کلیه‌ها کار تصفیهی مواد زاید و مقدار اضافی مایعات ازخون و سپس دفع آن از ادرار را برعهده دارند. وقتی بی‌کفایتی مزمن به کلیه‌ها صدمه می‌زند، مواد دفعی و مایعات به‌صورتی خطرناک در بدن انباشته می‌گردند.
درمراحل آغازین بی‌کفایتی مزمن کلیه، ممکن‌است تعداد شناسه‌ها و نشانه‌ها اندک باشد. تا زمانی‌که عملکرد کلیه به صورتی قابل توجه دچار اختلال نشود، بی‌کفایتی مزمن کلیه پدیدار نخواهد شد. درمان بی‌کفایتی یا بیماری مزمن کلیه برکند وآهسته کردن سیر پیشرفت صدمه‌ی کلیه ومعمولاً با کنترل علت زمینه‌ساز انجام می‌شود.
بی‌کفایتی مزمن کلیه تا حد بیماری مرحله‌ی پایانی کلیه end-stage kidney disease پیشرفت می‌کند و این مرحله در صورت عدم استفاده از تصفیهی مصنوعی (دیالیز) یا پیوند‌کلیه مهلک خواهد بود. اگر سیر پیشرفت صدمه‌ی کلیه آهسته باشد، شناسه‌ها و نشانه‌های بی‌کفایتی کلیه به‌تدریج و با گذشت زمان بروز خواهند کرد. شناسه‌ها و نشانه‌های بی‌کفایتی کلیه عبارتنداز:
ـ کاهش بازده‌ی ادرار یا عدم دفع ادرار
ـ حالت تهوع
ـ استفراغ
ـ بی‌اشتهایی
ـ خستگی وضعف
ـ مشکلات خوابیدن
ـ کاهش وضوح ذهنی
ـ حرکات و کرامپ‌عضله
ـ ورم پاها وقوزک
ـ خارش دائمی
غالباً شناسه‌ها و نشانه‌های بی‌کفایتی کلیه غیر‌اختصاصی است، یعنی این شناسه‌ها و نشانه‌ها را می‌توان در سایر ناخوشی‌ها نیز مشاهده کرد. افزون‌بر‌این، ازآنجا‌که کلیه‌ها قابلیت تطبیق فراوان دارند و می‌توانند کار ازدست‌رفته را جبران کنند، ممکن‌است شناسه‌ها و نشانه‌های بیماری بی‌کفایتی تا زمانی ظاهر نشوند که صدمه‌ی کلیه غیر‌قابل‌برگشت شده باشد.
بی‌کفایتی مزمن کلیه وقتی بروز می‌کند که یک بیماری یا شرایطی سبب اختلال عملکرد کلیه شده باشد. ظرف چندین ماه یاچندین‌سال، این شرایط به بدترشدن صدمه‌ی کلیه می‌انجامد.
بیماری‌ها و شرایطی که بیشتر سبب بی‌کفایتی مزمن کلیه می‌شوند عبارتنداز:
ـ دیابت نوع1
ـ دیابت نوع2
ـ فشارخون بالا
ـ بزرگ‌شدن پروستات
ـ سنگ‌های کلیه
ـ سرطان مثانه
ـ سرطان کلیه
ـ شرایطی که سبب پس‌زدن ادرار به کلیه می‌شود (ریفلاکس مثانه‌یی حالبی).
ـ بیماری پلی‌کیستیک کلیه
ـ عفونت کلیه(پیلونفریت)
ـ گلومرولونفریت
ـ لپوس
ـ اسکلرودرما
ـ واسکولیت
ـ صدمه به سرخ‌رگی که خون به کلیه‌ها می‌رساند (استنوز سرخ‌رگ کلیه)
عواملی که ممکن‌است سبب افزایش احتمال بروز بی‌کفایتی مزمن کلیه شوند عبارتند از:
ـ دیابت
ـ فشاخون بالا(هیپرتانسیون)
ـ بیماری قلب
ـ استعمال دخانیات
ـ چاقی
ـ کلسترل بالا
ـ نژاد آمریکایی آفریقایی‌تبار، سرخ‌پوستان آمریکا و آمریکائیان آسیایی تبار
ـ سابقه‌ی خانوادگی بیماری‌کلیه
ـ سن60 سال یا بالاتر
بی‌کفایتی مزمن کلیه ممکن‌است هربخش ازبدن را گرفتار سازد. عوارض بالقوه شامل موارد زیر است:
ـ احتباس مایع که ممکن‌است به ورم دست و پا، فشارخون بالا یا پیدایش مایع در ریه‌ها (خیزریه) منتهی شود.
ـ افزایش ناگهانی میزان پتاسیم خون(هیپرکالمی) که سبب فرسایش توان کارقلب می‌شود و تهدید کننده است.
ـ بیماری قلب و عروق
ـ ضعف استخوان‌ها واحتمال بروز شکستگی‌های استخوان
ـ کم‌خونی
ـ کاهش سائق جنسی یا ناتوانی
ـ صدمه به دستگاه عصبی مرکزی که ممکن‌است به اشکال در تمرکز، تغییرات شخصیتی یا تشنج بیانجامد.
ـ کاهش پاسخ ایمنی که بیمار را نسبت به عفونت تأثیرپذیر می‌کند.
ـ پریکاردیت، التهاب غشای کیسه‌یی شکلی که قلب را می‌پوشاند(پریکاردیوم).
ـ عوارض بارداری که برای مادر و جنین درحال رشد خطراتی به‌بار می‌آورد.
ـ صدمه‌ی غیر‌قابل برگشت به کلیه‌ها (بیماری مرحله‌ی پایانی کلیه) که درنهایت برای بقای حیات بیمار به دیالیز یا پیوند‌کلیه نیازاست.
برای تعیین آنکه بیماری دچار بیماری مزمن کلیه است، باید آزمون‌ها و رویه‌هایی انجام گردد ازجمله:
• آزمون‌های خون. با انجام آزمون‌های‌خون، میزان مواد زاید دفعی مانند کرآتینین و اوره درخون اندازه‌گیری می‌شود.
• آزمون‌های ادرار. در تجزیه‌ی نمونه‌ی ادرار، ناهنجاری‌هایی آشکار می‌شوند که به بیماری مزمن کلیه اشاره دارند.
• آزمون‌های تصویرسازی. برای ارزیابی کلیه‌ها ممکن است از سونوگرافی استفاده شود. دربعضی موارد می‌توان ازسایر روش‌های تصویرسازی استفاده کرد.
• برداشتن نمونه از بافت کلیه برای آزمایش. پزشک ممکن‌است برای برداشتن نمونه‌یی از بافت کلیه، توصیه به بیوپسی کلیه kidney biopsy نماید. نمونه‌ی بیوپسی برای آزمایش و کمک به تشخیص علت بیماری به آزمایشگاه فرستاده می‌شود. غالباً با استفاده از یک سوزن دراز که ازطریق پوست وارد کلیه می‌شود، بیوپسی انجام می‌گیرد.
راه علاجی برای بیماری مزمن کلیه وجود ندارد ولی با استفاده از روش‌های درمانی می‌توان به کنترل شناسه‌ها ونشانه‌ها کمک کرد، ازمیزان بروز عوارض کاست وسیر پیشرفت بیماری را آهسته کرد. درصورتیکه کلیه‌ها به‌شدت آزرده شده باشند، ممکن‌است لازم باشد بیمار از روش‌های درمان مرحله‌ی پایانی بیماری کلیه استفاده نماید.
درمان علت بیماری کلیه:
پزشک ممکن‌است کار را با آهسته‌کردن سیر بیماری یا معکوس کردن حالت یا بیماری که سبب بروز بی‌کفایتی کلیه شده آغاز نماید. گزینه‌های درمان برحسب علت بی‌کفایتی کلیه متفاوت است. توقف شرایط زمینه‌ساز سبب کندشدن سیر آزردگی کلیه خواهد شد ولی گاهی به‌رغم درمان، بیماری مزمن کلیه وخیم‌تر خواهد شد. صدمه به کلیه، برکلیه‌ها فشار می‌آورد و وخیم‌تر‌شدن وضع حتی وقتی‌که شرایط زمینه‌ساز مانند فشارخون بالا تحت‌کنترل درآمده است، ادامه می‌یابد.
درمان عوارض بی‌کفایتی کلیه:
عوارض بیماری مزمن کلیه را می‌توان کنترل کرد تا بیمار راحت‌تر باشد، روش‌های درمانی شامل است بر:
درمان برای کنترل فشارخون بالا:
ممکن‌است افراد دچار بیماری مزمن کلیه به وخیم‌شدن فشارخون مبتلا گردند. برای پایین‌آمدن فشارخون وحفظ وضعیت کلیه، داروهایی توصیه می‌شود که بیشتر مهارکننده‌های آنزیم مبدل آنژیوتانسین(ACE) یا بلوکرهای گیرنده‌ی آنژیوتانسینII است. ممکن‌است در ابتدا داروهای فشارخون از میزان کار کلیه بکاهند بنابراین بیمار برای پایش شرایط، باید کرارا آزمایش خون انجام دهد. احتمالاً پزشک دراین مرحله توصیه به استفاده از رژیم کم‌نمک خواهد کرد.
داروهای کاهنده کلسترل. برای کاهش کلسترل خون ممکن‌است پزشک داروهای استاتینی تجویز نماید. غالباً میزان کلسترل بد دربیماران دچار بیماری مزمن کلیه افزایش می‌یابد و به‌این‌ترتیب احتمال بروز بیماری قلب افزایش پیدا می‌کند.
داروهای رفع کم‌خونی. در بعضی موارد برای القای تولید گویچه‌ی‌‌سرخ بیشتر، مکمل‌های هورمون اریتروپوئیتین تجویز می‌شود. این دارو به‌رفع خستگی وضعف ناشی از کم خونی کمک می‌کند.
داروهای تسکین ورم. درافراد مبتلا به بیماری مزمن کلیه مایعات جمع‌می‌شوند. جمع‌شدن مایع به ورم کردن بیماری منتهی می‌شود ومایع در دست‌ها و پاها گرد می‌آید و نیز فشارخون ایجاد می‌شود. با استفاده از داروهای مدر می‌توان تعادل مایعات را در بدن حفظ کرد.
داروهای حفاظت ازاستخوان. برای پیشگیری از ضعیف شدن استخوان‌ها ممکن است مکمل ویتامین و کلسیم تجویز شود. همچنین ممکن‌است برای کاهش مقدار فسفات خون ازیک داروی با قابلیت پیوند به فسفات نیز استفاده شود. پایین‌آوردن فسفات سبب افزایش مقدار کلسیم موجود برای استخوان‌ها شده و درنتیجه استخوان‌ها ضعیف نشده ونسبت به شکستگی تأثیرپذیر نمی‌شوند.
جیره‌غذایی کم‌پروتئین برای به حداقل رساندن مواد زاید درخون. ضمن آنکه بدن پروتئین‌های خوراکی‌های مصرف شده را پردازش می‌کند، موادی زاید تولید می‌نماید که کلیه باید آنها را ازخون پاکسازی نماید. برای کاهش کار کلیه‌ها، باید از جیرهیغذایی کم پروتئین استفاده کرد. دراین گونه موارد گاه لازم است بیمار به کارشناس تغذیه رجوع کند تا مقدار روزانه‌ی پروتئین مصرفی روشن شود و راهی برای کاستن از پروتئین و درعین‌حال استفاده از جیرهیغذایی سالم یافته شود.
درمان بیماری مرحله پایانی کلیه:
درصورتیکه صدمه‌ی کلیه ادامه یافته و تا نقطه‌یی پیشرفت کند که کلیه‌ها با کمتر از 15درصد ظرفیت به کارادامه دهند، بیمار به مرحله‌ی پایانی بیماری کلیه دچار است. دراین مرحله کلیه‌ها دیگر نمی‌توانند بدون کمک مواد زاید و مایعات را دفع کنند و به‌زودی تنها گزینهی حمایت از زندگی بیمار، استفاده از دیالیز یا پیوند کلیه خواهد بود.
دیالیز. دیالیز dialysis وسیله‌یی مصنوعی برای برداشت تولیدات زاید و مایع اضافی ازخون است و زمانی مورد‌استفاده قرارمی‌گیرد که کلیه‌ها نمی‌توانند وظایف خود را دراین‌زمینه انجام دهند. دو‌نوع دیالیز موجود است. درهمودیالیز hemodialysis خون به بیرون از بدن پمپ‌شده و وارد ماشینی می‌شود که شبیه یک کلیه‌ی مصنوعی کار می‌کند ومواد زاید را ازخون پاک می‌نماید. سپس خون تصفیه شده دوباره وارد بدن بیمار می‌شود. در‌نوع دیگر دیالیز که دیالیز صفاقی peritoneal dialysis نام دارد به‌صورت پمپ کردن محلول دیالیز درحفره‌ی شکم است پایه‌ی کار در دیالیز صفاقی، روی شبکه‌ی عروق ریز بدن است. این شبکه تولیدات زاید ومایعات اضافی را وارد حفره‌ی شکم می‌کند و دراین نقطه جذب محلول دیالیز می‌شود و سپس محلول دیالیز ازبدن همراه مواد زاید و مایعات اضافی بیرون کشیده می‌شود.
پیوند کلیه. درصورتیکه بیمار به‌شرایط طبی تهدید‌کننده‌ی دیگری به‌جز بیماری کلیه دچار نباشد، انجام پیوند کلیه، گزینهی دیگری خواهد بود. درپیوند کلیه، با عمل جراحی یک کلیه‌ی سالم از دهنده‌ی‌عضو را درون بدن بیمار پیوند می‌کنند. کلیه‌ی پیوند‌شده ممکن‌است از دهنده‌ی‌مرده به‌دست‌آمده باشد یا از دهنده‌ی‌زنده گرفته شده باشد.
به‌عنوان بخشی‌از درمان بیماری مزمن کلیه، برای کمک به حمایت از کلیه‌ها و محدود‌کردن کاری که باید کلیه‌ها انجام دهند، ممکن‌است توصیه‌شود بیمار از جیرهیغذایی خاصی استفاده کند. باید درمورد ارجاع به کارشناس تغذیه‌یی که بتواند جیرهیغذایی را آنالیز‌کرده و راه‌هایی برای ساده‌شدن جیرهیغذایی برای کلیه، از پزشک نظر‌خواست. برحسب موقعیت، کارکرد کلیه و سلامت کلی بیمار، کارشناس تغذیه موارد زیر را توصیه خواهد کرد:
• محدودیت پروتئین جیره‌غذایی. کارشناس تغذیه‌مقدار پروتئین روزانه‌ی مناسب برای بیمار را مشخص خواهد‌کرد. برای کاستن‌از مقدار پروتئین مصرفی باید مصرف غذاهای سرشار از پروتئین مانند گوشت، تخم‌مرغ، شیر، پنیر وحبوبات محدود شود. به جای این خوراکی‌ها، می‌توان ازغذاهای کم پروتئین مانند سبزی‌ها، میوه‌ها، نان وغلات استفاده نمود.
• استفاده از غذاهای کم‌پتاسیم. لازم‌است در‌هر وعده از خوراکی‌هایی استفاده شود که پتاسیم کمتری دارند. خوراکی‌هایی که دارای پتاسیم زیاد هستند عبارتنداز: موز، پرتقال، سیب‌زمینی، اسفناج و گوجه‌فرنگی، خوراکی‌های کم‌پتاسیم عبارتنداز: سیب، کلم، هویج، لوبیا‌سبز، انگور و توت‌فرنگی.
• پرهیز از فرآورده‌های نمک‌دار. با پرهیز از مصرف فرآورده‌های دارای نمک افزوده ازجمله بسیاری از غذاهای آماده‌ی مصرف مثل سوپ و فست‌‌فود باید مقدار مصرف سدیم روزانه را پایین‌آورد. سایر خوراکی‌هایی که دارای نمک افزوده هستند عبارتنداز: اسنک‌های نمک‌دار، سبزی کنسرو‌شده و گوشت و پنیر فرآوری‌شده. تأیید تشخیص بیماری مزمن کلیه برای بیمار دلشوره‌آور است. ممکن‌است بیمار درمورد معنای این تشخیص درسلامت آینده‌ی خود دچار نگرانی باشد. با‌گذشت‌زمان، بیمار می‌تواند راه‌هایی برای مقابله با این هیجانات بیابد. تا‌زمانی‌که مشخص شود انجام چه کاری برای بیمار موثر است، باید کارهای زیر را انجام دهد:
• ارتباط با سایر افراد دچار بیماری کلیه. سایر افراد دچار بیماری مزمن کلیه می‌دانند بیمار تازه تشخیص داده شده چه احساسی دارد و به این جهت می‌توانند از وی حمایت کنند. ازپزشک باید درمورد گروه‌های حمایتی ناحیه‌ی محل زندگی بیمار پرس‌و‌جو شود. یا بیمار می‌تواند با انجمن‌ها و سازمان‌هایی تماس بگیرد که در زمینه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی بیماری مزمن کلیه کار می‌کنند.
• درصورت‌امکان حفظ برنامه معمول روزانه. بیمار باید سعی‌کند برنامه‌ی معمولی روزانه‌ی خود را حفظ کرده و درصورتیکه شرایط امکان دهد فعالیت‌های لذت‌بخش انجام داده و به‌کارکردن ادامه دهد. این‌کار به مقابله با احساس اندوه یا فقدان به دنبال تشخیص کمک می‌کند.
• نرمش در بیشتر روزهای هفته. با اجازه‌ی پزشک، باید دست‌کم 30دقیقه در بیشتر روزهای هفته نرمش‌کرد. این کار به مقابله با خستگی و استرس کمک می‌کند.
• یافتن شخصی برای گفتگو. زندگی با بیماری مزمن کلیه استرس‌آور است و ممکن‌است سخن‌گفتن درباره‌ی این عواطف با کسی که بیمار به وی اطمینان دارد سودمند باشد. ممکن‌است یک دوست یا یکی‌از اعضای خانواده شنونده‌ی خوبی باشد. یا ممکن‌است بیمار صحبت‌کردن با افراد روحانی را ترجیح دهد. برای ارجاع به مددکار اجتماعی یا مشاور می‌توان از پزشک کمک خواست.
برای کاهش احتمال بروز بیماری مزمن کلیه انجام موارد زیر ضروری است:
• قطع مصرف الکل. مصرف الکل به کلیه صدمه می‌زند.
• توجه به نوشته‌های روی جعبه دارو. ضمن استفاده از داروهای ضد‌درد معمولی مانند آسپیرین، ایبوپروفن و استامینوفن، به نوشته‌های روی جعبه دارو توجه شود. استفاده بیش از حد از داروهای مسکن درد به صدمه‌ی کلیه می‌انجامد. درصورت داشتن سابقه‌ی مشکلات کلیه، درمورد استفاده از دارو باید ازپزشک نظر خواست.
• حفظ وزن سالم. درصورتی که وزن فعلی مناسب است با نرمش روزانه، باید وزن را درهمین حد نگاه داشت و درمورد راهکارهای مناسب کاهش وزن با پزشک سخن گفت. غالباً دراینگونه موارد باید بر میزان نرمش روزانه افزود وازمیزان کالری دریافتی روزانه کاست.
• دخانیات. درصورتیکه بیمار سیگار نمی‌کشد. چه بهتر، ولی اگر سیگار می‌کشد باید با کمک پزشک، گروه‌های حمایتی، مشاوره و دارو، مصرف سیگار را ترک کند.
• تدبیر شرایط با کمک پزشک. درصورت وجود بیماری یا شرایطی که احتمال بروز بیماری کلیه را افزایش می‌دهد با همکاری پزشک باید این عوامل کنترل شود. پزشک می‌تواند درمورد انجام آزمون‌ها برای جستجوی شناسه‌های صدمه‌ی کلیه راهنما باشد.
ثبت نظر