بیماری دژنراتیو دیسک

با‌گذشت سال‌ها و دهه‌ها، استرس‌های مکرر روزانه‌یی که بر‌ستون مهره‌ها واردمی‌آید و گاهی صدمه‌های جزئی و زمانی صدمه‌های شدیدی که بیمار متوجه آن نمی‌شود، اندک‌اندک تأثیر خود را بر‌ستون‌مهره‌ها می‌گذارند.
دربسیاری افراد دژنرسانس تدریجی دیسک‌ها، مشکلی به بار نمی‌آورد. اما در بعضی موارد، درنهایت سبب بروز درد‌شدید، مزمن و ناتوان‌کننده دیسکوژنیک می‌گردد. متخصصان ستون‌مهره‌ها درد ناشی‌از صدمه‌ی‌دیسک بین‌مهره‌یی را «درد دیسکوژنیک» discogenic pain می‌نامند.
بعضی بیماران دچار بیماری دژنراتیو دیسک هستند ولی هرگز نشانه‌های مرتبط با آن را تجربه نمی‌کنند (شکل۱).
دیســک‌های بیــن‌‌مهره‌یی inter vertebral disc را فیـبـروکارتیـاژ بیـن‌مهره‌یی inter vertebral fibrocartilase، یا دیسک‌فقرات spinal disc هم می‌نامند که همچون بالشی درمیان مهره‌های فقرات جای دارند. این دیسک‌ها دارای ساختاری الاستیک elastic (کش‌سان) بوده و از بافت لیفی غضروفی fibrocartilage ساخته شده‌اند.
بخش خارجی دیسک annulus fibrosus سخت ولیفی‌است وازچند لایه‌ی روی هم خوابیده تشکیل شده است. بخش‌ داخلی nucleus pulposus نرم و ژلاتینی است. دیسک‌های بین‌مهره‌یی، همچون فنر ضربه‌گیر برای مهره‌ها عمل می‌کنند یعنی وقتی مهره‌ها حرکت می‌کنند یا وزن بدن را تحمل می‌نمایند همچون بالشی، ضربه‌ها و فشار را می‌گیرند. دیسک‌های مهره‌یی به خم‌شدن فقرات به جلو و عقب، طی یک انحنای طبیعی کمک می‌کنند.
در فرد بالغ وجوان طبیعی 90٪ دیسک بین‌مهره‌یی از آب تشکیل شده است با افزایش سن، ازمقدار آب کم شده و ضخامت بالش دیسک کاهش یافته و درنتیجه‌ از طول ستون‌فقرات کاسته می‌شود. گاهی ممکن‌است دیسک برجسته شده و بیرون بزند.
شناسه‌ها و نشانه‌ها:
بسیاری ممکن‌است دچار دژنرسانس دیسک باشند و نشانه‌یی نداشته‌باشند. ازطرف دیگر ممکن‌است دیگران درد بسیار شدیدی تجربه کنند که آنقدر شدید باشد که نتوانند فعالیت‌های روزانه‌ی خود را انجام دهند. محققان مرکز طبی دانشگاه مریلند دراین مورد اظهار داشته‌اند که شایع‌ترین نشانه‌ی‌زودرس معمولاً درد پشـــت اســت که بــه سرین‌ها وبالای ران (سیاتیک) انتشار می‌یابد.
به‌غیر‌از درد، ممکن‌است احساس گزگزtingling و یا کرختی numbness درساق یا پا هم موجود باشد. دربسیاری از بیماران درد وقتی نشسته‌اند بدتر می‌شود. این امر به آن علت است که درزمان نشستن وزن بیشتری بر دیسک‌ها وارد می‌آید.
وقتی پزشک در مورد بیماری دژنراتیو دیسک سخن می‌گوید، معمولاً به ترکیبی از مشکلات ستون فقرات نظر دارد که با وارد آمدن صدمه به دیسک آغاز شده و درنهایت به سایر بخش‌های فقرات انتشار یافته است.
محققان کلینیک Mayfield درسین سیناتی اوهایو معتقدند که درد بیماری دژنراتیو دیسک غالباً به یکـــی از ســه صــورت زیــر آغاز می‌شـود:
• صدمه اساسی. که درپی آن درد ناگهانی و دوراز انتظاری ایجاد می‌شود.
• صدمه جزئی. که باز هم درپی آن درد ناگهانی و دور از انتظاری ایجاد می‌شود.
• درد تدریجی. درآغاز بیمار درد اندکی در پشت حس می‌کند که با گذشت زمـان به تـــدریــج بدتر می‌شود.
علل بیماری دژنراتیو دیسک:
با افزایش سن، دیسک بین‌مهره‌یی دچار دژنرسانس می‌شود و در بعضی افراد به پیدایش بیـماری دژنـــراتیــو دیسک منتهی می‌گردد.
تغییراتی که به‌علت پیری بروز می‌کنند شامل  است بر:
• از دست رفتن مایع. دیسک بین‌مهره‌‌یی دریک فرد بالغ سالم و جوان تا‌90٪ مایع دارد. با افزایش سن، مقدار مایع دیسک کاهش یافته و دیسک باریک‌تر می‌شود. این امر به آن معنا است که فاصله‌ی میان مهر‌ه‌ها کمتر می‌گردد و به این ترتیب از خاصیت جذب ضربه‌ی دیسک کاسته می‌شود.
• گرفتاری ساختمانی دیسک. درلایـه‌ی بیـرونی دیـسک annulus fibrosus پارگی‌ها یا شکاف‌های بسیار کوچکی ایجاد می‌شود. به‌این‌ترتیب، ممکن‌است مواد نرم و ژلاتینی بخش‌ درونی دیسک ازطریق شکاف‌ها یا پارگی‌های ایجاد شده، بیرون‌آمده و به برجسته‌شدن یا پارگی دیسک منتهی‌شود. گاهی دیسک ممکن‌است به تکه‌های به‌هم چسبیده تبدیل شود.
این دژنرسانس دیسک درافراد چاق، اشخاصی که کارجسمانی شدید می‌کنند و افراد سیگاری سریع‌تر اتفاق می‌افتد. صدمه‌‌ی ناگهانی و حادی که پس‌از سقوط بروز می‌کند، ممکن‌است سبب تسریع جریان دژنرسانس شود.
وقتی از ضخامت بالش میان مهره‌ها کاسته شود، تمامی ستون‌مهره‌ها ازپایداری کمتری برخوردار می‌شود. بدن می‌کوشد با ساختن استئوفیتosteophyte که خار استخوانی هم نامیده می‌شود با این وضعیت مقابله کنـــد. خـارهــای استخوانی bone spur در واقع استطاله‌های کوچک استخوانی هستند که در لبه‌ی استخوان‌ها ایجاد می‌شوند. این استطاله‌ها ممکن است به نخاع شوکی یا ریشه‌های عصب نخاعی فشاروارد آورده وعملکرد عصب را دچار اختلال نموده و سبب درد شوند. درحالت موسوم به تنگی کانال نخاعی spinal stenosis، وقتی خارهای استخوانی درکانال‌ نخاعی رشد کرده و بر طناب و اعصاب نخـاعی فشــار می‌آورنـــد، درد ایجاد می‌شود.
تشخیص بیماری دژنراتیو دیسک:
ابتدا پزشک در مورد نشانه‌ها، محل‌درد، گزگز یا کرختی و احساس و زمان آن ازبیمار سوال می‌‌کند و می‌پرسد در کدام وضعیت درد، بیشتر احساس می‌شود. درمورد سابقه‌ی طبی بیمار وسابقه‌ی سقوط، صدمه یا حادثه نیز ازبیمار سوال می‌شود. سپس، پزشک معاینـــه‌ی بـــالیــنی انجام خواهد داد که شامل موارد زیـر است:
• بررسی عملکرد عصب. با چکش رفلکس به مناطق مختلف ضربه وارد می‌شود. در‌صورتی‌که واکنش‌ضعیف بوده یا واکنشی وجود نداشته باشد، ممکن‌است علامت تحت فشاربودن ریشه‌ی عصب باشد. ممکن‌است برای نحوه‌ی حس تغییرات دما توسط اعصاب ازمحرک های گرم وسرد نیز استفاده شود.
• بررسی قدرت عضله. ممکن‌است ازبیمارخواسته شود لباس خود را درآورد تا پزشک بتواند ماهیچه‌‌ها را ببیند و ازنظر آتروفی یاحرکات غیـرطبـیعــی بررسی نماید.
• بررسی درد به هنگام حرکت یا لمس. لمس به معنای بررسی یا کاوش با حس بساوایی است. بیمار به طرق خاصی حرکت خواهد کرد. درصورتی‌که وارد آوردن فشار بر کمر سبب پیدایش درد شود به این معنا است که بیماری دژنراتیو دیسک وجود دارد. برای تأیید تشخیص اولیه و رد بعضی ازشرایط یاکسالت‌ها یا به دست آوردن اطلاعات بیشتر، ممکن است پزشک دستور انجام آزمون‌های تشخیصی زیر را بدهد.
• CT (توموگرافی کامپیوتری) اسکن. این تصویرسازی، روشی است که طی آن ازتوموگرافی tomography استفاده می‌شود. دراین روش یک تصویر 2بعدی ازیک قطعه یا برش ازجسمی سه بعدی (توموگرام) به دست می‌آید.
•‌تصویرسازی تشدید مغناطیسی‌(MRI). دراین دستگاه ازمیدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای ایجاد تصاویر مشروح درون بدن روی یک مانیتور استفاده می‌شود. پزشک با استفاده از اسکن MRI درمورد وضع اعصاب نخاعی، دیسک و نحوه‌ی در یک خط بـــودن‌شـــان، اطـــلاعــات به دست می‌آورد.
• دیسکوگرام. یک ماده‌ی رنگی درون هسته‌ی مغزی دیسک، یعنی مرکز دیسک تزریق می‌شود. گاهی تزریق درچند دیسک انجام می‌گردد. هدف ازانجام این کار،آن است که دردناک بودن دیسک مشخص شود. با‌استفاده از CT اسکن یا رادیوگرافی ساده می‌توان دیسک رامشاهده کرد. طبق نظر محققان مایوکلینیک استفاده از دیسکوگرام discogram مورد اختلاف نظر است زیرا دیسک‌هایی که شکاف برداشته‌اند همیشه ممکن‌است نشانه‌‌یی نداشته باشند.
گزینه‌های درمانی:
درمان بیماری دژنراتیو دیسک ممکن است شامل درمان شغلی و یا فیزیکال‌تراپی، نرمش‌های اختصاصی، استفاده از دارو ، کاهش وزن، درمان با بن‌یاخته و جراحی باشد(شکل۲).

• زانو زدن یا تکیه به جای نشستن درد کمتری دارد. به بیمار باید آموزش داد تا وضعیت خود را درست کند تا ازشدت نشانه‌ها کاسته شود.
• بلند‌کردن اجسام که لازم‌است بدون خم‌کردن بدن انجام شود.
• داروها. می‌توان از داروهای غیراستروئیدی ضد‌التهابی (NSAID) استروئیدها وگاهی شل‌کننده‌های عضله استفاده کرد. ازمیان‌NSAID‌ها می‌توان سله‌کوکسیب‌celecoxib‌، ایبوپروفن‌ibuprofen، ناپروکسنnaproxen و آسپیرین‌aspirin را نام‌برد. استامینوفن ضد‌درد است ولی خاصیت ضد‌التهاب ندارد. مصرف استروئیدها به‌کاهش ورم و التهاب اطراف عصب کمک می‌کند.
• استفاده از کمربند یا کرست.
• انجام نرمش‌های اختصاصی برای تقویت عضلات پشت و معده. طبق نظر محققان جراحی اعصاب UCLA، استفاده از یوگا، پیلاتس Pilates و شنا و نیز بعضی از برنامـه‌های تقویتـــی عضــلات مؤثر است.
پرسنل تخصصی مراقبت ازسلامت ازجمله فیزیوتراپیست‌ها، نورورادیولوژیست‌ها و متخصصان تدبیر درد با روش‌های درمانی تهاجمی‌تر که به جراحی‌ نیازی ندارد می‌توانند به بیمار کمک‌کنند.
می‌توان استروئید را با ماده‌ی بی‌حسی‌موضعی به مفاصل نزدیک دیسک دچار ضایعه تزریق کرد. این روش را تزریق به سطح مفصل facet joint injection می‌نامند که سبب تسکین مؤثر درد می‌شود.
• ریزوتومی سطحی facet rhizothomy دراین روش ازیک جریان رادیوفرکانس برای آرام کردن اعصاب اطراف سطح مفصل و جلوگیری از رسیدن سیگنال درد به مغز استفاده می‌شود. درصورتی‌که بیمار به تزریقات سطح مفصل پاسخ گفته باشد، استفاده از این روش توصیه می‌شود. ریزوتومی سطح سبب تسکین درد می‌شود که بیش‌از یک سال به‌طول می‌انجامد.
• ‌آنولوپلاستی الکتروترمال درون دیسک intradiscal electrothermal annuloplasty با‌کوته‌نوشت‌IDET. با استفاده از CT دیسکوگرافی توسط یک حلقه‌ی مسی دیسک دردناک را گرم می‌کنند، وقتی دما به‌میزان مطلوب رسید، دیسک سفت می‌شود و دربرابر حرکات تحمل وزن بهتر مقاومت می‌کند. محققان جراحی اعصاب‌UCLA معتقدند این رویه در70٪ موارد مؤثر است.
جراحی:
درصورتی‌که بیمار ظرف‌3‌ماه به روش‌های درمانی کنسرواتیو پاسخ نگوید انجام عمل‌جراحی توصیه می‌شود. گزینه‌ی جراحی باید درموارد زیر در نظرگرفته شود:
• درد‌پشت یا ساق‌پا سبب وقفه‌ی طبیعی فعالیت بیمار شده باشد.
• کرختی در ساق پا وجود داشته باشد.
• ضعف ساق پا موجود باشد.
• ایستـــادن یـا راه رفتــن دشوار باشد.
• بیمار نسبت به درمان فیزیکی پاسخ نداشته باشد.
• داروها مؤثر نباشند.
دراین مورد گزینه‌های جراحی زیر وجود دارد:
جراحی تثبیت یا جوش‌دادن فقرات. دو مهره‌ی ستون فقرات رابه هم جوش می‌دهند. این کار سبب ثبات مهره ‌می‌شود. این رویه را می‌توان در هریک ازمهره‌ها انجام داد ولی بیشتر درمهره‌های کمری و گردن انجام می‌شود که متحرک‌ترین بخــش ستــون مهره‌ها است.
جوش‌دادن مهر‌ه‌ها spinal fusion رامی‌توان ازپشت و با قرار دادن میله وپیچ درفقرات و گرافت‌ استخوان مجاور انجام داد. اگر این روش از جلو انجام شود، دیسک را برداشته و به‌جای مواد گراف می‌گذارند. این رویه در بیمارانی که درد شدید دارند و ستون‌مهره‌های‌شان تحمل وزن‌شان را ندارد بسیار مؤثر است. اما انجام روش‌جوش دادن مهره، ممکن‌است سبب تسریع دژنرسانس دیسک‌های نزدیک مهره‌های جوش داده شده شود.
جراحی‌ازبین بردن فشار. نمونه‌های این روش شامل است بر فاسکتومی facectomy (برداشتن سطح مفصل)، فورامینوتومی foraminotomy (بزرگ‌کردن منفذ سوراخ تا عصب تحت‌فشار نباشد)، لامینکتومی laminectomy (برداشتن تمام یا بخشی‌از لامینا برای کاهش وارد‌آمدن فشار بر نخاع شوکی)، لامینوتومی laminectomy (مانند لامینکتومی است ولی منفذش بزرگ‌تر است و برای اعصاب فضای بیشتری ایجاد می‌شود.)
در رویه‌های فشارزدایی decompression که شرح آن رفت، جراحی ازناحیه‌ی پشت ستون‌مهره‌ها انجام می‌شود. گاهی عمل جراحی فشارزدایی باید ازجلو انجام شود، مثل مواردی که دربیمار دیسک بیرون زده یا فتق دیسک وجود دارد که به کانال نخاع فشار می‌آورد.
تکنیک‌های فشارزدایی قدامی شامل است بر دیسکتومی discectomy (برداشتن تمام یا بخشی‌از دیسک)، کورپکتومی corpectomy (برداشتن تنه‌ها و دیسک‌های مجاور برای کاهش فشار برطناب نخاعی).
درمان با بن یاخته:
پژوهشگران دانشگاه Queensland دراسترالیا برنامه‌یی ترتیب داده‌اند تامشخص کنند آیا در رویکرد مهندسی شده‌ی بافتی با استفاده از بن‌یاخته‌ها، به‌همراه استفاده از سیستم پیشرفته‌ی رساندن یاخته می‌توان به ایجاد فیبروکارتیلاژ دارای عملکرد دست‌یافت. دانشمندان یک سیستم هیدروژل تزریقی ایجاد کرده‌اند که بر‌پایه‌ی پلی‌اتیلن گلیکول (ژل) متقاطع شده با آنزیم‌ و اسیدهیالورونیک است. بعد‌از افزودن مواد دیگری به هیدروژل، مخلوط به بیماران تزریق می‌شود. هدف محققان القای کندروژنزchondrogenesis (ایجاد غضروف) دریاخته‌های پیشتاز  مزانشیمی بود. این پژوهشگران درنتیجه‌گیری خود اظهار داشته‌اند که درمان با بن‌یاخته از قدرت بالقوه‌ی رژنرسانس دیسک بین‌مهره‌یی برخوردار است.