مقدمه:
الف. جوامع ناگزیر درمعرض مخاطرات متنوع و با شدت‌های متفاوت قراردارند و مخاطرات طبیعی (ازجمله زلزله، سیل، طوفان و رانش زمین) و مخاطرات بشر ساخته (ازجمله آتش‌سوزی، نشت مواد خطرزا، انفجار بمب و عملیات تروریستی) همواره حیات‌بشری را تهدید می‌کنند.
ب. تأثیر سوانح بر جوامع بشری دارای جنبه‌های متعددی است که از آن جمله می‌توان به از دست رفتن جان انسان‌ها، مصدومیت‌ها آسیب‌های روحی ـ روانی گذرا و پایدار، آوارگی، تخریب اموال و تأسیسات و تأثیر برمحیط زیست اشاره نمود.
ج. توان مقابله در بخش‌های مختلف جامعه متناسب با نیازهای عادی و روزمره می‌باشد. سوانح با طبیعت ویرانگر خود نیازهای وسیع، فوری و جدیدی را ایجاد می‌کنند که غالباً از توان پاسخگویی سیستم خارج بوده وکمک‌رسانی خارجی راطلب می‌کنند.
د.طبیعت اجتناب‌ناپذیر سوانح، تأثیر وسیع آنها برجوامع و ناکارآمدی ساختارهای عادی، ضرورت آمادگی دربرابر سوانح و برخورداری از یک برنامه‌ی مدون را جهت ساماندهی فعالیت‌های مرتبط با پیشگیری، آمادگی، مقابله و بازسازی روشن‌تر میکند.
هـ . برنامه‌ریزی عبارت‌است از فرآیند شناسایی مخاطرات، برآورد آسیب‌پذیری، شناخت توانمندی، سیاستگزاری وتعیین مسوولیت‌ها و روابط بین بخش‌های مختلف یک سیستم درقبال سوانح که محصول آن برنامه‌ی مدیریت بحران می‌باشد.
و. برنامه‌ی‌ریزی ممکن‌است اختصاصاً یکی از مراحل مدیریت بحران (برای مثال مرحله‌ی مقابله یا بازسازی) را مد نظر قراردهد و به شرح و بسط شیوه‌ی مدیریت بهینه آن مرحله بپردازد (که به آن برنامه‌ی مقابله یا برنامه بازسازی اطلاق می‌گردد) ولی رویکرد فراگیر به مدیریت بحران می‌طلبد که یک برنامه‌ی جامع هرچهار مرحله‌ی پیشگیری، آمادگی، مقابله و بازسازی را پوشش دهد.
مفروضات برنامه‌ریزی:
الف. برنامه باید امکان مدیریت سوانح با وسعت و شدت‌های متفاوت را فراهم کند. به عبارت دیگر ساختار مدیریتی و شرح وظایف باید به گونه‌یی تعریف شوند که مدیریت سوانح در سطح کوچک و نیز سوانح بزرگ با عوارض متعدد را فراهم کند.
ب. برنامه باید امکان مدیریت سوانح ناشی از مخاطرات متفاوت را فراهم کند. بسیاری از فعالیت‌های مرتبط با سوانح اختصاص به نوع مخاطرات نداشته و طبیعی یا بشر ساخته بودن و یا نوع مخاطره برآنها تأثیر قابل توجهی ندارد.
ج. برنامه‌ریزی باید واقع‌بینانه بوده و بر مفروضات منطقی استوار باشد.
د. بهتر است به افراد، بخش‌ها وسازمان‌های دخیل دربرنامه مسوولیت‌هایی سپرده شود که درشرایط عادی و به طور روزمره درحال انجام آنها هستند.
هـ . همیشه داشتن برنامه‌ی مدیریت بحران از نداشتن آن بهتراست.
و. داشتن برنامه‌ی مدیریت بحران الزاماً برخورداری ازیک سیستم آماده برای مدیریت سوانح را تضمین نمی‌کند. «سندرم برنامه نوشته شده» تأکیدی است بر این مهم که استقرار یک برنامه وتبدیل شدن آن به دانش، مهارت وحتی فرهنگ یک سیستم مستلزم صرف وقت و انرژی بسیار جهت آموزش، تمرین، ارزیابی و ارتقای برنامه دربین اعضای آن مجموعه است.
فرآیند برنامه‌ریزی:
برنامه‌ریزی درزمینه‌ی سوانح صرف نظر ازجزئیات اجرایی از فرآیندهای کلی و مشترکی پیروی میکند که می‌توان آنها را در نمودار۱خلاصه کرد:
الف. تعیین مرجع برنامه‌ریزی
دراین مرحله باید مراجع قانونی و رسمی برنامه‌ریزی مشخص شوند. این مسأله ازنظر پشتوانه‌ی اجرایی فعالیت‌های کمیته‌ی برنامه‌ریزی و نیز محصول کاریعنی برنامه‌ی مدیریت بحران حائز اهمیت است. این مراجع ممکن است غیردولتی بوده و از نهادهای مدنی تشکیل شده باشند.
ب. تشکیل کمیته برنامه‌ریزی
این مرحله به ساماندهی فعالیت‌های مرتبط با برنامه‌ریزی و ترغیب سازمان های دست‌اندرکار به همکاری دراین فرآیند کمک بسیار میکند. این کمیته متشکل است از نمایندگان تمامی بخش‌های داخلی و نیز سازمان‌های خارجی دخیل درمدیریت بحران. این کمیته مسوولیت تهیه‌ی برنامه، آموزش آن، برگزاری تمرین‌ها و مانورها و ارزیابی وبه روزرسانی برنامه را به عهده دارد.
ج. ارزیابی خطرپذیری
خطرپذیری درمقابل سوانح با احتمال وقوع سوانح ومیزان آسیب‌پذیری جامعه درمقابل آن نسبت مستقیم و با میزان آمادگی نسبت معکوس دارد. بنابراین ارزیابی خطرپذیری عبارت‌است از بررسی مخاطرات و تأثیر هریک برجوامع بشری، برآورد آسیب‌پذیری انسان‌ها، اموال و محیط زیست در مقابل آنها وتعیین توانمندی‌های بالقوه و بالفعلی برای مقابله با سوانح.
د. تعیین اهداف برنامه
اولویت‌ها واهداف هر برنامه براساس نتایج حاصل از ارزیابی مخاطرات،سیاست‌های کلی مرتبط با سوانح و بودجه و امکانات در دسترس انجام می‌گیرد. دراین مرحله استراتژی‌های کلی سازمان و مجموعه در قبال سوانح و نیز دیگر سازمان‌های دخیل تعریف می‌شود.
هـ . انتخاب ساختار مدیریتی
این ساختارها معمولاً توسط مراجع قانونی تعیین می‌شوند. برنامه‌ی مدیریت بحران هرمجموعه‌یی باید با ساختار کلی مدیریت بحران محلی، منطقه‌یی و ملی هماهنگی‌داشته و امکان فعالیت‌در لوای آنها را فراهم نماید.
و. تعییین نقشه‌ها ومسوولیت‌ها
دراین مرحله مسوولیت‌های پرسنل، تیم‌های اضطراری و سازمان‌های همکار (دولتی و داوطلب) به دقت تعریف می‌گردد. رسیدن به این شرح مسوولیت‌ها باید با کمک نمایندگان این بخش‌ها و با توافق آنها صورت گیرد. دراین مرحله به حیطه‌ی مسوولیت‌های اختصاصی هر فرد، تیم یا سازمان، هم‌پوشانی مسوولیت‌ها و روابط بین بخش‌های مختلف توجه بیشتری می‌شود.
ز. تحلیل منابع
این مرحله جهت تعیین منابع مورد نیاز برای مدیریت بهینه‌ی سوانح و تعیین شیوه‌های کارآمد جمع‌آوری، نگهداری، بسیج و توزیع منابع مورد نیاز اجرا می‌شود. درجریان این فرآیند منابع در دسترس، منابع مورد نیاز و راه‌های تهیه‌ی آنها تعیین می‌گردد.
ح. طراحی سیســتم مدیریت بحران
دراین مرحله کمیته‌ی برنامه‌ریزی، برنامه‌ها و راهکارهای اختصاصی مرتبط با پیشگیری، آمادگی، مقابله و بازسازی را تعیین میکند. دراین مرحله همچنین فعالیت‌های اختصاصی چون: ارتباطات، آموزش، مدیریت منابع، مدیریت اطلاعات، مدیریت مالی و.... تعریف و فرد، بخش یاسازمان مسوول وپشتیبان هریک ازآنها تعیین می‌گردد.
ت. مکتوب نمودن برنامه
فرآیند مکتوب نمودن و مستند‌سازی برنامه با شروع فعالیت کمیته‌ی‌برنامه‌ریزی آغاز می‌شود. این مرحله شامل مکتوب کردن نتایج ارزیابی خطرپذیری، نگارش برنامه‌ی اصلی، برنامه‌های اختصاصی برای مراحل پیشگیری، مقابله و بازسازی و نیز برنامه‌های اختصاصی مخاطرات می‌باشد. مستندات دیگر با نظر کمیته‌ی برنامه‌ریزی طراحی وبه برنامه پیوست می‌شوند. برنامه‌ی نهایی باید چاپ و به تعداد کافی بین افراد، بخش‌ها و سازمان‌ها توزیع گردد.
ی. آموزش وتمرین‌برنامه
پس ازتهیه‌ی برنامه‌ی‌نهایی نیازهای آموزشی، گروه‌های هدف و برنامه‌ی زمان‌بندی شده‌ی آموزش برای استقرار برنامه طراحی می‌شوند. هدف اصلی آشنا نمودن افراد، بخش‌ها و سازمان‌ها با کلیات برنامه، شرح مسوولیت‌های اختصاصی و نیز روابط بین آنهاست. برگزاری تمرین‌ها و مانورها در قدم بعدی ضمن آشنا نمودن سیستم با شرایط بحرانی و مسوولیت‌های عملیاتی هر واحد امکان‌ارزیابی برنامه و استقرار آن را فراهم میکند.
ک. فعال نمودن برنامه
هربرنامه باید شیوه‌ی فعال‌شدن خود را مشخص نماید. اینکه چه فرد، بخش یا سازمانی مسوول فعال نمودن برنامه می‌باشد و چه اطلاعاتی برای این فعالیت مورد نیاز است باید دربرنامه تعیین شود. در این رابطه سطح فعال سازی‌برنامه با توجه به وسعت وشدت سانحه وامکانات و پرسنل دراختیار نیز تعیین می‌شود.
ل. ارزیابی و ارتقای برنامه
ارزیابی دوره‌یی و به‌روز رسانی آن براساس مقتضیات جدید سیستم یکی از ضروریات برنامه‌ریزی است. این ارزیابی ممکن است پس ازاجرای مانورها ونیز پس ازفعال سازی برنامه در جریان سوانح انجام گیرد. برگزاری جلسات نقد و بررسی با حضور افراد و سازمان‌هایی دخیل در اجرای برنامه و استخراج نقاط قوت و ضعف برنامه امکان اصلاح و ارتقای برنامه و جلوگیری ازتکرار اشتباهات را فراهم میکند.
ثبت نظر