تلاش برای افزایش طول‌عمر انسان

سال‌ها پیش در مقاله‌ای اشاره‌کردم که طول‌عمر انسان باید ۱۲۵سال باشد. دوستی به‌نام آقای دکتر‌شروین باوند که سال‌ها فتوکپی این مقاله را روی میز خود گذاشته بود، به دوست دانشمندی که اکنون با مدرک‌فوق‌تخصص کودکان در مازندران برای سلامت مردم خدمت‌شایانی می‌نمایند، گفته‌بود براساس اطلاعات این مقاله، عمر طبیعی من ۱۲۵سال خواهدبود. ایشان با این باور و روحیه  بدون‌مشکل و بیماری تا صدسالگی زنده‌ماندند (البته نمی‌توان از نفوذ ژن طول‌عمر درخانواده ایشان غافل‌ماند) و اگر برایشان اتفاقی نمی‌افتاد، شاید به‌سن ۱۲۵سالگی نیز می‌رسیدند.

در‌آن مقاله آمده‌بود که پیری، بیماری نیست که غیرطبیعی قلمدادشده و نیاز به درمان داشته‌باشد. سالخوردگی روندی طبیعی و اجتناب ناپذیر است  که به‌صورت عام و مستمر وجود دارد. اما این نکته باید موردتوجه باشد که باشیوه‌های علمی می‌توان از پیری زودرس پیشگیری‌ و با افزایش امید به‌زندگی، دوران سالخوردگی را لذت‌بخش نمود. انتخاب شیوه مناسب زندگی، تغذیه صحیح ویژه انسان، کارمثبت، تحرک‌کافی، اجتناب از فشارهای‌روانی و استرس‌مستمر و خواب‌مناسب، از‌جمله اقداماتی است که به تحقق‌یافتن این امر کمک می‌نماید. اما درسال‌های‌اخیر با پژوهش‌هایی که روی ژن‌های انسان صورت‌گرفته، نقش ژن‌ها درطول‌عمر برجسته شده‌است.

اشخاصی‌که با زندگی زنبوران‌عسل آشنایی دارند می‌دانند که در‌هر کندوی زنبورعسل، سه‌نوع زنبور زندگی‌می‌کند. زنبورملکه که فقط کار تخمگذاری و هدایت را در کندو به‌عهده‌دارد و ۴تا۶سال عمر می‌کند. چندصد زنبور نر که برای جفتگیری با ملکه در کندو هستند و طول‌عمر آنها حدود ۱تا۲ماه می‌باشد و بالاخره ده تا پنجاه‌هزار زنبور کارگر که جمعیت اصلی کندو را تشکیل‌می‌دهند و بیش‌از چندهفته تا حدود هشت‌ماه بیشتر زندگی نمی‌کنند.

برخلاف تغذیه لارو زنبوران‌کارگر و نر که تنها در ۳‌روز اول زندگی خود از ماده‌ای به نام ژله رویال استفاده‌می‌کنند، خوراک لارو ملکه درتمام مدت فقط  ژله‌رویال می‌باشد.

ژله‌رویال(Royal jelley)، مادّه غلیظ کرم‌رنگی است که خاصیت اسیدی دارد و در آب حل می‌گردد. این ماده از غدّه‌های مغزی کارگرهای جوانی که هنوز کارهای خارج از‌کندو را انجام‌نمی‌دهند، ترشح‌می‌شود. ژله‌رویال، اثر خاصی در ملکه‌شدن و عمر دراز ملکه دارد. درواقع، تغذیة مداوم لارو از ژله‌رویال به تولّد‌ملکه می‌انجامد. لازم به‌ذکراست که اگر در زمان شفیرگی، به‌جای ژله‌رویال، گرده گل به شفیره‌ای که باید ملکه شود بخورانند، آن شفیره دیگر به ملکه تبدیل‌نمی‌گردد.

عمر طولانی ملکه، به‌سبب تغذیه از ژله‌رویال، مدت‌ها ذهن افرادی را مشغول کرده‌بود که شاید این ماده حیاتی اثرات مشابهی را در انسان به‌بار‌آورد. این فکر سبب‌شد تا زنبورداران برای جمع‌کردن ‌ژله‌رویال که کار ساده‌ای نیز نبود، تلاش‌کنند و این محصول گرانبها، یعنی ژل‌رویال یا شاه‌انگبین یا اکسیر‌جوانی را (احتمالاً هرکیلوی آن بیش‌از ۵میلیون تومان ارزش دارد) جمع‌آوری‌نموده و در‌اختیار مردم و کارخانه‌های داروسازی قراردهند. شرکت‌های داروسازی با این اندیشه و برای ارتقای سلامت‌عمومی افراد، فرآورده‌های مختلفی از ‌ژله‌رویال تهیه‌کرده و به‌صورت آمپول، قرص، شربت و کرم‌زیبایی به‌بازار عرضه‌نمودند. با آنکه برای ‌ژله‌رویال خواصی مانند خاصیت پیشگیری‌از تصلب‌شرائین، خاصیت ضد‌باکتریایی، پیشگیری‌از بروز آلزایمر و خواص متعدد دیگر قائل‌شده‌اند و داروسازان کپسول آن‌را مکملی برای بهبود بسیاری‌از ناتوانی‌ها و پیشگیری‌از بیماری‌ها معرفی‌کرده‌اند، اما شواهد علمی کافی وجود ندارد که بتواند تأثیرگذاری این ماده را در‌زمینه تقویت سیستم‌ایمنی بدن، کارکرد غدد‌درون‌ریز، افزایش‌توان ماهیچه‌ها، تقویت‌عمومی و افزایش ‌طول‌عمر انسان ثابت‌نماید.

احتمالاً هرانسانی در‌این اندیشه است که چه‌مدت  می‌تواند دراین‌جهان زندگی‌کند. اما هیچ‌فردی واقعاً نمی‌داند که طول‌عمر یک انسان چندسال خواهدبود. آمارهایی که امید به‌زندگی انسان را مشخص می‌سازند و شرکت‌های‌بیمه براساس آنها بیمه‌نامه عمر صادرمی‌نمایند، قادر به‌پیشگویی دقیق عمر بیمه‌شدگان نیستند. حتی امروزه نیز پیش‌بینی ایجاد سکته‌قلبی و مغزی و بروز زوال‌عقل و مرگ ناگهانی، به‌درستی میسر نیست.

هر‌چند می‌توان شرایط محیط‌زندگی و نفوذ ژن‌ها را درطول عمرانسان تأییدکرد، اما هنوز با بررسی‌های ژنتیکی نمی‌توان با قاطعیت نقش‌ژن یا ژن‌هایی را درطول‌عمر آدمی مشخص‌نمود.

بررسی‌های مستمری که اخیراً در دانشکده‌پزشکی دانشگاه بوستون انجام‌شده و نتایج آن در نشریات علمی آمریکا انتشار یافته‌است، نقش عوامل‌محیطی، شیوه زندگی و نیز نقش ژن‌ها را درطول‌عمر انسان تاییدنموده است. دراین گزارش‌ها آمده‌که سهم ژنتیک برای رسیدن یک فرد به ۸۵ سالگی می‌تواند ۲۰ تا ۳۰ درصد باشد. این تحقیقات نشان‌می‌داد که رمزهای ژنتیکی برای به‌تاخیرانداختن بیماری‌هایی مانند بیماری‌های‌قلبی، عروقی و دمانس‌عقلی، در به صدسالگی‌رساندن فرد نقش مهمی‌دارند. آماری‌که از جمعیّت کشورهای صنعتی وجود دارد، نشان‌می‌دهد که از هر ۶۰۰۰ انسان، ‌۱تن به ۱۰۰ سالگی می‌رسد. البته شانس رسیدن به ۱۱۰ سالگی درهمین کشورها از این اندازه پایین‌تر می‌آید و به یک‌تن در ۷میلیون انسان می‌رسد. هرچند شناخت‌هایی برای طول‌عمر انسان به‌دست‌آمده‌، اما هنوز رموز ناشناختة بسیاری وجوددارند که باید موردتوجه قرارگیرند.

همانطورکه اشاره‌شد، طول‌عمرانسان به چندین عامل بستگی دارد. زمینة ژنتیکی و جهش ژن‌ها،  نوع تغذیه و رژِیم غذایی، وجود استرس مستمر درطول زندگی، نفوذ رادیکال‌های آزاد و آسیب‌دیدگیDNA، بیماری‌ و درد و رنج‌ها، آرامش وخواب، ایمان و عوامل متعدد دیگر درمقدار طول‌عمر آدمی اهمیت‌دارند. اما پژوهش‌هایی که درسال‌های‌اخیر روی ژن‌های افرادسالمند و بالاتر‌از ۸۵ سال انجام‌شده‌، نشان‌می‌دهد که ژن‌های با نفوذی درطول‌عمر انسان نقش‌دارند و امید ‌می‌رود تا در‌آینده با دستکاری‌های ژنتیکی طول‌عمر آدمی افزایش‌یابد. بررسی ژن‌های مردانی‌که در ۹۵ سالگی می‌زیسته‌اند، نقش ژنFOXO3 را برجسته می‌سازد. این پژوهش‌ها نشان‌می‌دهد تمام ا‌فرادی‌که مورد‌بررسی قرارگرفته‌‌اند، این ژن را داراهستند.

Forkhead box O3که با عبارت FOXO3 و یا FOXO3a نیز شناخته‌می‌شود، پروتئینی در انسان است که ژنFOXO3 را رمزگذاری می‌کند. FOXO3 به زیرگروهO از خانواده Forkhead تعلق‌دارد. FOXO1 و FOXO4 و FOXO6 سه عضو دیگر FOXO به‌شمار می‌آیند که در رونویسی و ترجمه رمز سنتزپروتئین دخالت دارند. در آینده‌ای نزدیک، به کارکرد تمامی اینها اشاره خواهم‌نمود.

در پژوهش‌هایی که باحذف یک ژن مشخص، نوعی جهش‌ژن انجام‌شد و اطلاعات ژنتیک تغییرنمود، مشخص‌گردید که ژن‌ها چگونه در افزایش طول‌عمر انسان نقش ایفا می‌کنند. نقشه‌برداری از ژن‌ها این فرضیه را بانفوذتر می‌سازد تا بتوان با ژن‌درمانی و یا دستکاری‌های ژنتیکی، طول‌عمر انسان را افزایش داد. وجود KLOTHO gene دربرخی از جمعیت‌ها می‌تواند کارکرد ژن‌پیری KL-VS را توجیه‌نماید. KLOTHO  آنزیمی در انسان است که به‌وسیله ژن KL رمزگذاری می‌گردد. نقص درکارکرد این ژن و اختلال در پروتئینی ویژه‌ سبب ‌ایجاد نوعی بیماری می‌شود که به نارسایی مزمن کلیه می‌انجامدو درنتیجه پیری زودرس پیش‌می‌آید‌. درجمعیت انسانی، اشخاصی هستند که دارای یک یا دو ژنKL-VS می‌باشند. البته افرادی نیز فاقد این ژن هستند. بررسی‌ها نشان‌داده‌است اشخاصی‌که یک نسخه از ژنKL-VS را دارند، نسبت‌به آنهایی که دارای دونسخه از این ژن می‌باشند و یا افرادی‌که فاقد این ژن هستند، طول‌عمر بیشتری دارند. درتصویر مندرج درمقاله، مکان ژن FOXO3  روی کروموزوم نشان داده شده‌است.

به‌تازگی گروهی‌از پژوهشگران به بررسی‌ ژن‌هایی پرداختند که احتمالاً در طول‌عمر انسان مؤثر هستند. در‌این‌کار گروهی‌که با شرکت دانشمندانی از کشورهای بریتانیا و آمریکا انجام‌شد، طول‌عمر نزدیک به ۴۰۰ هزار انسان مورد بررسی قرارگرفت. درطی این بررسی علاوه برکشف ژن‌هایی که با زندگی انسان ارتباط داشتند، کار ژن‌های مؤثر دربرخی‌از بیماری‌های التهابی و بیماری‌های خودایمنی نیز مورد بررسی قرارگرفت و درعین‌حال مشخص‌گردید که ژن‌هایی درانسان وجود دارند که درافزایش یا کاهش طول‌عمر او مؤثر هستند. آسیب‌دیدن یاخته‌هایی از بدن و تغیییر درکارکرد این ژن‌ها که در میزان زندگی افراد نقش‌دارند، از طول‌عمر فرد می‌کاهد. این بررسی‌ها به دانشمندان کمک‌می‌کند تا بتوانند با دستکاری‌های‌ژنتیکی و درمان با ژنی که ارتباط مؤثر درطول‌عمر دارد، به افزایش طول‌عمر انسان کمک‌نمایند. برای مثال با اعمالی مانند بهبود کارکرد فعالیت FoxO3 شاید بتوان امید به‌زندگی بیشتری را در انسان ایجاد‌نموده و برطول‌عمر او افزود.

بررسی‌های مستمر پژوهشگران روی افرادی‌که ژن‌هایی را از ژنوم آنها حذف کرده‌بودند و ژنوم‌جدید برای افزایش‌زندگی مهیاشده‌بود، نشان‌می‌دهد که می‌توان با ژن‌درمانی به‌طول‌عمر انسان افزود. حذف ۲۳۸ ژن مربوط به‌پیری از ژنوم موجود در‌این‌بررسی، فرصتی بود تا فرضیه بهبود سلامت آدمی و طول‌عمر او بیشتر موردتوجه قرارگیرد و با مشخص‌نمودن سهم عوامل مؤثر در عمردراز، به آرزوی‌داشتن زندگی سالم و طولانی‌ جامه‌عمل پوشانده شود. بررسی ژن‌های ضدپیری این امید را افزایش‌می‌دهد که می‌توان با کاهش خطرمرگ در‌اثر بیماری‌های قلبی و زوال‌عقل و بیماری‌های خودایمنی، به طول‌عمر انسان افزود.

البته نباید از این موضوع غافل‌شد که علاوه برزمینه ژنتیکی و جهش ژن‌ها و نفوذ آنها، شیوه‌زندگی و نوع‌تغذیه و نیز استرس و تنیدگی مستمر درطول‌زندگی نیز بر سلامت انسان و طول‌عمر او اثرگذار می‌باشند. عوامل زیست‌محیطی، نفوذ رادیکال‌های آزاد و آسیب‌دیدگیDNA، بیماری‌ها و انواع فشارها، سلامت انسان را تهدیدمی‌کنند و می‌توانند سبب پیری‌زودرس گردند. درمقابل تفکر‌مثبت، درک‌معنای زندگی، آرامش و خواب‌کافی، انواع موادغذایی مناسب و خوراکی‌هایی که خورده‌می‌شوند، ایمان و عوامل متعدد دیگر، می‌توانند شرایط بهتری را برای بدن فراهم‌نموده و به‌سلامتی و عمر بیشتر بیانجامند. وجود عوامل ضداکسیدکننده که می‌توانند رادیکال‌های آزاد را غیرفعال سازند و از واردشدن آسیب به یاخته‌های سالم بدن پیشگیری‌نمایند نیز باید موردتوجه مردم قرارگیرند. متأسفانه انسان خود را درمعرض انواع عوامل زیست‌محیطی خطرناک که با دست خود آنها را ساخته‌ قرارداده‌است. در‌واقع با انواع خوراکی‌هایی که با داشتن ماده بیسفنول‌آ (Bisphenol A:BPA) به ژن‌ها آسیب می‌رسانند و فرآورده های صنعتی، انواع رنگ‌ها و بسیاری از وسایل منزل، خود را مسموم‌می‌سازد. درآینده ازاین موارد و نیز ۲۰ ژنی سخن‌خواهیم‌گفت که باسلامتی و طول‌عمر آدمی ارتباط دارند.