تعریف
آزمون بایوفیزیکال پروفایل (biophysical profile) یا دورنمای بیوفیزیکی برای بررسی سلامت نوزاد در رحم مادر مورد استفاده است. دراین آزمون ازتلفیق پایش سرعت تپش قلب جنین (آزمون غیراستـرسnonstress test) وسونوگرافی جنین (روش تصویرسازی که ازامواج صوتی با بسامد (فرکانس) بالا برای تولید تصاویر نوزاد در رحم) استفاده میشود. ضمن انجام دورنمای بیوفیزیکی، سرعت تپش قلب جنین، تنفس، حرکات، قدرت عضله و میزان مایع آمنیوتیک ارزیابی شده و به آنها امتیاز داده میشود.
بهطور مشخص، استفاده از دورنمای بیوفیزیکی برای خانمهایی توصیه میشود که درمعرض خطر از دست دادن بارداری هستند. دورنمای بیوفیزیکی به طورمشخص بعد از هفتهی 32 بارداری انجام میشود. اما، گاهی این آزمون را وقتی میتوان انجام داد که به قدر کافی،زمان برای زایمان وجود دارد ومعمولاً بعداز هفتهی24 تا26 بارداری. پایین بودن امتیاز حاصل از این آزمون ممکن است نشانهی آن باشد که خانمباردار وکودکش به پایش بیشتر یا مراقبت ویژه نیاز دارند. به طوری گاه پس از انجام این آزمون ممکن است توصیه به زایمان زودرس یا فوری شود.
دورنمای بیوفیزیکی یک آزمون غیر تهاجمی است وهیچ نوع خطر جسمی برای مادر وجنین ندارد. اما همیشه هم معلوم نیست که بتوان با دورنمای بیوفیزیکی به حفظ سلامت نوزاد کمک کرد. ابتدا باید دانست با این آزمون چه مواردی بررسی میشود و چه نفعی برای مادر وکودک دارد.
علت انجام
ازدورنمای بیوفیزیکی برای ارزیابی و پایش سلامت کودک استفاده میشود. هدف ازانجام آزمون دورنمای بیوفیزیکی، پیشگیری از خسران و ازدست دادن بارداری و تشخیص کاملاً زودرس هیپوکسی جنین (وقتی که کودک فاقد ذخیرهی کافی اکسیژن میشود) است تا به این ترتیب بتوان زایمان را زودتر انجام داد واز صدمههای دائمی حفظ کرد.
این آزمون دربسیاری موارد وقتی انجام میشود که احتمال از دست رفتن بارداری افزایش مییابد. این پزشک خواهد بود که لزوم و زمان انجام آزمون دورنمای بیوفیزیکی را بر این اساس تعیین خواهد کرد که آیا اگر زایمان کودک زود باشد زنده خواهد ماند و یا وخامت وضع مادر چه مقدار است واحتمال از دست رفتن بارداری درچه حد است.
پزشک ممکن است درابتدا دورنمای تعدیل شدهی بیوفیزیکی را دستور دهد که نوع ساده شدهی این آزمون و شامل آزمون غیر فشاری است و باسونوگرافی مقدار مایع آمنیوتیک را مشخص خواهد کرد. سپس پزشک ازنتایج این آزمون نیاز خانم باردار را به انجام دورنمای کامل بیوفیزیکی تعیین خواهد کرد و در این روش نیز تنفس، حرکات و تنود (قدرت) عضله اندازهگیری میشود. درصورت وجود هریک ازموارد زیر، پزشک دستور انجام آزمون دورنمای بیوفیزیکی خواهد داد:
ـ بارداری چند قلو
ـ وجود بیماریزمینهیی مانند دیابت نوع1، دیابت های آبستنی، فشارخون بالا، نابسامانی خونی، لپوس، بیماری تیروئید، بیماری کلیه یا بیماریقلب
ـ بارداری که دوهفته ازموعد مقرر زایمان گذشته باشد (بارداری بعد از موعد)
ـ سابقهی ازدست دادن بارداری
ـ درصورتی که حرکات جنین کاهش یافته یا احتمال بروز مشکلات رشد جنین وجود داشته باشد.
ـ زیاد بودن مایع آمنیوتیک (پلیهیدرامینوس) یا کم بودن مایع آمنیوتیک (الیگوهیدرامینوس(
ـ حساس شدن به Rh(رزوس). این بیماری بالقوه وخیم وقتی بروز میکند که گروه خونی مادر Rh منفی وگروه خونی کودک Rh مثبت باشد.
ـ نتایج نگران کنندهسایر آزمونهای پره ناتال
درصورتی که خانم باردار درفاصلهی هفتهی40 و 42 بارداری باشد. ممکن است پزشک دستور انجام آزمون دورنمای بیوفیزیکی بدهد. اما نفع حاصل از انجام آزمون دراین فاصله روشن نیست.
برحسب وضع قلب مادر تا زمان ولادت، ممکن است پزشک یک بار در هفته، دوبار درهفته یا به ندرت حتی بیشتر، دستورانجام دورنمای بیوفیزیکی بدهد.
خطرات
آزموندورنمای بیوفیزیکی، آزمونی غیرتهاجمی است و برای خانم باردار و کودکش خطری ندارد.
درعین حال که دورنمای بیوفیزیکی سبب اطمینان ازسلامت کودک میشود ولی ممکن است سبب اضطراب نیز بشود. افزون براین، ممکن است با دورنمای بیوفیزیکی بتوان مشکل موجود را تشیخص داد و یا وقتی که مشکلی وجودندارد، از نتیجهاش وجود مشکلی حدس زده شود.
همچنین باید به یادداشت که درعین حال که غالباً انجام دورنمای بیوفیزیکی برای خانمهایی توصیه میشود که احتمال ازدست رفتن بارداری برای شان زیاد است ولی همیشه هم روشن نیست که با این آزمون بتوان سلامت نوزاد را تشخیص داد.
نحوه آماده شدن
برای انجام دورنمای بیوفیزیکی به طورمشخص نیازی به آمادگی خاص نیست.اما برای سونوگرافی لازم است مثانه پرباشد.
انتظارات
آزمون دورنمای بیوفیزیکی را میتوان درمطب یا دربیمارستان انجام داد. انجام وتکمیل شدن این آزمون، حدود یک ساعت وقت میخواهد.
ضمن انجام آزمون
برای انجام این آزمون غیرفشاری، بیمار روی تخت معاینه دراز میکشد. احتمالاً پیش از انجام این آزمون و به فواصل منظم، ضمن آن فشارخون اندازهگیری میشود. پزشک یا شخص مربوط دیگر دو کمربند را روی شکم باردار قرار میدهد. یکی از این کمربندها دارای حسگر(سنسور)هایی برای اندازهگیری سرعت قلب کودک ودیگری دارای سنسورهایی برای تشخیص انقباضات رحم است. احتمالاً ازخانم باردار خواسته خواهد شد وقتی کودک حرکت میکند یک تکمه را فشاردهد. سپس حرکات کودک روی دستگاه ضبط قلب جنین دیده میشود. پزشک در این لحظه نگاه میکند تا مشخص نماید آیا وقتی کودک حرکت میکند، ضربان قلب بیشتر میشود. به طور مشخص، این آزمون 20 دقیقه به طول میانجامد. اگر کودک خوابیده باشد، ممکن است لازم باشد مدتی انتظار کشید تا کودک بیدار شود تا بتوان نتایج صحیح به دست آورد. دربعضی موارد، ممکن است پزشک با استفاده از صدایی بلند و یا نوشیدن یک لیوان آب میوه، توسط مادر، کودک را بیدارکند.
ضمن معاینهی سونوگرافی، خانمباردار روی تخت معاینه میخوابد.پزشک مقداری ژل روی شکم بیمار میگذارد. سپس دستگاه کوچکی موسوم به ترانسدیوسررا روی پوست شکم قرارداده ازیک نقطه به نقطهی دیگر حرکت میدهد. ترانسدیوسرپالسهای امواج صوت ارسال میکند که به صورت الگویی ازمناطق تیره وروشن جلوهگر شده و روی مانیتور به صورت تصویر کودک دیده میشود. دراین مرحله، حرکات تنفس، حرکات بدن، تنود عضله ومیزان مایع آمنیوتیک ارزیابی میشود. بر حسب بیدار یا خواب بودن کودک، این مرحله 5 تا30 دقیقه طول میکشد.
بعد از آزمون
وقتی انجام دورنمای بیوفیزیکی تمام شد، آن وقت است که پزشک درمورد نتایج به دست آمده وارد بحث خواهد شد.
نتایج
به هرناحیهیی که ضمن دورنمای بیوفیزیکی مورد ارزیابی قرارمیگیرد ازصفر تا 2 امتیازداده میشود و این امتیازها، برحسب معیارهای خاصی داده میشود. به محض آنکه فعالیت بیوفیزیکی مشاهده شد امتیاز داده میشود. به عنوان مثال:
سرعت تپش قلب. نتایج این بخش ازآزمون را واکنشی یا غیرواکنشی مینامند. درصورتی که تپش قلب کودک تاحد دوبار یا بیشتر وحداقل به مدت 15 ثانیه ظرف 20 تا40 دقیقه شتاب پیدا میکند، نتایج را واکنشپذیر تلقی کرده وبه آن امتیاز 2 میدهند. اگر تپش قلب کودک با این معیار جور نباشد، نتیجه را غیر واکنشی تلقی کرده و به آن امتیاز صفر میدهند. باید به خاطر داشت که به علت خوابیدن کودک، ضمن انجام آزمون ممکن است نتایج غیر واکنشی باشد.
تنفس جنین. در صورتی که کودک حداقل دارای یک مورد تنفس ضرب آهنگین به مدت30 ثانیه یا بیشتر ظرف30 دقیقه باشد، 2 امتیاز خواهد گرفت. درصورتی که تنفس کودک با این معیارجور نباشد امتیاز صفر کسب خواهد کرد.
حرکت جنین. هرگاه ظرف30 دقیقه کودک بدن یا اندام خود را سه بار یا بیشتر تکان دهد 2 امتیاز دریافت خواهد کرد و درصورتی که این معبار وجود نداشته باشد امتیاز صفر کسب خواهد نمود.
تنود عضله جنین. درصورتی که کودک یکی از اعضای خمیدهی خود را بازکند و ببندد وبه سرعت به حالت خمیدهی اول بازگردد 2 امتیاز دریافت خواهد کرد و درصورتی که تنود عضله دارای این معیار نباشد امتیاز صفر خواهد گرفت.
میزان مایع آمنیوتیک. در این بخش به دنبال بزرگترین قسمت قابل رویت مایع آمنیوتیک میروند. برای کسب امتیاز2، محوطه باید دارای اندازهای باشد. درصورتی که میزان مایع آمنیوتیک با این معیارموافق نباشد به آن امتیاز صفر میدهند.
سپس این امتیازها را با هم جمع میکنند تا امتیاز کلی به دست آید. به طور مشخص، امتیاز 8 تا 10 اطمینان بخش است. امتیاز کمتر از 6 حاکی از نیاز به انجام بیشتر آزمون است. دربعضی موارد، به دست آمدن امتیاز پایین سبب میشود پزشک توصیه به زایمان زودرس یا فوری نماید. افزون بر این اگر پزشک تصور کند که مقدار مایع آمنیوتیک کم است، انجام تکراری این آزمون لازم خواهد آمد و بدون توجه به امتیاز کلی ممکن است نیاز به زایمان زودرس باشد.
باید به یاد داشت که بعضی عوامل ازجمله استفاده از کورتیکوستروئیدها و وجود عفونت بر نتایج دورنمای بیوفیزیکی تأثیر میگذارد. از کورتیکوستروئیدها برای سرعت بخشیدن به بلوغ ریه کودک استفاده میشود.
باید درمورد نتایج به دست آمده با پزشک به گفتگو نشست تا بتوان از مفهوم آن درسلامت مادر و کودک اطمینان یافت.
نظرات
محمد
8 سال و 11 ماه و 3 روز پیش
ارسال پاسخ
باسلام مطالب فوق بسیارآموزنده و آگاهی دهدنده بودو از آقای دکترمحمدنژاد کمال تشکر و قدردانی دارم. با تجدیداحترام