العمل نشان می‌دهد. اما گاهی لوزالمعده توان حفظ این وضع را ندارد. وقتی این حالت بروز کرد، مقدار کمی گلوکز وارد یاخته‌ها می‌شود و مقدار زیادی گلوکز درگردش باقی می‌ماند. این حالت را دیابت بارداری می‌نامند.
عوامل خطرساز دیابت نوع۱
عوامل خطرساز دیابت به نوع آن بستگی دارد. با وجودی که علت دقیق دیابت نوع1 معلوم نیست ولی احتمالاً عوامل ژنتیک در بروز آن نقش دارند. درصورتی که پدر یا مادر و برادر یا خواهر دچار دیابت نوع1 باشند،احتمال ایجاد دیابت نوع1 در شخص افزایش می‌یابد. عوامل محیطی ازجمله تماس با بیماری ویروسی نیز احتمالاً درایجاد دیابت نوع1 نقش دارد. سایر عواملی که ممکن است احتمال ایجاد دیابت را بیفزایند عبارتند از:
وجود یاخته‌های صدمه دیده دستگاه ایمنی که اتوآنتی‌بادی تولیــد می‌کننــد :
گاهــی در اعضای خانــواده‌ی بیماران‌دچار دیابـــت نـــوع1 بـــرای وجود اتوآنتی‌بادی‌های دیــابت ، آزمایش انجام مــی‌شود. درصورت وجود این اتوآنتی بادی‌ها، احتمال ایجاد دیابت نوع1 افزایش می‌یابد ولی وجود این اتوآنتی‌بادی‌ها همیشه نشانۀ ایجاد دیابت نوع1 نیست.
عوامل تغذیه یی :
تعدادی از عوامل مربوط به چرخۀغذایی با افزایش احتمال ایجاد دیابت نوع 1 ارتباط دارند مثل پائین بودن مقدار مصرف ویتامینD، تماس زودرس با شیرگاو و یا فرمولای شیرگاو ، یا تماس با سرآل‌ها(غذای کودک) پیش ازچهارماهگی.اما ثابت نشده است که هیچ یک ازاین عوامل سبب ایجاد دیابت نوع1 شوند.
نژاد. دیابت نوع1 در سفیدپوستان بیشتر ازنژادهای دیگر دیده می‌شود.
منطقه جغرافیایی :
دربعضی کشورها ازجمله فنلاند وسوئد نرخ دیابت نوع 1 بالاتر است.
عوامل خطرساز پره‌دیابت و دیابت نوع۲
پژوهشگران هنوز به‌طورکامل نمی‌دانند چرا دربعضی افراد پره دیابت و دیابت نوع2 ایجاد می‌شود و عده‌یی به آن مبتلا نمی‌شوند. اما آشکار است که بعضی از عوامل سبب افزایش این احتمال می‌شوند ازجمله:
وزن :
هرچه بافت چربی بیشتر باشد، مقاومت سلولها(یاخته ها) نسبت به انسولین بیشتر است.
بی‌تحرکی :
هرچه فعالیت کمتر باشد، احتمال بروز دیابت بیشتر است. فعالیت جسمی برای کنترل وزن، مصرف گلوکز به صورت انرژی وحساس‌تر شدن یاخته‌ها نسبت به انسولین کمک می‌کند. انجام نرمش‌کمتر از سه بار درهفته سبب افزایش احتمال ایجاد دیابت نوع 2 می‌شود.
سابقه خانوادگی :
درصورتی که والدین یا برادران وخواهران دچار دیابت نوع2 باشند، احتمال ایجاد این نوع دیابت بیشتر است.
نژاد :
با وجودی که علت روشن نیست، ولی بعضی نژادها ازجمله سیاهپوستان، اسپانیولی‌های مقیم آمریکا، سرخ پوستان آمریکا وآسیایی‌ها بیشتر دچار دیابت نوع 2 می‌شوند.
سن :
احتمال بروز دیابت نوع 2 با افزایش سن بیشتر می‌شود. این امر ممکن است به آن علت باشد که نرمش کمتری انجام می‌شود، توده‌ی ماهیچه‌یی بیشتری از بین می‌رود وبا افزایش سن، وزن بیشتر می‌شود. اما درحال حاضر دیابت نوع 2 درکودکان ، نوجوانان و بزرگسالان جوان نیز افزایش یافته است.
دیابت بارداری :
درصورت بروز دیابت در زمان بارداری، بعدها، احتمال ایجاد پره دیابت و دیابت نوع 2 افزایش می‌یابد. درصورتی زن باردارکودکی با وزن بیش از 4 کیلوگرم زائیده باشد، احتمال بروز دیابت نوع 2 در این خانم افزایش می‌یابد.
سندرم تخمدان پلی‌کیستیک :
درخانم‌ها وجود سندرم تخمدان پلی‌کیستیک که با دوره‌های عادت نامنظم،افزایش مفرط رشد مو و چاقی مشخص می‌شود، خطر یائستگی و دیابت را افزایش می‌دهد.
فشارخون بالا :
دچار بودن به فشارخون 140/90 میلی‌متر جیوه با افزایش احتمال دیابت نوع 2 پیوند دارد.
تراز غیرطبیعی کلسترل. درصورتی که میزان کلسترل خوب یا HDL پایین باشد،احتمال بروز دیابت نوع 2 بالاتر است. بنابه تعریف HDL پایین‌را زیر 35 میلی‌گرم در دسی‌لیتر می‌دانند.
بالا بودن میزان تری‌گلیسرید :
تری گلیسرید چربی دیگر موجود درخون است. اگر میزان تری‌گلیسرید بالاتر از 250میلی‌گرم در دسی لیتر باشد، احتمال دیابت افزایش می‌یابد.
عوامل دیابت بارداری:
هرخانم بارداری ممکن‌است به دیابت آبستنی مبتلا شود ولی برخی خانم‌ها بیش از سایر افراد دچار این نوع دیابت می‌شوند. عوامل خطرساز دیابت بارداری عبارتند از:
سن :
خانم‌های 25 سال به بالا بیشتر دچار دیابت بارداری می‌شوند.
سابقه شخصی یا خانوادگی :
درصورت وجود پره دیابت که پیشتاز دیابت نوع 2 است یا در صورت ابتلای یکی ازاعضای خانواده به دیابت نوع 2 احتمال بروز دیابت آبستنی بیشتر می‌شود. همچنین درصورت وجود دیابت آبستنی در بارداری پیشین، یا زائیدن نوزاد بسیار بزرگ یا مرده‌زایی بدون توجیه، احتمال بروز دیابت بارداری زیاد می‌شود.
وزن :
اضافه وزن پیش ازبارداری سبب افزایش احتمال ابتلا به دیابت آبستنی می‌شود.
نژاد :
به دلایلی که همچنان مشسخص نیست، خانم‌های سیاهپوست، اسپانیولی‌های آمریکایی، سرخ‌پوستان آمریکا یا آسیایی‌ها به احتمال زیادتر دچار دیابت آبستنی می‌شوند.
راه هایی برای پیشگیری از دیابت بارداری
جهت اطلاعات بیشتر به سایت پزشکی امروز مراجعه کنید
مطالب مرتبط
ثبت نظر