بازبینی فتق دیسک

فتق دیسک herniated disk به‌حالتی اطلاق می‌شود که یکی‌از بالش‌های شبه لاستیکی (دیسک) میان هر‌یک از مهـره‌ها دچــار اشکال شود.
دیسک میان مهره‌ها تاحدی شبیه شیرینی دونات ژله‌یی است که مرکزش نرم‌تر بوده و بخش بیـــرونی سفت‌تر است. فتق دیسک را که گاهی فتق لغزنده slipped disk یا فتق پاره شده ruptured disk می‌نامند وقتی بروز می‌کند که بخش‌ژله‌یی نرم‌تر ازشکاف یا ترک بخش‌خارجی سفت‌تر بیرون می‌زند.
فتق دیسک سبب آغالش اعصاب نزدیک به خود شده و به درد، کرختی یا ضعف در اندام فوقانی یا تحتانی منتهی می‌شود. ازطرف دیگر، دربسیاری از افرادی که دچار فتق دیسک هستند، نشانه‌یی تجربه نمی‌شود. بسیاری از افرادی که دچار فتق دیسک هستند بـرای اصـلاح آن به عمل نیـاز ندارند.
نشانه‌ها:
ممکن‌است شخصی دچار فتق دیسک باشد بدون آنکه بداند، گاهی فتق دیسک در تصاویر مهره‌ها درافرادی دیده می‌شود که نشانه‌یی از مشکل دیسک ندارند. اما بعضی از موارد فتق دیسک دردناک است. ممکن‌است محل نشانه‌ها تغییر کند که به‌محل دیسک دچار فتق در ستون مهره‌های وابسته است. دربسیاری  موارد دیسک دچار فتق درمهره‌های کمر بروز می‌کند ولی ممکن‌است درمهره‌های گردن نیز دیده شود.
شایع‌ترین شناسه‌ها و نشانه‌های فتق دیسک عبارتند از:
درد دست و پا. درصورتی‌که دیسک در‌بخش پایین‌پشت دچار فتق شده باشد، به‌طور مشخص درد بسیار شدیدی درسرین‌ها، ران و ساق پا زیر زانو حس می‌شود. همچنین ممکن‌است بخشی‌از پا نیز گرفتار باشد. درصورتی‌که فتق دیسک درگردن باشد، درد به‌طور مشخص درشانه‌ و بازو شدیدتر است. وقتی بیمار سرفه می‌کند، ممکن‌است این درد به بازو یا ساق تیر کشیده و سبب جمع شدن یا حرکت مهــره‌ها دربعضی وضعیت‌ها شود.
کرختی یا گزگز. غالباً درافراد دچار فتق دیسک، کرختی numbness یا گزگز tingling درآن بخش ازبدن دیده می‌شود که ازعصب گرفتار عصب می‌گیرد.
ضعف. عضلاتی که ازاعصاب گرفتار عصب می‌گیرند ضعیف می‌شوند. این امر ممکن‌است سبب لغزش شده تا در توان بلند‌کردن یا نگاه داشتن اشیاء اختلال ایجاد کند.
علل:
فتق دیسک دربیشتر موارد حاصل تحلیل رفتن و پاره شدن تدریجی دیسک به‌علت افزایش سن است که بـه دژنرسانس دیسک disk degeneration معروف است. با افزایش سن، دیسک ستون‌مهره‌ها مقداری ازآب خود را از دست می‌دهد. این امر سبب کاهش قابلیت انعطاف دیسک و مستعد پارگی شدن ویاپاره شدن با هر تلاش یا چرخش جزئی می‌گردد.
بسیاری از مردم نمی‌توانند علت درست فتق دیسک خود را بیان دارند. گاهی استفاده از عضلات پشت به‌جای عضلات ساق و ران برای بلند‌کردن اجسام بزرگ یا سنگین ممکن‌است به ایجاد فتق دیسک منتهی شود. به‌ندرت یک رویداد تروماتیک (traumatic، ضربه‌یی) مانند سقوط یا افتادن به پشت سبـــب ایجـــاد فتــق دیسک می‌شود.
عوامل خطرساز:
عواملی که سبب افزایش احتمال بروز فتق دیسک می‌گــردند عبارتند از:
• سن. فتق دیسک درمیانسالان به‌ویژه در فاصله‌ی 35 و 45‌سالگی به‌علت دژنرسانس مرتبط باپیری بسیار شایع‌است.
• وزن. افزایش بیش‌ازحد وزن بدن سبب واردآمدن فشاراضافی بر دیسک‌های کمر می‌شود.
• حرفه. درافرادی که ازبدن خود بیش ازحد کار می‌کشند با احتمال بیشتر مشکلات مربوط به کمر و پشت روبه‌رو هستند. بلند کردن، کشیدن، فشردن، خم‌شدن و تکان خوردن مکرر نیز سبب افزایش احـتمال بــروز فتــق دیسک می‌گردد.
عوارض:
طناب‌نخاعی تابخش پائینی آبراه (کانال) نخاعی ادامه نمی‌یابد. درست زیر کمر طناب نخاعی جدا شده به یک دسته ریشه‌های عصبی طویل (دم اسب Cauda equina) تبدیل می‌شود که شبیه دم اسب است. به ندرت، فتق دیسک روی تمام دم اسب فشارمی‌آورد. برای پیشگیری از ضعف یا فلج دائمی، ممکن‌است جــراحی اورژانــس لازم باشد.
درصورت وجود موارد زیر اقدام به مراقبت طبــی اورژانـــس ضروری است:
• بدتر شدن نشانه‌ها. ممکن‌است درد، کرختی یا ضعف تا آن حد افزایش یابد که امکان انجام فعالیت‌های معمولی روزانه امکانپذیر نباشد.
سوء کار مثانه یا روده. افرادی که دچار سندرم دم‌اسب می‌شوند ممکن‌است دچار بی‌اختیاری شده یا حتی با پربودن مثانه نتوانند ادرار کنند.
بی‌حسی زینی. ازبین رفتن پیشرونده‌ی بی‌حس بر آن مناطقی ازبدن تأثیرگذار است که روی زین اسب رالمس می‌کنند یعنی بخش درونی ران‌ها، پشت ساق‌پا و منطقه‌ی‌ اطراف رکتوم.
آزمون‌ها وتشخیص:
دربسیاری موارد فتق دیسک، آنچه برای تشخیص لازم است انجام معاینه‌ی جسمی و تهیه‌ی سابقه‌ی طبی است. درصورتی‌که پزشک به‌وجود بیماری دیگری مشکوک شود یا لازم باشد مشخص شود کدام عصب گرفتار است، ممکن‌است دستور انجام یک یا چـنــد آزمــون زیـر را بدهد.
آزمون‌های تصویرسازی:
رادیوگرافی. با رادیوگرافی ساده نمی‌توان فتق دیسک را تشخیص داد ولی برای رد سایر علل درد پشت ازجمله عفونت، تومور، مسایل مربوط به مستقیم بودن مهره‌ها یا شکستگی‌ استخوان، می‌توان از این روش استفاده کرد.
توموگرافی کامپیوتری (CT اسکن). با اسکنرCT، یک دسته رادیوگرافی از بسیاری‌جهات متفاوت تهیه می‌شود و سپس این تصاویر باهم تلفیق شده وتصاویر سطح مقطعی از ستون‌مهره‌ها و ساختار اطراف آن به دست می‌دهد.
تصویرسازی تشدید مغناطیسی (MRI). برای تهیه‌ی تصاویر ساختارهای درونی بدن ازامواج رادیویی ویک میدان قوی مغناطیسی استفاده می‌شود. از این آزمون برای تأیید محل فتق دیسک و مشاهده‌ی گرفتاری عصب استفاده می‌شود.
میلوگرام. دراین آزمون، یک ماده‌ی‌رنگی درمایع نخاعی تزریق کرده و سپس عکسبرداری انجام می‌شود. با این آزمون می‌توان وجود فشار به‌علت فتق‌های متعدد دیسک یا سایر بیماری‌ها را برنخاع شوکی مشاهده کرد.
آزمون‌های عصبی:
با الکترومیوگرام electromyogram و بررسی‌هـای هدایت عصبی nerve conduction studies میزان تکانه‌های الکتریکی اندازه‌گیری می‌شود که درطول بافت عصبی حرکت می‌کنند. با‌این کار محل صدمه‌ی عصب مشخص می‌شود.
روش‌های درمان و داروها:
با درمان محافظه‌کارانهconservative (اساساً به‌شکل پرهیز از وضعیت‌های دردناک و انجام نرمش برنامه‌ریزی شده و داروهای ضد‌درد) نشانه‌ها در 9مورد ازهر10‌مورد فتق دیسک تسکین می‌یابد. بسیاری از بیماران با استفاده از درمان کنسرواتیو ظرف 1‌تا2‌ماه بهبود می‌یابند. نتایج بررسی‌های تصویرسازی نشان می‌دهد که بخش بیرون زده یا جابه جا شده‌ی دیسک با گذشت زمان جمع وجور می‌شود که با بهبود نشانه‌ها منطبق است.
داروها:
داروهای ضددرد بدون نسخه. در‌صورتی‌که درد خفیف تا متوسط باشد، پزشک ممکن‌است استفاده از داروهای ضد‌درد بدون نسخه مانند ایبوپروفن، استامینوفن یا ناپروکسن را توصیه نماید. مصرف بسیاری از این داروها با خونروی معده و روده همراه است و مصرف مقدار زیاد استامینوفن ممکن‌است سبب صدمه‌ی کبد شود.
نارکوتیک‌ها. درصورتی‌که درد با داروهای بدون نسخه بهبود نیابد، ممکن‌است پزشک نارکوتیک‌ یا داروی مخدر تجویز نماید مانند کدئین یا ترکیبی از هیدروکودون و کدئین تا به‌مدت کوتاه مصرف شود. خواب‌آلودگی تهوع، اختلال شعور و یبوست از عوارض احتمالی این داروها به‌شمار می‌روند. درصورتی که این داروها تجویز شده باشند باید ازمیزان مصرف استامینوفن کاست.
داروهای درد عصب. داروهایی مانند گاباپنتین Neurontin) gabapentin)، پره‌گابالین Lyrica)pregabalin‌)،  دولوکستینCymbalta)duloxetin)، ترامادول tramadol وآمی‌تریپتیلین غالباً به رفع درد ناشی ازصدمه‌ی عصب کمک می‌کنند. ازآنجا که این داروها، دسته عوارض جانبی‌خفیف‌تری نسبت به داروهای نارکوتیک دارند بیش از پیش درافراد دچار فتق دیسک از این داروها به عنوان داروهای خط مقدم استفاده می‌شود.
شل‌کننده‌های عضله. شل‌کننده‌های عضله مانند دیازپام یا سیکلوبنزاپرین Cyclobenzaprine نیز در صورت وجود اسپاسم عضلات پشت یا اندام تجویز می‌شود. تسکین و سرگیجه از عــوارض جانبـــی شایـــع‌ این داروها است.
تزریـــق کورتـــیـــزون. کورتیکوستروئیدهای کاهنده‌ی التهاب به‌صورت تزریق مستقیم در‌اطراف اعصاب نخاعی با استفاده ازتصویرسازی نخاعی برای هدایت مطمئن‌تر سوزن انجام می‌گردد.
روش‌های درمان:
فیزیکال تراپیست‌ها physical therapist می‌توانند وضعیت‌ها و نرمش‌های طرح ریزی شده برای به حداقل رساندن درد فتق دیسک را توصیه نمایند. با بهبود درد، با استفاده از فیزیکال‌تراپی و سود بردن ازبرنامه‌ی بازتوانی، قدرت و ثبات را تقویت کرده و سلامت را به عضلات پشت بازگرداند و در برابر صدمات آینده حفاظت کرد.
فیزیکال تراپیست ممکن‌است موارد زیر رانیز توصیه نماید:
ـ گرما یا یخ
ـ کشش
ـ اولتراسون
ـ تحریک الکتریکی
ـ بستن کوتاه‌مدت گردن‌بند یا کرست‌کمر
جراحی:
تعداد بسیار اندک افراد دچار فتق دیسک درنهایت به جراحی نیاز خواهند داشت. درصورت وجود هر‌یک از موارد زیر ممکن‌است پزشک، پیشنهاد عمل‌جراحی را بدهد:
ـ عدم بهبود نشانه‌ها با درمان کنسرواتیو پس‌از 6 هفته
ـ‌ قرارگرفتن بخشی‌از دیسک در آبراه نخاعی و فشردن یک عصب وایجاد ضعف پیشرونده
ـ وجود اختلال قابل‌توجه درانجام فعالیت‌های پایه مانند ایستادن یا راه رفتن
دربسیاری موارد، ممکن‌است جراح فقط بخش بیرون زده‌ی دیسک را درآورد، اما به‌ندرت باید تمام دیسک بیرون آورده شود. دراین موارد، ممکن‌است لازم باشد با فلز مهره‌ها به هم جوش بخورند تا ثبات مهره‌ها تأمین‌شود و یا ممکن‌است جراح پیشنهاد کاشت دیسک مصنوعی بدهد.
شیوه زندگی و تدبیرهای خانگی:
استفاده از مسکن درد. مصرف داروهای بدون نسخه مانند ایبوپروفن، استامینوفن یا ناپروکسن به کاهش درد ناشی از فتق دیسک کمک می‌کند.
استفاده ازگرما یاسرما. درآغاز، می‌توان برای تسکین درد والتهاب ازکیسه‌ی سرد استفاده کرد. بعد از چند روز می‌توان برای تسکین و راحتی ازگرمای ملایم استفاده نمود.
پرهیز از استراحت زیاد. استراحت به مقدار زیاد در بستر ممکن‌است به سفت‌شدن مفاصل و ضعف عضلات منتهی شود که این امر سبب عارضه‌دار شدن بهبودی خواهد شد. به‌جای این کار می‌توان به‌مدت 30‌دقیقه در وضعیتی راحت استراحت نمود و سپس مدت کوتاهی راه رفت و مقداری کارانجام داد. باید از انجام فعالیت‌هایی که سبب وخامت درد ضمن جریان التیام می‌شوند پرهیز کرد.
مقابله وحمایت:
درد بر موارد دیگر به‌جز سلامت جسمی تأثیر می‌کند. درصورتی‌که بیمار با رجعت فتق دیسک یا سایر مسایل مربوط به پشت تنه روبه رو باشد، سلامت روانشناسیک و عاطفی وی نیز تحت تأثیر قرارخواهد گرفت. استفاده از راهکارهای زیر به بیمارکمک خواهد کرد با درد مرتبط با فتق دیسک مقابله کند:
• قبول کردن درد. بعضی وانمود می‌کنند درد مزمن وجود ندارد. به‌این‌ترتیب است که درواقع، درد موجود را وخیم‌تر می‌کنند. در‌صورتی‌که تأیید شود درد موجود خیالی نیست درمقابله باآن موفق‌تر بوده اقدامات لازم برای تطبیق با درد را ملحوظ خواهد داشت.
تدبیر استرس. استرس سبب بزرگنمایی درد می‌شود. با استفاده از تمرین‌های تنفس عمیق و انجام سایر تکنیک‌های بسط (تن‌آرامی) درصورت وجود استرس، می‌توان آن را کاهش داد.
شناسایی شعله‌ور کننده‌های درد. بعضی فعالیت‌ها یا رفتار سبب بدترشدن درد می‌گردند. درصورت شناسایی این محرک‌ها، می‌توان ازآنها پرهیز کرده یا آنها را محدود نمود.
مراجعه به مشاور. سخن گفتن با مشاور بهداشت روانی به شناسایی و تفکر مجدد درمورد انتظارات واعتقادات غیر‌واقعی نسبت به خود کمک می‌کند. حتی اگر بیمار نتواند درد مزمن خود را تغییر دهد، می‌تواند نحوه‌ی احساس آنها را عوض کند.
پیشگیری:
برای کمک به پیشگیری از فتق دیسک انجام موارد زیر سودمند است:
نرمش: تقویت بافت عضلانی به‌ثبات و حمایت ستون‌مهره‌ها کمک می‌کند. پیش‌از انجام فعالیت‌هایی با تأثیر شدید مانند تند راه رفتن یا تنیس باید نظر پزشک را جویا شد.
حفظ وضعیت خوب. داشتن وضعیت خوب سبب کاهش فشار بر ستون‌مهره‌ها و دیسک می‌شود. باید پشت تنه را صاف و مستقیم و دریک خط نگاه داشت به خصوص درزمان نشستن به مدت طولانی. اجسام سنگین را باید به درستی و با استفاده از قدرت پاها بلند کرد و نه عضلات پشت.
حفظ وزن سالم. زیاد بودن وزن بر ستون‌مهره‌ها و دیسک فشار آورده و آنها را نسبت به ایجاد دیسک مستعد می‌کند.