نگاهی به رتینوپاتی دیابتی

تعریف:
رتینوپاتی دیابتی diabetic retinopathy یکی ازعوارض دیابت است که چشم‌ها را مبتلا می‌کند. این حالت به علت وارد آمدن صدمه به عــروق خونـی بافت حساس به نـــور در عقــب چشـم(شبکیـه) ایجاد می‌شـود.
درابتدا ممکن‌است رتینوپاتی دیابتی سبب بروز نشانه‌ نشده یا فقط سبب بروز مشکلات خفیف دید شود. اما درنهایت رتینوپاتی دیابتی سبب کوری می‌شود.
در همه‌ی افرادی که دچار دیابت نوع1 یا دیابت نوع2 هستند، ممکن‌است رتینوپاتی دیابتی به‌وجود آید. هر‌چه طول‌مدت دیابت طولانی‌تر باشد و قند‌خون کمتر کنترل شده باشد، احتمال ایجاد رتینوپاتی دیابتی بیشتر است.
برای حفظ قدرت بینایی، باید به‌طور جدی پیشگیری کرد. این‌کار با کنترل دقیق میزان قند‌خون و برنامه‌ریزی سالانه‌ی ‌معاینه‌ی‌ چشم ‌امکان‌پذیر است.
نشانه‌ها:
امکان ‌دارد شخصی دچار رتینوپاتی دیابتی باشد و متوجه آن نشود. درواقــع، داشتن نشانه در مراحل اولیه‌ی رتینــوپاتی دیابتــی غیـرشایع است.
با پیشرفت این حالت، نشانه‌های رتینوپاتی دیابتی شامل است بر:
ـ پیدایش لکه‌ها یا رگه‌های شناور درمیدان دید
ـ تاری دید
ـ دید مواج
ـ وجود مناطق تیره یا خالی درمیدان دید
ـ‌ از‌دست‌دادن بینایی
ـ دشواری درک رنگ
معمولاً رتینوپاتی دیابتی هر‌دو چشم را گرفتار می‌کند.
برحسب شناسه‌ها ونشانه‌ها، رتینوپاتی دیابتی به نوع زودرس یا پیشرفته تقسیم می‌شود:
• رتینوپاتی دیابتی زودرس. این نوع رتینوپاتی را از آن جهت رتینوپاتی دیابتی غیرتکثیری nonproliferative diabetic retinopathy (با‌کوته‌نوشت NRDR) می‌نامند که دراین مرحله رگ‌های خونی جدید رشد نمی‌کنند. حالت NPDR ممکن‌است خفیف بوده یا متوسط یا شدید باشد. وقتی NPDR وجود دارد، دیواره‌ی رگ‌های خونی درون شبکیه ضعیف می‌شوند. برجستگی‌‌های ظریفی موسوم‌به میکروآنوریسم microanevrism از دیواره‌ی‌ رگ‌ها بیرون می‌زند و گاهی از‌آن مایع و خون در شبکیه نشت یا تراوش می‌نماید. با پیشرفت این حالت، ممکن‌است رگ‌های کوچک‌تر مسدود شده و رگ‌های بزرگ‌تر شبکیه‌شروع به انبساط کرده و قطرشان نامنظم شود. ممکن است تار عصبی ورم کند. گاهی بخش مرکزی شبکیه که ماکولا macula نامیده می‌شود نیز متورم می‌شود. این حالت را خیز ماکولاmacular edema می‌نامند.
• ‌رتینوپاتی دیابتی پیشرفته. رتینوپاتی دیابتی تکثیریproliferative diabetic retinopathy (باکوته نوشتPDR) شدیدترین نوع رتینوپاتی دیابتی است.این نوع رتینوپاتی از  آن جهت تکثیری نامیده می‌شود که درشبکیه، رگ‌های جدید خونی شروع به رشد می‌کنند. این رگ‌های جدید خونی غیرطبیعی هستند. ممکن‌است این رگ‌ها رشد کرده یا یک ماده‌ی شبه ژله ازآنها نشت کند که مرکز چشم (زجاجیه vitreous) را پرکند. درنهایت، دراثر رشد عروق جدید خونی، ایجاد بافت جوشگاه تحریک شده و سبب جدا شدن شبکیه ازعقب چشم می‌شود. درصورتی‌که رگ‌های خونی تازه درجریان یافتن طبیعی مایع به  خارج از چشم تداخل‌کنند، ممکن‌است در کره‌ی چشم فشار به‌وجود آمده و سبب پیدایش آب سیاه یا گلوکوم glaucoma شود. این حالت به عصبی صدمه می‌زند که تصاویر را از چشم به مغـز می‌بـرد(عصـب بــاصــره optic nerve).
علل:
وجود قند بسیار زیاد درخون سبب وارد آمدن صدمه به آن رگ‌های خونی می‌شود که شبکیه را تغذیه‌ می‌کنند و حتی ممکن‌است رگ‌های خونی را به‌طور کامل مسدود کند. هرچه رگ‌های‌خونی بیشتر مسدود شوند، ذخیره و منبع خون‌رسانی به بخش‌بزرگ‌تری از شبکیه قطع می‌شود. این امر به از‌دست‌رفتن بینایی منتهی می‌شود. درپاسخ ‌به فقدان منبع‌ خون‌رسانی، چشم به تلاش برای رشد رگ‌های‌خونی جدید ادامه‌می‌دهد. اما این رگ‌های جدید خونی به‌صورت مناسب ایجاد نمی‌شوند و به‌آسانی نشت می‌کنند. ممکن‌است بافت جوشگاه نیز شکل بگیرد که بر شبکیه فشار می‌آورد. گاهی، ایـن‌حالت سبب جــدا‌شـــدن شبکیه می‌شود.
افزایش یافتن میزان قند‌خون نیز بر‌عدسی چشم تأثیر می‌کند. بالا‌بودن مقدار قند‌خون در درازمدت، سبب تورم عدسی‌ها می‌شود که خود  علت دیگر تاری دید به‌شمار می‌آید.
عوامل خطرساز:
رتینوپاتی دیابتی درهمه‌ی افراد دچار دیابت ایجاد می‌‌شود. عوامل زیر خطر بروز رتینوپاتی دیابتی را می‌افزایند.
مدت دیابت. هرچه طول مدت دیابت بیشتر باشد، احتمال بروز رتینوپاتی دیابتی بیشتر است.
ـ‌ ضعف درکنترل میزان قندخون
ـ فشارخون بالا
ـ کلسترل بالا
ـ ‌بارداری
ـ استعمال دخانیات
عوارض:
رتینوپاتی دیابتی عبارت‌ است از رشد غیرطبیعی رگ‌های‌خونی درشبکیه عوارض این بیماری ممکن‌است به بروز مشکلات جدی دید منتهی شود:
خونروی زجاجیه. عروق خونی تازه به وجود آمده در مایع شبه ژله‌ی شفافی خونروی می‌کنند که مرکز چشم را پرکرده‌است. اگر مقدار خونروی اندک باشد، ممکن‌است فقط چند لکه‌ی تیره یا اجسام شناور دیده شود. درموارد شدیدتر، خون حفره‌ی زجاجیه vitreous cavity را پرکرده و به‌طورکامل ازدیدن جلوگیری می‌کند. خونروی خود زجاجیه، معمولاً سبب ازبین‌رفتن دائمی دید نمی‌شود. غالباً ظرف چند هفته یا چند ماه خون درون چشم ازبین می‌رود. به‌غیر‌از مواردی که شبکیه آسیب دیده است، بینایی به وضوح قبلی خود بازمی‌گردد.
جداشدن شبکیه. رگ‌های غیر طبیعی خونی همراه رتینوپاتی دیابتی سبب تحریک رشد بافت جوشگاه می‌شوند و این بافت، از عقب‌چشم سبب فشرده‌شدن شبکیه می‌گردد. این حالت سبب ایجاد لکه‌های شناور در دید، بروز شرارهای نور یا از دست رفتن شدید قدرت دید می‌شود.
گلوکوم. ممکن‌است عروق جدید خونی در‌بخش‌ جلویی چشم رشد کرده و درجریان‌یافتن طبیعی مایع به خارج از چشم جلوگیری کنند و سبب ایجاد فشار درچشم شوند (گلوکوم). این فشار به عصبی که تصاویر را ازچشم به مغز می‌برد (عقب باصره) صدمه می‌زند.
کوری. در نهایت،رتینوپاتی دیابتی، گلوکوم یا هر دو به ازبین رفتن کامل دید منتهی می‌شود.
آزمون‌ها وتشخیص:
رتینوپاتی‌ دیابتی درمعاینه‌ی چشمی که با دارو گشادشده بهتر تشخیص داده می‌شود. برای انجام این معاینه، چشم پزشک از ریختن قطره درچشمان استفاده می‌کند تا مردمک‌ها گشاد شوند. این کار به چشم پزشک کمک می‌‌کند تا درون چشم را بهتر ببیند. استفاده از قطره سبب می‌شود دید نزدیک تار شود تا چند ساعت بعد تأثیر قطره برطرف گردد.
درضمن معاینه، چشم پزشک به جستجوی موارد زیر می‌پردازد:
ـ وجود یا فقدان کاتاراکت (آب مروارید)
ـ عروق خونی غیرطبیعی
ـ تورم یا وجود رسوب خون یا چربی درشبکیه
ـ رشد عروق خونی جدید و بافت جوشگاه
ـ خونروی در ماده‌ی شبه ژله شفافی که مرکز چشم (زجاجیه) را پرکرده‌است.
ـ جدا‌شدن شبکیه
ـ وجود ناهنجاری درعصب باصره
افزون براین، چشم پزشک ممکن‌است از روش‌های زیر  استفاده نماید:
ـ آزمون دید
ـ اندازه‌گیری فشارچشم برای آزمودن گلوکوم
آنژیوگرافی با فلوئوروسئین:
به‌عنوان بخشی‌از معاینه‌ی چشم، پزشک از آزمون عکسبرداری شبکیه استفاده می‌کند که آنژیوگرافی با فلوئوروسئین fluorescein angiography نامیده می‌شود. ابتدا، برای این کار، پزشک مردمک را گشاد می‌‌کند وتصاویری از درون چشم تهیه می‌نماید. سپس پزشک، ماده‌ی رنگی خاصی در ورید بازو تزریق می‌نماید. بعد‌از آنکه ماده‌ی‌رنگی وارد گردش‌خون چشم شد، تصاویر بیشتری تهیه می‌شود. پزشک می‌تواند ازتصاویر برای مشخص‌کردن عروق‌خونی مسدود، درهم شکسته یا دارای نشت مایع استفاده نماید.
توموگرافی یکپارچگی نوری:
چشم پزشک ممکن‌است درخواست انجام معاینه‌ی توموگرافی یکپارچگی نوری optical coherence tomography (باکوته‌نوشتOCT) نماید. دراین آزمون تصویرسازی، تصاویر سطح مقطعی شبکیه تهیه می‌شود. دراین تصاویر ضخامت شبکیه مشخص می‌گردد و مشخص می‌شود آیا مایع به درون بافت شبکیه نشت کرده است. بعدها از معاینه‌ی OCT برای پایش نحوه‌ی تأثیر درمان استفاده خواهد شد.