شماره ۱۱۶۵
مروری بر حمام‌های درمانی
دکتر فرخ سیف بهزاد - متخصص اعصاب و روان
برخی‌از مقاله‌ها و مطالب هستند که حتی اگر ده‌ها‌سال نیز از عمر نگارش آنها بگذرد، همچنان تازگی و جنبه آموزشی خود را حفظ‌می‌کنند. به‌ویژه که نگارنده آنها «دکتر فرخ سیف‌بهزاد» باشد. با‌توجه به درخواست‌های مکرر علاقه‌مندان؛ زین‌پس برآن‌شدیم تا مقالاتی را که جنبه آموزشی آنها هیچگاه از‌میان نمی‌رود را تقدیم شما نماییم.
از زمان‌های خیلی دور، از آب به‌عنوان یک عامل‌درمانی با ارزش استفاده شده‌است. در تمامی تمدن‌های بزرگ باستانی، حمام‌کردن، یک اقدام مهم برای حفظ‌سلامت و پیشگیری‌از بیماری بوده‌است. همچنین به‌خاطر خواص درمانی برای آب ارزش قائل‌می‌شدند. در کتب باستانی ودائی، اشارات متعددی به تأثیر آب در درمان بیماری شده‌است.
در عصر مدرن، ارزش درمانی آب توســـط ونـسان‌پریسنیـتز(Vincent Priesnitz)، پدرسباستین‌نیــپه(Sebastian Kneipp)، لوئی‌کوهن(Louis Kuhne) و سایر پیشتازان اروپایی علاج با آب دوباره زنده شد. این افراد علاج با آب را در سطح مؤسسات خود انجام‌می‌دادند و از آب با موفقیت در درمان تقریباً هربیماری شناخته‌شده‌ای استفاده‌می‌کردند.
در بسیاری‌از کشورهای اروپایی، چشمه‌های آب‌معدنی و «باد» Badهای متعددی وجود داشت که درآنها حمام‌های درمانی به‌عـنوان عامل اصـلی شـفا استفاده می‌شد.
آب دارای آثار سودمند بر سیستم انسان است. آب سبب متعادل‌شدن گردش‌خون، تقویت قدرت عضلات و کمک به گوارش و تغذیه می‌شود. همچنین آب، به تقویت فعالیت تعریق غدد کمک‌می‌کند و دراین راستا یاخته‌های آزرده و مواد‌سمی را از سیستم دفع می‌کند.
جدول درجه‌حرارت رایج آب مورد استفاده به‌صورت زیر است:
آب‌سرد از ۱۰ تا ۱۸ درجه سانتی‌گراد
آب‌خنثی از ۳۲ تا ۳۶ درجه
آب‌داغ از ۴۰ تا ۴۵ درجه
بالای ۴۵درجه، آب ارزش درمانی خود را از‌دست‌می‌دهد و اثر مخرب دارد.
روش‌های اصلی درمان با آب که درشفای بیماریهای مختلف به‌کار‌می‌آید و بیمار خود می‌تواند مورد‌استفاده قراردهد عبارتند‌از:
• تنقیه:
تنقیــه (Enema) که بــه آبیـاری رکتـوم (Rectal irrigation) هم معروف است عبارت از واردکردن مایع به بدن از راه رکتوم است. در روش‌های درمان علاج طبیعی، برای پاکسازی روده، فقط از آب ولرم استفاده‌می‌شود. در انجام این روش بیمار به پهلوی چپ دراز‌می‌کشد درحالی‌که پای‌چپ کشیده و راست و پای‌راست اندکی خم شده‌است. لولهی وسیله تنقیه را به روغن یا وازلین اندوده‌کرده و وارد رکتوم می‌کنند. دستگاه‌تنقیه را که حاوی آب‌ولرم است بتدریج از سطح‌زمین بالا‌می‌برند تا آب وارد رکتوم شود. معمولاً ۱یا ۲ لیتر آب به‌این‌طریق وارد روده می‌شود. سپس بیمار یا طاقباز دراز‌می‌کشد و یا درحالی‌که آب را نگاه‌داشته است اندکی راه‌می‌رود. بعد‌از ۵ تا ۱۰ دقیقه، همراه مواد بیمارگن انبار شده، آب را می‌توان دفع نمود.
تنقیه با آب‌گرم به پاکسازی مواد دفعی انبارشده از روده کمک‌می‌کند. این روش نه‌تنها مطمئن‌ترین روش برای پاکسازی روده‌ها است، بلکه سبب بهبود حرکات دودی روده شده و درنتیجه یبوست را می‌برد. تنقیه با آب‌سرد در حالات التهابی کولون و به‌ویژه درموارد دیسانتری Dysentery، اسهال، کولیت زخمی شونده، بواسیر و تب سودمند است. تنقیه با آب‌گرم در تسکین آغالش به‌علت التهاب رکتوم و بواسیر دردناک سودمند و نیز درلکوره خانم‌ها مفید است.
• کمپرس سرد:
این رویه به‌صورت موضعی کاربرد دارد و طی آن از پارچه‌ای استفاده‌می‌شود که آن‌را وارد آب‌سرد کرده‌اند. این پارچه را تا‌زده و به‌صورت نوار پهنی درمی‌آورند و وارد آب‌سرد یا یخ می‌کنند. این کمپرس را معمولاً روی سر، گردن، سینه، شکم و پشت قرارمیدهند. کمپرس سرد، وسیله‌ای مؤثر برای کنترل حالات التهابی کبد، طحال، معده، کلیه‌ها، روده‌ها، ریه‌ها، مغز، اندام‌های لگن وغیره است. همچنین استفاده ازاین رویه در موارد تب و بیماری قلب حائز اهمیت است. استفاده‌از کمپرس‌سرد سبب تسکین درماتیت و التهابات بخش‌های خارجی چشم می‌شود. وقتی کُره‌ی‌چشم گرفتار باشد، باید پس‌از کمپرس سرد از یک دوره‌کوتاه کمپرس‌گرم استفاده‌نمود.
• کمپرس گرم‌کننده:
در‌این‌روش از کمپرس سردی استفاده‌می‌کنند که به طریقی پوشانده‌شده تا گرما بدهد. کمپرس گرم‌شونده شامل ۳یا۴ لایه پارچه کتانی است که در آب‌سرد فرو‌کرده‌اند و سپس آن‌را بهطورکامل در پارچه‌ی فلانل یا پتوی خشکی پیچیده‌اند تا از گردش هوا محفوظ بماند و به انباشت گرمای بدن کمک‌شود. گاهی این کمپرس را تا چند ساعت مورد استفاده قرارمیدهند. مدت کاربرد این روش برحسب وسعت و محل و سطح گرفتار، طبیعت و ضخامت پوشش‌ها و درجه حرارت آب تعیین می‌شود. بعد‌از برداشتن کمپرس، ناحیه را باید با پارچه‌یی مرطوب مالید و سپس با حوله خشک کرد. کمپرس گرم‌کننده را می‌توان روی گلو، قفسه‌ی‌سینه، شکم و مفاصل به‌کار گرفت. کمپرس گلو سبب تسکین گلودرد، خشونت صدا، ورم لوزه، فارنژیت ولارنژیت می‌شود. کمپرس‌شکم به افراد مبتلا به التهاب معده، افزایش اسیدمعده، سوءهاضمه، زردی، یبوست، اسهال، دیسانتری و سایر بیماریهای مربوط به اندام‌های شکم کمک می‌کند. کمپرس قفسه‌ی‌سینه سبب تسکین سرماخوردگی، برنشیت، ذات‌الجنب، ذات‌الریه، تب، سرفه و غیره می‌شود حال آنکه کمپرس مفاصل در موارد التهاب مفاصل، روماتیسم، تب‌روماتیسمی و کشیدگی‌ها سودمند است.
• حمام ناحیه لگن:
حمام ناحیه‌ی لگن(Hip bath)، یکی‌از سودمند‌ترین اشکال درمان با آب (Hydrotherapy) است. همچنانکه از نامش پیدا است، دراین روش درمانی فقط تهیگاه‌ها و منطقه‌ای از شکم که زیرناف قرار‌دارد تحت‌درمان قرارمی‌گیرند. به‌این‌منظور نوع خاصی لگن مورد استفاده است لگن را از آب پر‌می‌کنند تا وقتی بیمار در‌آن می‌نشیند آب بالای سطح دوتهیگاه بوده و به ناف برسد. به‌طور‌معمول برای این حمام ۴ تا۶ گالن آب لازم است. درصورتیکه این لگن خاص موجود نباشد، می‌توان از یک لگن معمولی استفاده‌کرد. می‌توان زیر یک لبه از تکیه‌گاهی استفاده‌کرد تا لبه ۵ تا ۷/۵ سانتیمتر بلند شود. حمام ناحیه لگن به‌صورت سرد، گرم، خنثی یا با درجه حرارت متناوب انجام‌می‌شود.
• حمام سرد:
درجه حرارت آب دراین‌مرحله باید بین ۱۰ تا۱۸ درجه سانتی‌گراد باشد. مدت حمام معمولاً ۱۰دقیقه است ولی در حالات‌خاص ممکن‌است از ۱تا۳۰دقیقه طول‌بکشد. اگر بیمار احساس سرما‌کند یا بسیار ضعیف باشد، باید همراه این حمام‌سرد از غوطه‌وری گرم پا استفاده‌شود.
بیمار باید با کیسه‌ای نسبتاً زبر و مرطوب شکم خود را از زیرناف به پایین به تندی کیسه بکشد. پاها، ساق‌پا و بخش فوقانی بدن ضمن این حمام و پس‌ازآن باید خشک بماند. بیمار باید از نرمش‌‌هایی مانند آساناهای یوگا بعد‌از حمام سرد ناحیه لگن برای گرم‌کردن بدن استفاده‌کند.
روش حمام‌سرد ناحیه لگن، روش‌درمان معمولی در بسیاری‌از بیماری‌ها است. با این روش، یبوست، سوءهاضمه و چاقی رفع شده و به دفع در اعضا و انجام‌وظیفه مناسب آنها کمک‌می‌شود. همچنین، استفاده ازاین حمام در مشکلات رحمی مانند قاعدگی نامنظم، عفونت‌های مزمن رحم، التهاب لگن، فیستول، احتقان‌کبد، احتقان‌مزمن غدهپروستات، ضعف سمینال، ناتوانی‌جنسی، عقیمی، جابه‌جایی رحم و تخمدان، انبساط معده و کولون، اسهال، دیسانتری، خونروی مثانه و غیره سودمند است. حمام‌سرد لگن، نباید در التهاب حاد لگن و اندام‌های شکم، انقباضات دردناک مثانه، تخمدان، رکتوم و واژن مورد استفاده قرارگیرد.
• حمام گرم ناحیه لگن:
این حمام معمولاً بهمدت ۸ تا۱۰ دقیقه و با آب ۴۰ تا۴۶ درجه سانتی‌گراد انجام‌می‌شود. این حمام باید با آب ۴۰درجه آغاز‌شود و درجه حرارت باید بتدریج به ۴۵درجه افزایش‌یابد. در‌این‌روش نباید از مالش شکم استفاده شود. پیش‌از وارد‌شدن به لگن، بیمار باید ۱ لیوان آب‌سرد بنوشد. روی سر باید یک کمپرس‌سرد قراردهد. حمام‌گرم ناحیه لگن به تسکین قاعدگی دردناک، درد در اندام‌های لگنی، دفع دردناک ادرار، رکتوم یا مثانه ملتهب و بواسیر دردناک، کمک‌می‌کند. استفاده ازاین حمام برای بزرگ‌شدن غدهپروستات، انقباضات دردناک یا اسپاسم مثانه، سیاتیک، نورالژی تخمدان‌ها و مثانه سودمند است. بلافاصله بعد‌از حمام گرم لگن، باید از دوش آب‌سرد استفاده‌کرد.
باید مراقب بود تا از لرز‌کردن بیمار پس ازاین حمام جلوگیری شود. درصورتیکه بیمار دچار سرگیجه شود یا از درد شدید شکایت داشته باشد باید بلافاصله حمام‌گرفتن قطع شود.
• حمام خنثای لگن:
درجه حرارت آب دراینحالت باید بین ۳۲ تا۳۶ درجه باشد. دراین حمام نیز نباید از مالش‌شکم استفاده‌کرد. معمولاً ازاین حمام بهمدت ۲۰ دقیقه تا ۱ساعت استفاده‌می‌شود. حمام خنثای لگن به تسکین تمام حالات التهاب حاد و تحت‌حاد مانند نزله حاد مثانه و پیشابراه و التهابات تحت حاد رحم، تخمدان و لوله‌ها کمک‌می‌کند. همچنین موجب تسکین نورالژی لوله‌های فالوپ یا بیضه، اسپاسم‌های دردناک واژن و خارش مقعد و فرج می‌شود. غیر‌از‌این موارد، ازاین حمام می‌توان برای فرونشاندن امیال شهوانی در هردو‌جنس استفاده‌کرد.
• حمام تناوبی لگن:
این روش حمام را حمام لگن بیزاری (Revulsive Hip bath) هم می‌نامند. درجه حرارت حمام داغ باید ۴۰ تا ۴۵ درجه و لگن سرد باید ۱۰ تا ۱۸ درجه باشد. بیمار باید به تناوب در لگن‌داغ بهمدت ۵دقیقه و در لگن‌سرد بهمدت ۳دقیقه بنشیند. مدت این حمام عموماً ۱۰ تا ۲۰ دقیقه است. سر و گردن بیمار باید با کمپرس‌سرد، سرد نگاه‌داشته شود. درمان باید با ریختن یک کاسه آب‌سرد روی لگن بیمار خاتمه یابد.
استفاده ازاین حمام سبب تسکین حالات التهابی احشای لگن مانند سالپنژیت، اواریت، سلولیت و نورالژی‌های مختلف اندام‌های تناسلی ادراری، سیاتیک و لومباگو خواهد شد.
• حمام فقرات:
حمام ستون‌فقرات یکی دیگر از اشکال مهم درمان با آب (هیدروتراپی) است. این حمام دارای اثر آرام‌بخش‌بر ستون‌فقرات است و بنابراین بر دستگاه عصبی مرکزی مؤثر است. این حمام در لگن مخصوصی انجام می‌شود که پشت آن بالا است و درنتیجه سبب ایجاد تکیه‌گاه مناسب برای سر می‌گردد. از این حمام می‌توان در درجه حرارت سرد، گرم وخنثی استفاده نمود. میزان آب درون لگن از ۳/۵تا ۵ سانتیمتر ارتفاع دارد و بیمار باید درون لگن آن بهمدت ۳ تا ۱۰ دقیقه دراز بکشد.
با استفاده‌از حمام‌سرد ستون‌فقرات آغالش، خستگی، افزایش فشارخون و تحریک ازبین‌می‌رود. این نوع حمام برای تمامی نابسامانی‌های عصبی مانند هیستری، تشنج، نابسامانی‌های روانی، فراموشی و تنش سودمند است. حمام خنثای ستون فقرات دارای اثر تسکینی و آرام‌بخش است و به‌ویژه برای بیمار بسیار هیجانی و آغالش‌پذیر مناسب است. این حمام برای درمان بی‌خوابی کاملاً مناسب است و نیز تنش ستون‌فقرات را تسکین می‌دهد. مدت حمام فقرات۲۰ تا۳۰دقیقه است. حمام گرم فقرات به تحریک اعصاب به‌ویژه درموارد افسردگی کمک می‌کند. همچنین سبب تسکین درد مهره‌ها در اسپوندیلیت و درد عضلات پشت می‌شود. درد سیاتیک و آشفتگی‌های معده و روده با منشاء معده را تسکین می‌دهد.
• بقچه ملحفه کاملاً مرطوب:
دراین رویه تمام بدن بیمار را درون ملحفه‌یی مرطوب می‌بندند و سپس برای تنظیم تبخیر این مجموعه را درون پتوی خشکی بسته‌بندی می‌کنند. برای این‌کار، باید پتو را روی یک تخت گسترد به‌طوری‌که لبه‌های پتو از تخت آویزان شود. لبه‌ی‌فوقانی پتو باید حدود ۲۰سانتیمتر از لبه‌ی‌بالایی تخت بلندتر باشد. سپس روی پتو یک ملحفه‌ی کتانی می‌گسترانند که قبلاً در آب سرد فرو برده‌اند به‌طوری‌که انتهای ملحفه اندکی زیر لبه‌ی فوقانی پتو قرارگیرد. بیمار باید روی این ملحفه دراز‌بکشد به‌طوری‌که شانه‌هایش حدود ۷/۵سانتیمتر پایین‌تر از لبه‌های فوقانی باشد. بلافاصله ملحفه‌ی خیس را باید دور بدن بیمار بست به‌طوری‌که قسمتی از ملحفه بین ساق پا و نیز بدن و بازوها قرارگیرد. ملحفه را باید روی شانه‌ها و دور گردن به هم بست. حال پتو را باید کشیده و محکم دور بدن کشید و درکنارها کاملاً محکم کرد و بست. پتو روی پاها دولایه بسته می‌شود. باید یک حولهی ترکی زیر چانه قرارداد تا صورت و گردن ازتماس با پتو حفظ شوند و هوای درون بقچه به‌طور کامل حذف شود. سر را باید با پارچه‌یی مرطوب پوشاند تا فرق سر سرد بماند. پاها باید در تمام طول درمان گرم نگاه داشته شوند. درصورتیکه پاهای بیمار سرد باشند، باید از بطری‌های آب گرم نزدیک پاها استفاده شود تا واکنش تسریع شود. ازحمام بقچه بهمدت نیم تا یک ساعت استفاده می‌شود تا بیمار شروع به تعریق شدید کند. می‌توان به بیمار آب‌سرد یا گرم داد تا بنوشد.
از روش بسته‌بندی در موارد تب به‌ویژه تیفوئید و تب‌های مداوم استفاده می‌شود و برای افراد دچار بی‌خوابی، صرع و تشنج‌های کودکان نافع است. این روش در تسکین سرماخوردگی و برنشیت‌نافع است و به درمان روماتیسم و چاقی کمک می‌کند.
• حمام پا:
1ـ حمام‌گرم پا:
دراین روش، بیمار باید ساق‌های پا را درظرفی پراز آب گرم با درجه حرارت ۴۰ تا ۴۵ قراردهد. پیش‌از گرفتن این حمام، بیمار باید یک لیوان آب بنوشد و بدن را باید با یک پتو بپوشاند به‌این‌ترتیب گرما یا بخار از حمام پا خارج نخواهد شد. سر بیمار را باید با یک کمپرس سرد محافظت نمود. مدت حمام معمولاً ۵تا۲۰دقیقه است. بلافاصله پس‌از حمام، بیمار باید دوش‌سرد بگیرد.
حمام داغ پا سبب تحریک عضلات غیرارادی رحم، روده، مثانه و سایر اندام‌های لگن و شکم می‌گردد. این حمام سبب تسکین پیچ‌خوردگی و درد مفصل قوزک، سردردهای ناشی‌از احتقان مخ و سرماخوردگی می‌شود. درخانم‌ها، استفاده ازاین حمام به بازگشت قاعدگی کمک می‌کند و درصورت تعلیق سبب افزایش مقدارخون به‌ویژه در رحم و تخمدان‌ها می‌گردد.
۲ـ حمام سرد پا:
دریک لگن یا سطل، مقداری آب سرد به ارتفاع ۷/۵ تا ۱۰ سانتیمتر و درجه‌حرارت ۷/۲ تا ۱۲/۷ درجه سانتی‌گراد ریخته‌می‌شود. پاها باید بهطورکامل بهمدت ۱تا۵دقیقه در آب غوطه‌ور باشند. درتمام طول این حمام باید دائماً پاها را مالید و این‌کار یا توسط بیمار با استفاده‌از مالش یک پا روی پای دیگر ویا توسط شخص دیگر انجام‌می‌شود.
حمام سرد پا بهمدت ۱تا۲دقیقه طول‌می‌کشد و احتقان مخ وخونروی رحم را تسکین‌می‌دهد. استفاده ازاین حمام به درمان ضرب‌دیدگی، کوبیدگی و پینه‌های التهابی کمک‌می‌کند. ازاین حمام درموارد حالات التهابی اندام‌های ادراری تناسلی، کبد وکلیه نباید استفاده شود.
• حمام بخار:
حمام بخار(Steam bath) یکی‌از مهم‌ترین روش‌های درمان با آب است که درطول زمان آزموده‌شده و به‌طریقی طبیعی سبب تعریق می‌شود. بیمار با حداقل لباس یا زیرپیراهن روی چهارپایه‌یی درون اتاقکی می‌نشیند که به‌این‌منظور طرح‌ریزی شده‌است. بیمار باید قبل‌از ورود به این اتاقک، ۱ یا دو لیوان آب خنک بنوشد و سرش را درحوله‌یی سرد بپوشاند. مدت حمام بخار معمولاً ۱۰ تا۲۰ دقیقه و یا تا زمانی است که به‌شدت عرق کند. بلافاصله بعد ازاین حمام باید دوش سرد گرفت.
بیماران بسیار ضعیف، خانم‌های باردار،بیماران قلبی و آنها که دچار فشارخون بالا هستند نباید ازاین حمام استفاده کنند. درصورتیکه بیمار ضمن حمام بخار دچار سرگیجه بوده یا راحت نباشد، باید بلافاصله از اتاقک بیرون آمده و یک لیوان آب خنک نوشیده و صورتش را با آب خنک بشوید.
استفاده از حمام بخار به دفع مواد بیمارگن ازسطح پوست کمک می‌کند. همچنین این حمام سبب بهبود گردش خون و فعالیت بافتی می‌شود. استفاده از این حمام سبب تسکین روماتیسم، نقرس، مشکلات اسیداوریک و چاقی می‌گردد. استفاده از حمام بخار درتمام اشکال توکسمی‌های مزمن سودمند است و نیز نورالژی‌ها، نفریت‌مزمن، عفونت‌ها، کزاز و میگرن را تسکین‌می‌دهد.
• حمام‌های غوطه‌وری:
این نوع حمام‌ها راحمام کامل هم می‌نامند. این نوع حمام‌ها در ظرفی انجام می‌شود که باید کاملاً مناسب این کار بوده و به لولهی آب سرد و گرم ارتباط داشته باشد. این نوع حمام با درجه حرارت سرد، خنثی، داغ، تدریجی و متناوب مورد استفاده است.
• حمام غوطه‌وری سرد:
مدت استفاده ازاین حمام چهارثانیه تا ۲۰دقیقه و با درجه‌حرارت ۱۰ تا ۲۳/۸ درجه سانتی‌گراد است. پیش‌از ورود به حمام، باید روی سر، سینه وگردن بیمار آب سرد ریخته شده و سر بیمار را با یک حولهی سرد مرطوب محافظت کرد. درطول این حمام، بیمار باید باشدت تن خود را بمالد. بعد‌از حمام، باید بدن را به‌سرعت خشک‌کرد و در یک پتو پیچید، درصورتیکه هوا مناسب باشد، باید نرمش متعادلی هم انجام گردد.
استفاده از این حمام به پایین‌آوردن تب کمک می‌کند و نیز وقتی که پس‌از حمام طولانی داغ بهمدت ۵ تا ۱۵ ثانیه گرفته شود ازطریق گردش‌خون و تحریک دستگاه‌عصبی سبب بهبود پوست می‌گردد.
درکودکان خردسال یا افراد بسیار سالمند ونیز در موارد التهاب حاد بعضی اندام‌های درونی مانند پریتونیت حاد، گاستریت، آنتریت و حالات التهابی رحم و تخمدان نباید ازاین حمام استفاده شود.
• حمام تدریجی:
بیمار باید در درجه حرارت ۳۱ وارد حمام شود. دمای آب باید به‌تدریج و با سرعت یک درجه در دقیقه پایین‌آورده شود تا به ۲۵درجه سانتی‌گراد برسد. حمام‌گرفتن باید تا زمانی ادامه یابد که دربیمار لرزیدن شروع شود. حمام تدریجی برای پرهیز از شوک عصبی با ورود ناگهانی در آب سرد مورد استفاده است. درموارد وجود تب، غالباًهر سه‌ساعت این حمام تجویز می‌شود.
استفاده ازاین حمام، به‌صورتی مؤثر، به‌جز تب‌مالاریا، هر تبی را پایین‌می‌آورد. به غیر ازاین، دارای تأثیر تقویت‌کننده‌ی عمومی، افزایش مقاومت حیاتی و انرژی‌دهنده قلب است.
• حمام غوطه‌وری خنثی:
ازاین حمام از ۱۵تا۶۰ دقیقه و در دمای ۲۶ تا ۲۸درجه استفاده‌می‌شود. ازاین حمام می‌توان بهمدت طولانی‌تر نیز استفاده نمود. زیرا دمای آب دراینحالت مشابه دمای پوست است. استفاده‌از حمام خنثی سبب کاهش سرعت نبض بدون تغییر تنفس می‌شود.
استفاده از این روش دارای بهترین تأثیر آرام بخشی است، زیرا حمام خنثی سبب تحریک فعالیت پوست و کلیه می‌شود و در موارد مربوط به بیماریهای این دو عضو توصیه شده است. استفاده ازاین حمام درموارد بیماریهای عضوی مغز و طناب نخاعی ازجمله حالات التهابی مزمن مانند مننژیت، روماتیسم و التهاب مفاصل سودمند است.
مدت حمام غوطه‌وری خنثی ۳۰ تا ۶۰ دقیقه است و در خیز عمومی بدن به‌علت بیماریهای قلب یا کلیه نافع است. همچنین برای افراد دچار نوریت متعدد، الکلیسم و سایر عادات نارکوتیک، اسهال‌مزمن، پریتونیت وبیماری‌های مزمن شکم سودمند است. دراینگونه موارد می‌توان روزانه بهمدت ۱۵ تا ۳۰ دقیقه ازاین حمام استفاده کرد. استفاده ازاین حمام در حالات توکسمیک ناشی‌از سوءهاضمه و خارش سودمند است. از حمام خنثی نباید در بعضی موارد اگزما و سایر اشکال بیماریهای پوستی که نشانه‌ها با آب تشدید می‌شوند و نیز درموارد ضعف مفرط قلبی استفاده نمود.
• حمام غوطه‌وری داغ:
مدت این حمام از ۲ تا ۱۵ دقیقه است و از دمای ۳۶/۶ درجه تا ۴۰درجه سانتی‌گراد متغیر است. معمولاً این حمام از دمای ۳۷درجه آغاز می‌شود و سپس دما به‌تدریج افزایش یافته و با افزودن آب داغ به‌حد لازم می‌رسد. پیش‌از ورود به حمام، بیمار باید آب سرد نوشیده و نیز با آب، سر، گردن و شانه‌ها را نمدار کند. در تمام طول درمان باید کمپرس سرد به‌کار برد. این حمام را می‌توان درموارد استسقا به کاربرد، یعنی زمانی که قدرت قلب و خون به‌شدت از‌بین‌رفته است. همچنین استفاده از این حمام درتسکین برنشیت مویرگی و پنومونی برنشی درکودکان مؤثر است. استفاده از این حمام سبب تسکین احتقان ریه‌ها و فعال‌شدن رگ‌های خونی عضلات پوست می‌شود. این حمام به محض قرمز شدن پوست باید خاتمه یابد.
درپنومونی و فرونشستن قاعدگی، این حمام باید دردمای ۳۷/۷ تا ۴۰درجه بهمدت ۳۰ تا۴۵ دقیقه مورد استفاده قرارگیرد. زمانی که قاعدگی سر موقع است باید ازاین حمام استفاده‌کرد و می‌توان ازآن بهمدت ۲تا۳ روز متوالی استفاده‌کرد. در قاعدگی دردناک، ازاین حمام دردمای ۳۸تا ۴۴/۴ درجه بهمدت ۱۵دقیقه استفاده‌می‌شود.
در برنشیت مزمن بهمدت ۵تا۷ دقیقه حمام بسیار داغی گرفته‌می‌شود که باید با مالش و کیسه‌کشیدن همراه باشد. این حمام سبب تسکین احتقان غشای مخاطی و تسکین فوری می‌شود. بعد‌از حمام، درصورت لزوم باید روی پوست روغن زده شود.
حمام داغ روش درمانی باارزشی در روماتیسم مزمن و چاقی است، وقتی به‌علت سنگ در کیسه‌ی‌صفرا و کلیه‌ها درد موجود باشد، استفاده ازاین حمام سبب تسکین فوری می‌شود. درموارد بیماریهای عضوی مغز یا نخاع شوکی و نیز در موارد ضعف قلب و هیپرتروفی قلب نباید ازحمام داغ استفاده شود.
• حمام نمک اپسوم:
ظرف حمام غوطه‌وری را باید با ۱۳۵لیتر آب ۴۰درجه پرکرد و یک تا ۱/۵کیلوگرم نمک اپسوم (Epsom) دراین آب حل کرد. بیمار باید یک لیوان آب‌سرد بنوشد سر را با یک حولهی سرد بپوشاند و سپس وارد ظرف شود و کاملاً تنه، ران‌ها و ساق‌ها را بهمدت ۱۵ تا۲۰ دقیقه در آب نگاهدارد. بهترین زمان برای گرفتن این حمام درست پیش ازرفتن به بستر است. این حمام درموارد سیاتیک، لومباگو، روماتیسم، دیابت، نوریت، سرماخوردگی و نزله، نابسامانی‌های کلیه وسایر بیماریهای پوست و اسیداوریک سودمند است.
• احتیاطات:
ضمن استفاده ازاین حمام‌های درمانی، انجام احتیاطاتی چند ضروری است.
ظرف ۳ساعت پس‌از هر وعده‌غذایی و ۱ساعت پیش ازآن نباید حمام‌کرد. حمام‌های محلی مانند حمام لگن و حمام پا را می‌توان ۲ساعت پس‌از صرف‌غذا گرفت. برای حمام‌کردن باید از آب تمیز و خالص استفاده شود و آب یک‌بار مصرف شده نباید دوباره مورد استفاده قرارگیرد. ضمن گرفتن حمام، برای به‌دست‌آوردن نتیجه‌ی مطلوب باید به‌شدت دمای آب و مدت استفاده را زیر‌نظر داشت. برای اندازه‌گیری دمای حمام همیشه باید از یک دماسنج استفاده نمود. در زمان قاعدگی، خانم‌ها نباید حمام بگیرند. در دوران بارداری تا پایان ماه سوم، خانم‌ها می‌توانند فقط از حمام‌های ناحیه‌ی تهیگاه استفاده کنند.
ثبت نظر