کلستاز (Cholestasis) بارداری در اواخر بارداری رخ‌می‌دهد و سبب شعله‌وری خارش شدید، معمولاً در دست‌ها و پاها و گاهی در سایر بخش‌های بدن می‌گردد. کلستازبارداری ممکن‌است به‌شدت سبب ناراحتی شود ولی برای مادر، خطر دراز‌مدت ندارد. اما برای کودک درحال‌رشد، کلستاز بارداری خطرناک است و معمولاً در‌این موارد، زایمان زودرس توصیه می‌شود.
اصطلاح کلستاز به هر‌حالتی اطلاق می‌شود که طی آن جریان صفرا که مایع گوارشی کبد است، آهسته یا متوقف می‌گردد. بارداری یکی‌از چند علت احتمالی کلستاز است. سایر نام‌های کلستاز بارداری عبارتند‌از: کلستاز مامایی(Obstetric cholestasis) و کلستاز درون کبدی بارداری (Intrahepatic cholestasis of pregnancy).
شناسه‌هاو نشانه‌ها:
شناسه‌ها و نشانه‌های کلستاز بارداری عبارتند‌از:
ـ خارش شدید
ـ تیره‌شدن رنگ ادرار
ـ روشن‌شدن رنگ مدفوع
ـ زرد‌شدن رنگ چشمان یا پوست اما غالباً خارش شدید، بخصوص در کف دست‌ها و پاها تنها نشانه‌ی کلستاز بارداری است. ممکن‌است خارش شب‌ها بدتر و حتی غیر‌قابل تحمل گردد. خارش در ثلث سوم بارداری بیشتر دیده می‌شود ولی گاهی زودتر هم آغاز می‌گردد.
علل:
علت کلستاز بارداری نامعلوم است. اما ممکن‌است این حالت با هورمون‌های بارداری مرتبط باشد.
صفرا، مایع گوارشی که به تجزیه‌ی چربی‌ها کمک می‌کند در کبد تولید‌شده و در کیسه‌ی صفرا انبار می‌شود. هورمون‌های بارداری برنحوه‌ی عملکرد کیسه‌ی صفرا تأثیر دارند. گاهی، هورمون‌های بارداری سبب آهسته یا حتی متوقف‌شدن جریان صفرا می‌شوند. در‌نهایت، مقدار زیادی صفرا وارد جریان‌خون می‌شود که این حالت را کلستاز بارداری می‌نامند.
عوامل خطر‌ساز:
عواملی که سبب افزایش احتمال ایجاد کلستاز بارداری می‌شوند عبارتند‌از:
• سابقه‌ی شخصی یا خانوادگی کلستاز بارداری
• سابقه‌ی صدمه‌ی کبدی
• بارداری دو‌قلو
• بارداری با لقاح آزمایشگاهی (IVF)
در‌صورتی‌که سابقه‌ی کلستاز بارداری وجود داشته باشد، احتمال ایجاد این حالت در بارداری بعدی به بیش‌از 7۰درصد خواهد رسید.
عوارض:
در مادر، کلستاز بارداری به‌طور موقت سبب به تعویق افتادن جذب ویتامین‌های محلول در چربی می‌شود. معمولاً خارش ظرف چند روز بعد‌از وضع حمل از‌بین‌می‌رود و وجود مشکلات بعدی کبد غیرشایع است اما باید گفت که در بارداری‌های دیگر، احتمالاً کلستاز رجعت خواهد کرد.
در نوزاد، عوارض کلستاز بارداری بسیار شدیدتر است. به عللی که مشخص نیست، کلستاز بارداری سبب افزایش خطر زایمان زودرس و دفع مکونیوم[Meconium (ماده‌ای که در دوران بارداری، روده‌های نوزاد را آستر می‌کند)] در مایع آمنیوتیک می‌شود. در‌صورتی‌که ضمن زایمان نوزاد در مکونیوم نفس بکشد، پس‌از وضع حمل دچار مشکلات تنفسی خواهد شد. همچنین خطر مرگ نوزاد در اواخر بارداری وجود خواهد داشت. به‌علت احتمال بروز عوارض بالقوه شدید، به‌طور مشخص زایمان زودتر القا خواهد شد.
آزمون‌ها و تشخیص:
برای تشخیص کلستاز بارداری، ماما یا پزشک کارهای زیر را انجام خواهد داد:
• پـرسش در‌مـــورد سـابقـه‌ی طبی قبلی
• انجام معاینه‌ی جسمی
• دستور آزمایش خون برای برآورد نحوه‌ی کار کبد و اندازه‌گیری میزان املاح صفرا. به‌ندرت ممکن‌است دستور سونوگرافی داده شود. در سونوگرافی امواج صوتی با فرکانس بالا تصاویری از اندام‌های درونی ایجاد می‌کنند. در کلستازبارداری ممکن‌است پزشک برای بررسی وجود ناهنجاری در کبد، دستور انجام سونوگرافی دهد.
روش‌های درمان و داروها:
درمان کلستاز بارداری دو هدف دارد: تسکین خارش و پیشگیری از عوارض.
تسکین خارش:
برای تسکین خارش شدید، ممکن‌است توصیه‌های زیر انجام شود:
• استفاده از داروی اورسودیول (Ursobil) برای تسکین خارش و کاهش جذب صفرا
• استفاده از کرم یا لوسیون‌های ضدخارش حاوی کورتیکوستروئید
• قرار‌دادن بخش‌های دچار خارش در آب ولرم
استفاده از مقدار بسیار زیاد کرم کورتیکوستروئید برای تسکین خارش در‌این بیماری، برای نوزاد در‌حال رشد خطراتی به‌بار می‌آورد. در‌صورت استفاده از کرم‌های ضدخارش بدون‌نسخه، باید از مشاوره‌ی پزشکی پیروی نمود.
پیشگیری از عوارض:
برای اطمینان از عدم بروز عوارض در بارداری، گروه تیمار‌دار سلامت (health provider)، ممکن‌است توصیه‌های زیر را داشته باشد:
ـ آزمایش منظم خون برای پایش طرز کار کبد و اندازه‌گیری مقدار صفرا در خون
ـ تست غیر استرس(غیرتهاجمی) و سونوگرافی دوره‌ای برای پایش سلامت نوزاد. ضمن سونوگرافی، از امواج صوتی با فرکانس بالا استفاده می‌شود که پس‌از برخورد به هدف و بازگشت به‌صورت مناطق تیره و روشن، تصویر نوزاد را روی مانیتور نشان‌می‌دهد. در تست غیر‌استرس (non invasive)، مشخص‌می‌شود که حرکت نوزاد طی هر‌دوره‌ی زمانی چقدر است و طی هر بار حرکت، تپش قلب تا چه حد افزایش می‌یابد.
القای زودرس زایمان. حتی در صورتی‌که آزمون‌های پره‌ناتال طبیعی باشند، در‌صورتی‌که کلستاز شدید باشد، در حوالی هفته‌ی38 تا نزدیک به این زمان یا حتی زودتر، گروه تیمار بارداری پیشنهاد القای زودرس زایمان را خواهد داد که گاهی بهترین و تنها راه پیشگیری از بروز عوارض است.
شیوه‌ی‌زندگی و تدبیرهای خانگی:
برای تسکین خارش شدید، می‌توان کارهای زیر را انجام‌داد:
• استفاده از کرم ضدخارش برای بخش‌های کوچک.
• استفاده از وان آب خنک که در آب آن نشاسته‌ی ذرت افزوده باشند.
در‌صورت وجود خارش شدید، پیش‌از به‌کار‌گرفتن کرم ضدخارش یا سایر فرآورده‌های ضدخارش بدون نسخه‌ای برای منطقه‌ی وسیعی از بدن، باید نظر گروه درمانی را جویا شد.
طب جانشین:
پژوهش در زمینه‌ی روش‌های درمانی مؤثر برای درمان کلستاز بارداری وجود ندارد. به این جهت پزشکان و سایر افراد گروه درمان و تیمار، روش‌های درمانی طب جانشین را توصیه نمی‌کنند.
یکی‌از روش‌های درمانی که به‌عنوان درمان کلستاز بارداری مورد بررسی قرار‌گرفته است، استفاده از یک ماده‌ی طبیعی به‌نام اس‌ـ‌آدنوزیل میتونین S-adenosylmethionine (با‌کوته‌نوشت:SAME) است. طی دو بررسی کوچک، به خانم‌هایی که دچار کلستاز بارداری‌بودند، در ثلث سوم بارداری از تزریق داخل وریدی این ماده استفاده شد که به تسکین خارش شدید منتهی گشت و رویدادهای ناگوار برای نوزادان آنها به‌وجود نیامد. این نتایج حاکی از آن است که درمان با SAME به‌عنوان استفاده‌ی کوتاه‌مدت در ثلث سوم بارداری ایمن است، ولی پیش‌از توصیه‌ی این درمان توسط گروه پزشکی لازم است پژوهش‌های بیشتری در‌این‌زمینه انجام‌گردد. سایر روش‌های درمانی طب جانشین از‌جمله صمغ گوار (Gual gum)، زغال فعال‌شده (Activated carbon)، ریشه‌ی خارمریم و گل قاصد نیز مورد بررسی قرار‌گرفته ولی مدرکی مبنی بر تأثیر یا اطمینان از مصرف این روش‌ها در خانم‌های باردار وجود ندارد.
پیش‌از امتحان هر‌نوع روش درمانی طب جانشین به‌ویژه در زمان بارداری، باید همیشه نظر پزشک را خواستار شد.
ثبت نظر