کاهش گلبولهای سفید در فرآورده های سلولی خون

یک واحد خون اهدایی شامل گلبولهای سفید،گلبولهای قرمز،‮ ‬پلاکت‌ها و پلاسما است‮. ‬در مراکز انتقال خون،‮ ‬ازهر واحد خون اهدایی،‮ ‬فرآورده‌های مختلفی مانند کنسانتره‌ی پلاکتی،‮ ‬گلبول‌های قرمز متراکم و پلاسمای تازه منجمـدتــهــیـه می‌شود‮. ‬در فرآورده‌های کنسانتره‌ی پلاکتی و گلبول قرمز متراکم که اصطلاحاً‮ ‬فرآورده‌های سلولی‌خون نامیده می‌شوند،‮ ‬مقادیری گلبول‮  ‬سفید(لکوسیت‮) ‬نیز وجود دارد که نه تنها برای گیرنده‌ی خون سودمند نیست بلکه ممکن است در برخی موارد باعث بروز عوارض مختلفی در گیرنده شود‮. ‬در‮ ‬500‮ ‬میلی‌لیتر خون کامل،‮ ‬حدود‮‬۱۰۹‬ لکوسیت وجود دارد که‮ ‬90درصد آن در فرآورده‌ی گلبولهای قرمز متراکم و‮ ‬8‮ ‬درصد نیز در فرآورده‌ی‬کنسانتره‌ی پلاکتی باقی می‌ماند‮.‬
عوارض ناشی ازتزریق لکوسیتهای موجود در فرآورده‌های خونی‮:‬
1ـ واکنش تب زای‮ ‬غیرهــمـولیـتــیک ‮ ‬‭(‬febrile non hemolytic reaction‭)‬ : ‬شایع‌ترین واکنش ناشی از تزریق خون است که اغلب در پایان ترانسفیوژن بروز می‌کند‮. ‬این واکنش به افزایش درجه حرارت بدن به میزان یک درجه سانتیگراد یا بیشتر،‮ ‬بدون هر دلیل دیگری درطی انتقال فرآورده‌های خونی اطلاق می‌شود‮. ‬تشخیص این واکنش مستلزم رد سایر عوامل تب‌زا مانند آلودگی باکتریال خون  و واکنش‮  ‬همولیتیک حاد است‮. ‬با اینکه علامت مشخصه‌ی این واکنش،‮ ‬تب است اما احتمال بروز علائمی نظیر لرز،‮ ‬احساس سرما،‮ ‬سردرد و تهوع نیز وجود دارد‮. ‬علت بروز این عارضه، ایجاد واکنش بین آنتی‌ژنهای موجود روی گلبولهای سفید اهدا کننده با آنتی‌بادی‌های موجود در بدن گیرنده‌ی‮  ‬خون که از قبل به این آنتی‌ژنها حساس شده اند،‮ ‬می‌باشد‮. ‬این واکنش معمولاً‮ ‬در افرادی که سابقه‌ی‮ ‬دریافت متعدد فرآورده‌های خونی داشته و همچنین درخانم‌هایی که سوابق بارداری مکرر دارند، رخ می‌دهد‮. ‬با کاهش تعداد گلبولهای سفید موجود درفراورده‌های سلولی خون به پایین تر از‮ ‬5‮ ‬میلیون عدد در هرواحد، این عارضه به میزان زیادی کاهش می‌یابد‮.‬
2ـ آلوایمونیزاسیون نسبت به آنتی ژنهـای لکــوســیتــی‮ ‬‭(‬HLA Alloimmunization‭)‬:‬ آلوایمونیزاسیون به معنای ایجاد پاسخ ایمنی دریک فرد نسبت به آنتی‌ژن‌های فـرد دیـــگر از هــمان گونه می‌باشد‮.‬ جلوگیری از آلوایمونیزاسیون در بیماران در انتظار پیوند،‮ ‬بیماران با شیمی‌درمانی و نیز بیمارانی که به طور مداوم خون دریافت می‌کنند،‮ ‬بسیار اهمیت دارد. حداقل تعداد لکوسیتی که منجر به آلوایمونیزاسیون نسبت به آنتی‌ژنهای لکوسیتی‮‬‭(‬HLA‭)‬‮ ‬می‌شوند
۱۰۶×۵-۱می‌باشد‮.‬
3ـ مقاومت به تزریق پلاکت‭(‬platelet refractoriness‭)‬ : ‬یکی ازعوارض آلوایمونیزاسیون،‮ ‬مقاومت دربرابر تزریق پلاکتها است که موجب عدم افزایش قابل انتظار پلاکتها دربدن متعاقب تزریق کنسانتره ی پلاکتی می گردد‮.‬
4ـ انتــقال عفونتــهای منتقله ازطـریق لکــوسیـــتــهـا‮: ‬سایتومگالوویروس‭(‬CMV‭)‬‮ ‬یک ویروس شایع درجوامع مختلف است و اغلب افراد درطول زندگی به این ویروس آلوده می‌شوند‮. ‬این ویروس دربدن افراد سالم به صورت نهفته درگلبولهای سفید زندگی می‌کند‮. ‬عفونت با این ویروس درافراد سالم هیچگونه عارضه و بیماری ایجاد نمی‌کند اما درافرادی که سیستم ایمنی آنها به هر دلیل تضعیف شده باشد ممکن است منجر به بروز عوارض مهم و گاه خطرناکی گردد‮. ‬ویروس لنفوتروپیک سلـول‮ ‬T‮ ‬انــســانی ‮‬(1- HTLV ) نیز ممکن است ازطریق لکوسیتهای موجود درفرآورده‌های خونی منتقل شود‮.‬
کاهش لکوسیتها درفرآورده‌های خونی،‮ ‬روشی مناسب ومؤثر برای پیشگیری از عوارض ناخواسته‌ی ‬فوق متعاقب مصرف این فرآورده‌ها خواهد بود‮.‬
روشهای کاهش لکوسیتهای موجود در فرآورده های خونی‮:‬
1ـ سانتریفوژ‮ ‬‭(‬Centrifugation‭)‬
2ـ شستشو‭(‬Washing‭)‬
3ـ آفرزیس‭(‬Apheresis‭)‬
4ـ استفاده از فیلترهای کاهنده لکوسیتی‮ ‬‭(‬Leukocyte filtration‭)‬
که دراین میان فیلتراسیون با استفاده از فیلترهای کاهنده‌ی لکوسیتی رایج ترین و مؤثرترین روش حذف لکوسیت ها می‌باشد.قطر منافذ این فیلترها‮ ‬2‮ ‬تا5‮ ‬میکرون بوده و اساس این روش، عبور سلول‌ها از منافذ موجود درفیلتر متناسب با اندازه‌ی آنها می‌باشد به طوری که گلبولهای قرمز خون که انعطاف‌پذیرند و پلاکت‌ها ازآنها عبور کرده ولی لکوسیت‌ها عبور نمی‌کنند‮. ‬فیلترهای کاهنده‌ی‮  ‬لکوسیت‮ ‬توانایی کاهش تعداد لکوسیتهای موجود درفراورده‌های خونی را تاحد کمتر از‮^۶۰۱×۵ دارند‮.‬
فیلتراسیون به یکی از سه روش زیر انجام می شود‮:‬
1ـ فیلتراسیون قبل از ذخیره سازی‮: ‬‭ (‬Pre-storage‭)‬‮‬دراین روش از ابتدا جهت جمع‌آوری خونهای اهدایی درسازمان انتقال خون،‮ ‬ازکیسه‌هایی که دارای فیلترهای کاهنده‌ی‮  ‬لکوسیتها هستند، استفاده می گردد‮. ‬کیسه‌ی حاوی خون کامل بعد ازخونگیری ازاهدا کننده و قبل از فیلتراسیون به منظور کاهش دمای کیسه‌ی خون،‮ ‬به مدت حداقل دو ساعت در دمای‮ ‬20‮ ‬تا‮ ‬24‮ ‬درجه سانتی‌گراد درحالت سکون قرارداده می‌شود که رعایت این مهم جهت تسهیل در انجام فیلتراسیون ضروری است‮. ‬سپس کیسه‌ی فیلتردار حاوی خون کامل‮  ‬به همراه متعلقات آن،‮ ‬دردستگاه سانتریفیوژ قرارداده شده و با دور، زمان و در دمای مشخص سانتریفیوژ می‌شود‮. ‬با به کارگیری روشهای عملکرد استاندارد سازمان انتقال خون،‮ ‬گلبولهای قرمز از فیلتر کاهنده‌ی لکوسیتی عبورداده شده،‮ ‬وارد کیسه‌ی اصلی حاوی محلول نگهدارنده‮  ‬گردیده و به این ترتیب فرآورده ی‮  ‬گلبول‮  ‬قرمز کم لکوسیت‮  ‬تهیه می‌شود.حجم کیسه‌های دارای فیلتر کاهنده‌ی لکوسیتی براساس کارخانه‮‌ی سازنده‮ ۰۵۴ ‬یا‮ ۰۰۵ ‬میلی‌لیتر بوده و حجم فرآورده‮‌ی گلبول‮  ‬قرمز متراکم کم لکوسیت تهیه شده حدود‮ ‬250‮ ‬میلی لیتراست‮. ‬مطلوب‌ترین روش حذف گلبولهای سفید، روش فیلتراسیون قبل از ذخیره‌سازی می‌باشد زیرا با حذف زود هنگام لکوسیتها از کیسه‌ی خون، سایتوکاینها‮ (‬ماده‌یی که درطی مدت نگهداری به مرور ازگلبولهای سفیدی که تخریب می‌شوند ترشح شده و ممکن است مسوول بروز برخی از عوارض ترانسفیوژن باشند‮) ‬تولید نمی‌شوند‮. ‬با توجه به آنکه فیلتراسیون در مراکز انتقال خون انجام می شود کنترل فرآیند و کیفیت فرآورده ‬صورت گرفته به طوری که فیلتراسیون به نحوی انجام‮  ‬می‌شود که تعداد گلبولهای سفید باقیمانده‮ ‬بیش از‮ ‬5‮ ‬میلیون در هر واحد نبوده و 85‮ ‬درصد گلبولهای قرمز موجود درکیسه‌ی اولیه نیز حفظ گردد‮.‬
2ـ فیلتراسیون پس ازذخیره سازی‮: ‬‭(‬post-storage‭)‬‮‬این روش براساس اعلام نیاز،‮ ‬قبل از ارسال خون به مرکز درمانی درسازمان انتقال خون و یا قبل از ارسال خون به بخش، دربانک خون بیمارستان انجام می‌شود‮. ‬دراین نوع فیلتراسیون،‮ ‬قطعات سلولی ناشی از تخریب لکوسیتها وسیتوکاین‌هایی که درطی مدت نگهداری خون تولید شده‌اند می‌توانند ازفیلتر عبور نموده و عوارضی ایجاد نمایند‮.‬
3ـ فیلتراسیون قبل ازتـزریق‮ ‬‭(‬bedside‭)‬‮‬ : درروش سوم ازفیلترهای کاهنده‌ی لکوسیتی در زمان تزریق خون در بستر بیمار استفاده می‌شود‮. ‬با توجه به اینکه در این روش کنترل فرآورده و فرایند توسط انتقال خون و بانک خون مقدور نبوده و همچنین قطعات سلولی ناشی از تخریب لکوسیتها و سیتوکاین ها تولید شده از فیلتر عبور می‌کنند،‮ ‬کارایی این روش نیز پایین است‮.‬
مجموعه پلاکتی متراکم کم لکوسیت‮: ‬در سازمان انتقال خون برای تهیه‌ی این فرآورده،‮ ‬4‮ ‬تا6‮ ‬واحد کنسانتره‌ی تک واحدی پلاکت با‮ ‬ABO‮ ‬یکسان را در شرایط کنترل شده با هم مخلوط‮ ‬‭(‬pooled‭)‬‮ ‬نموده وکیسه‌ی فیلتردار را با استفاده از دستگاه اتصال استریل،‮ ‬به کیسه‌ی حاوی مجموعه‌ی پلاکتی متراکـم متصــل می‌نمایند‮. ‬سپس براساس روشهای عملکرد استاندارد سازمان انتقال خون،‮ ‬فیلتراسیون انجام و پلاکتها وارد کیسه‌ی مخصوص نگهداری مجموعه‮‌ی پلاکتی متراکم کم لکوسیت می‌شوند‮. ‬تاریخ انقضای مجموعه‮‌ی پلاکتی متراکم کم لکوسیت،‮ ‬معادل کوتاهترین تاریخ انقضا مربوط به واحدهای پـلاکت ‬درنظر گرفته می‌شود‮. ‬برای تهیه‌ی فرآورده‮  ‬ی پلاکتی کم لکوسیت‮  ‬از روش آفرزیس نیز می‌توان استفاده نمود‮.‬
در سازمان انتقال خون،‮ ‬فرآورده‌ی گلبول قرمز متراکم کم لکوسیت به طورمعمول جهت مصرف بیماران مبتلا به تالاسمی ماژور و نیز براساس اعلام نیاز با درخواست دریافت شده از مراکز درمانی،‮ ‬برای سایر بیماران مربوط تهیه و واگذار می‌گردد‮. ‬فرآورده‮‌‬ی پلاکت متراکم کم لکوسیت براساس اعلام نیاز مراکز درمانی ‬به روش مشروح فوق تهیه‮ (‬حجم فرآورده‌ی تولیدی معادل‮ ‬4‮ ‬واحد کنسانتره ی تک واحدی پلاکت می‌باشد‮) ‬و یا به روش پلاکت فرزیس(حجم فرآورده‮  ‬تولیدی معادل‮ ‬6‮ ‬واحد کنسانتره تک واحدی پلاکت می‌باشد‮) ‬تهیه شده و دراختیار مراکز درمانی درخواست کننده قرارمی‌گیرد‮.‬