خواص درمانی زرشک

در طب سنتی و کتاب های سنتی با نام های «انبرباریس»، «امبرباریس»، «انبربیریس» و «امبربیریس» از زرشک نام برده شده است. به فارسی «زرشک» و «زارچ» گویند و به اصطلاح عربی مصری «عقده» گفته می شود. به فرانسوی Vinaigrette وEpine vinette وVinettier و به انگلیسی Barberry tree و میوه آن را Barberry نامند. در این مقاله به خواص درمانی زرشک ، این گیاه معجزه آسا خواهیم پرداخت.

میوه درخت، زرشک است که از خانواده Berberidaceae ، نام علمی آن Berberis vulgaris L . و مترادف آن Berberis thunbergii DC . می باشد. گونه های مختلفی از این گیاه در ایران می رویند که به طور خلاصه عبارتند از:

گونه های مختلف زرشک:

1. Berberis crataegina DC:

و واریته های متعددی از آن، این گونه در دامنه های جنوبی البرز از فیروزکوه تا ارنگه و طالقان در ارتفاعات 1000 تا 2800 متر دیده می شود. در قفقاز و ترکیه و ارمنستان نیز انتشار دارد. درختچه کوتاهی است به بلندی تا یک متر، خارهای بلندی دارد که بن آن ها پهن و تا 3 سانتی متر طول دارند.

2. زرشک گونه :Berberis integerrima Bge

این گونه در خوی، قطور، راه منجیل تا زنجان، منطقه گرگان، خوش ییلاق، سمنان، شهمیرزاد، خراسان، لرستان، اصفهان، فارس و در منطقه تهران در رودک، بالای رنه، پس قلعه و کرج، کاشان و کرمان دیده می شود. درختچه ای است به بلندی تا 3 متر.

3. زرشک گونه :Berberis orientalis C .K .Sch

 درختچه ای است به بلندی تا 2 متر و در ارتفاعات جنوبی البرز از الموت تا سمنان و در ارتفاعات ساوه و کاشان دیده می شود. و واریته ای از آن با نام زرشک بی دانه Berberis orientalis var asperma Don . یاBerberis vulgaris L .var asperma Don . است.

4. Berberis vuglaris L

درختچه ای است به ارتفاع حدود 5/ 2 متر که در آذربایجان و مازندران (پل سفید)،گرگان و در کرج کوه دشته انتشار دارد.

5. Berberis vulgaris var brachiobotrys Boiss

این گونه که در ارتفاعات میان فیروزکوه تا سمنان انتشار دارد.

6. Berberis orthobotrys Bienert ex C .K .Schneider

این گونه به بلندی حدود 4 متراست که در مازندران و گرگان (کلاردشت) در ارتفاعات 260تا750 متر دیده می شود.

7. گونه جدید:Berberis Khorasanica Brow .J .Zielin

 این گونه را گیاه شناسان فلورا ایرانیکا، در خراسان بین بجنورد و مراوه تپه مشاهده کرده اند.

مشخصات زرشک :

زرشک از گیاهان گروه نهان دانگان ، دولپه ای حقیقی از ردۀ آلاله سانان و تیرۀ زرشکیان می باشد. زرشک درختچه ای است که ارتفاع  بین 1تا4 متر می رسد . برگ های زرشک بیضی شکل با دندانه های اره ای هستند که  اغلب منتهی به خار کوچک است. پوست شاخه های جوان آن اغلب قهوه ای و قرمز رنگ می باشد. در برخی موارد مایل به زرد و چوب آن زردرنگ است. گل های آن زرد خوشه ای و آویزان می باشند. میوه آن گوشتی کوچک، کمی دراز، به رنگ قرمز تیره و دارای طعمی ترش است. در میوه آن مقدار زیادی مالیک اسید و تارتاریک اسید یافت می شود که عامل ترشی میوه می باشند. البته کمی نیز قند وجود دارد. میوه زرشک دو عدد دانه دارد.

ساختار شیمیایی زرشک:

زرشک به لحاظ ترکیبات شیمیایی در پوست ساقه و برگ و گل و پوست ریشه و چوب زرشک (B.vulgaris) آلکالوئیدهای بربرین، اوکسیاکانتین و بربامین وجود دارد. مقدار و نوع آلکالوئید در قسمت های مختلف گیاه متفاوت است. مثلاً در حالی که در پوست ریشه زرشک در حدود 1/ 6 درصد آلکالوئید بربرین مشخص شده، ولی در چوب مغز ریشه آن فقط 4/ 0 درصد از این آلکالوئید یافت می شود.در گل های آن بیشتر آلکالوئید اکسیاکانتین و کمی اسانس مشخص شده است.

در میوه زرشک در حدود 4 درصد مواد قندی و در حدود 6 درصد مالیک اسید و تارتاریک اسید وجود داشته و دارای کمی صمغ و سایر مواد است. در بررسی جدیدی نتایج زیر به دست آمده است:

در تجزیه 6 کیلوگرم گیاه زرشک، مقدار مواد به دست آمده عبارتند از:

اکسیاکانتین 5/1 گرم، بربامین 8/ 1 گرم، اوکسی بربرین 2/ 0 گرم، ایزوتتراندرین 0/3 گرم، جاتورریزین 7/ 0 گرم، ماگنوفلورین پیکرات 4/ 2 گرم و مقدار کمی از یک باز جدید.

در گزارش بررسی دیگری در مورد گونه Berberis thunbergii چنین آمده است:

در میوه و برگ این گیاه مواد بربرین، اوکسی بربرین، جاتورریزین، کولومبامین، بربامین، اوکسیاکانتین، شوباکونین و تتراهایدرو شوباکونین  مشخص شده است.

خواص و کاربرد زرشک :

زرشک بی دانه از نظر طبیعت طبق نظر حکمای طب سنتی سرد و خشک است و از نظر خواص معتقدند که قابض است و مقوی کبد، قلب و صفرابر می باشد. مسکن حرارت معده، کبد و بندآورنده سیلان خون از بواسیر می باشد. از خونروی مزمن جلوگیری می کند.در مورد اشخاص سردمزاج اگر آن را مخلوط با داروهای گرم مانند سنبل الطیب بخورند، برای تقویت و رفع انسداد کبد سرد بسیار نافع است.از برگ زرشک به تنهایی یا مخلوط با داروهای مناسب برای زخم روده ها و برای رفع اسهال هایی که ناشی از ضعف آلات و احشای داخل شکم باشد، استفاده می شود.

در مغولستان زرشک را برای خارج کردن رطوبت و بند آوردن خونروی و برای بیماری هایی با ترشحات مخاطی به کار می برند [هوبوتر]. مقدار خوراک از آب میوه زرشک تا 100 گرم و از جرم میوه زرشک تا 75 گرم و از دانه آن تا 15 گرم است.پوست ریشه درختچه زرشک را در کتب طب سنتی «ارتمیس» و به عربی «عود الریح»گویند. از نظر طبیعت گرم و خشک است و در عین حال در آن نیروی سردی و قابضه وجود دارد.

مدر و تونیک تلخ است. دم کرده آن مقوی کبد سرد است و اگر دم کرده آن با سرکه خورده شود، درد کبد و انسداد مجاری کبد و ورم آن را مرتفع می سازد و اگر از جوشانده آن در آب یا گلاب چند قطره در چشم ریخته شود، رطوبت های جاری از چشم را خشک می سازد. اگر از دم کرده آن برای حقنه استفاده نمایند برای پاک کردن کبد و زخم های روده ها بسیار نافع است. مقدار خوراک از جرم پوست ریشه آن تا 10 گرم و در دم کرده ها تا 150 گرم است.

زرشک و فرآورده های آن برای اشخاصی که سرفه می کنند خوب نیست و از این نظر باید با عسل خورده شود.

در چین و ژاپن از پوست درخت زرشک B .thuubergii به عنوان خنک کننده و ضد انگل و ضدعفونی کننده استفاده می شود و در موارد تب برای کاهش تب و همچنین برای معالجه ترشح مفرط خون قاعدگی تجویز می شود. از جوشانده پوست ریشه و ساقه های آن برای تقویت معده و همچنین به صورت قطره برای شست وشوی چشم استفاده می شود. در چین از جوشانده ساقه و برگ گیاه برای شست وشوی چشم و به صورت غرغره برای معالجه کرم خوردگی دندان استفاده می شود

جهت کسب اطلاعات بیشتربه سایت پزشکی امروز مراجعه نمایید.