واکسن مننگوکوک

عفونت‌های ایجاد شده توسط نایسریا‌منــنژیتیــدیس (Neisseria Meningitidis) ممکن‌است بیماری‌های شدیدی ایجاد‌کنند. اولین‌بار این بیماری در قرن شانزدهم شناسایی شد و اولین‌بار این باکتری از CSF (مایع مغزی نخاعی) بیماران درسال1887 جدا شد. در‌نواحی زیر صحرای آفریقا اپیدمی‌های بزرگی از مننگوکوک هر10‌تا15سال رخ می‌دهد. آخرین اپیدمی‌های بزرگ مننگوکوک در آمریکا و اروپا در دهه‌ی‌1940 به‌وقوع پیوست ولی هنوز این ارگانیسم عامل اصلی مننژیت باکتریال درکودکان و نوجوانان می‌باشد. طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت، بیماری‌های مننگوکوکی علت‌171000‌مورد مرگ در‌کل دنیا در سال 2000 بوده‌است. اگرچه بروز آندمیک بیماری مننگوکوکی دوره‌یی می‌باشد، ولی به‌طور متوسط هرساله تقریباً 3000‌مورد در آمریکا و 7700‌مورد دراروپای غربی گزارش می‌شود. تقریباً نیمی از این تعداد مننژیت بوده و بقیه‌ی موارد شامل پنومونی، آرتریت سپتیک و مننگوکوکسمی می‌باشند که ممکن‌است با یا بدون مننژیت بروز کنند. در نیوزیلند یک اپیدمی از مننگو‌کوک گروهB به‌مدت یک‌دهه‌و‌نیم به‌طول می‌انجامید. قبل‌از استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها، مرگ‌و‌میر ناشی‌از بیماری‌های مننگو‌کوکی‌ 70‌تا 85٪ بود. با به‌کارگیری درمان‌های آنتی‌سرم اختصاصی میزان مرگ‌ومیر به 30٪ کاهش یافت. امروزه به‌رغم درمان‌های ضد‌میکروبی مؤثر و پیشرفت مراقبت‌های ویژه هنوز شاهد مرگ‌ومیر درحدود 10تا15٪ هستیم.
اولین واکسن پلی‌ساکاریدی مونووالان‌(گروهC)‌درسال1974 در‌آمریکا ساخته شد و واکسن چهار ظرفیتی پلی‌ساکاریدی درسال1978 اجازه‌ی ساخت گرفت. واکسن کونژوگه درسال 1999 در انگلیس ساخته‌شد و سبب تأثیر زیادی روی بروز مننگوکوک تیپC گردید. واکسن کونژوگه‌ی چهارظرفیتی برای اولین‌بار درآمریکا درسال‌2005 مجوز مصرف گرفت.
انواع واکسن‌های مننگوکوک:
1ـ واکسن‌های پلی ساکاریدی
2ـ واکسن‌های کونژوگه
واکسن‌های پلی‌ساکاریدی(MPSV4):
اولین واکسن پلی‌سارکاریدی مننگوکوک درآمریکا درسال1974 ساخته شد. واکسن پلی‌ساکاریدی مننگوکوکی چهارظرفیتی (گروه‌هایC,A وW135Y) تولیدی کارخانه Sanio Pasteur به‌نام Menomun هستند. هر‌دوز شامل50میکروگرم از هرچهار‌نوع پلی‌ساکاریدی کپسولار باکتری خالص‌شده هستند. واکسن حاوی لاکتوز به‌عنوان تثبیت‌کننده است.MPSV4 به‌صورت زیرجلدی تزریق می‌شود. واکسن به‌صورت تک‌دوز و ویال‌های10دوز موجود می‌باشد.حلال ویال‌های تک‌دوز آب مقطر بدون مواد نگهدارنده می‌باشد. حلال ویال‌های 10دوز آب‌مقطر استریل با تیومرسال به‌عنوان ماده‌ی نگهدارنده می‌باشند. پس‌از ترکیب حلال و واکسن مایع شفاف و بیرنگی حاصل می‌شود. تا زمان حاضر برای زیرگروهB واکسن موجود نمی‌باشد. علاوه‌بر‌این باهمکاری سازمان جهانی بهداشت یک واکسن سه‌ظرفیتی (گروه‌C,A وW135) توسط کارخانه Glaxosmithkline برای استفاده در اپیدمی‌های مننژیت مننگو‌کوکیW135 نواحی زیر صحرای آفریقا تهیه گردیده است.
واکسن‌های کونژوگه (MCV4)
واکسن کونژگه چهار‌ظرفیتی مننگوکوک (ساخته‌شده در کارخانه Sanofipasteur) به‌نام Menactra در‌سال2005 برای اولین‌بار در آمریکا مجوز مصرف دریافت کرد. واکسن شامل زیرگروه‌های‌A,C,Y و W135 مننگوکوک است. آنتی‌ژن‌های پلی‌ساکاریدی کپسولار به‌طور جداگانه به پروتئین توکسوئید دیفتری متصل می‌شوند. هر5/0میلی‌لیتر دوز واکسن با فرمولاسیون فسفات سدیم بافر شده با محلول کلریدسدیم است که شامل 4میکروگرم از هرکدام از انواع پلی‌ساکاریدهایA,C,Y و W135 می‌باشند که با تقریبا 48میکروگرم از کاریرهای پروتئین توکسوئید دیفتری ترکیب شده‌اند. MCV4 داخل عضله تزریق می‌شود و به‌صورت ویال تک‌دوز موجود بوده و در آن از ماده‌ی نگهدارنده استفاده نشده‌است. واکسن چهارظرفیتی مشابه توسط مؤسسه نوارتیس به‌نام Menveo در اواخر 2009 در اروپا و از ابتدای 2010 در‌آمریکا مجوز مصرف گرفته است.
موارد منع مصرف و احتیاط‌ها در واکسیناسیون:
برای هر‌دو‌نوعMCV4 و MPSV4، بروز واکنش‌های آلرژیک شدید (آنافیلاکتیک) نسبت به ترکیبات واکسن و یا سابقه‌ی این واکنش‌ها پس‌از هر‌نوع واکسن قبلی اعم از پلی‌ساکاریدی یا کنژوگه، مورد منع مصرف واکسن محسوب می‌شود. در زمان بیماری‌های حاد شدید و متوسط واکسن نباید تزریق گردد ولی در موارد بیماری‌های خفیف مشکلی وجود ندارد.شیردهی مادران و ضعف ایمنی از موارد منع مصرف واکسن نیست. بررسی‌ها روی واکسیناسیون با MPSV4 در زمان بارداری نشان داده‌است که واکسن هیچ عارضه‌یی روی مادر و نوزاد نداشته است. اگرچه بارداری از موارد منع مصرف واکسن‌های MPSV4 و MCV4 نمی‌باشد ولی درحال حاضر شواهد کافی مبنی بر ایمن بودن واکسن MCV4 درزمان بارداری وجود ندارد. هرچند در اوایل، سابقه‌ی بروز گیلن‌باره بعد‌از دریافت واکسن Menactra سبب ممنوعیت مصرف واکسن می‌شد ولی به‌دلیل عدم‌کفایت مستندات ارتباط علیتی بین واکسن و سندرم گیلن‌باره، این ممنوعیت از سال2010 حذف گردید. تا به حال بروز این سندرم بعد‌از واکسن Menveo گزارش نشده‌است. هر دو واکسن Menactra و Menveo در آمریکا برای سن 2‌تا‌55 سال توصیه شده‌اند ولی واکسنMenveo در اروپا مجوز مصرف در سن بالای2 سال دریافت کرده‌است.
پیامدهای نامطلوب واکسن مننگوکوک:
واکسن‌های پلی‌ساکاریدی:
عوارض جانبی ناشی‌از MPSV4 معمولاً خفیف بوده و اغلب موارد شامل واکنش‌های موضعی در محل تزریق مانند درد و قرمزی پوست می‌باشند. این واکنش‌ها 1تا2روزطول می‌کشد و در 48٪ از دریافت‌کنندگان واکسن دیده می‌شود. تب بین۳۷/۵ تا ۳۹/۸‌ درجه‌ی سانتی‌گراد در هفته‌ی‌اول پس‌از واکسیناسیون در3٪‌موارد و واکنش‌های سیستمی مانند سردرد و ضعف و خستگی درهفته‌ی‌ اول پس‌از واکسیناسیون در 60٪ موارد مشاهده می‌گردد. در کمتر از 3٪ موارد این واکنش‌های سیستمی ممکن‌است شدید باشد.
واکسن‌های کونژوگه:
عوارض جانبی از واکسن MCV4 مشابه عوارضی است که برای واکسن MPSV4 ذکر شد. بیشترین موارد شامل واکنش‌های موضع تزریق (59٪)، تب ۳۷/۵ تا ۳۹/۸‌ درجه سانتیگراد در هفته‌ی اول پس‌از واکسیناسیون (5٪)، واکنش‌های سیستمی مانند سردرد و خستگی در هفته‌ی اول پس‌از واکسیناسیون (60٪) و واکنش‌های سیستمی شدید (کمتر از 3٪) می‌باشند.
در ماه دسامبر 2008 سیستم گزارش‌دهی عوارض واکسن در آمریکا، تشخیص قطعی 33مورد سندرم گیلن باره پس از دریافت واکسن MCV4 را مطرح نمود. زمان شروع علائم بین 2‌تا33روز پس‌از واکسیناسیون بود. بررسی‌های بعدی نشان‌داد که شواهد کافی مبنی بر افزایش خطر ابتلا به سندرم گیلن‌باره پس‌از تزریق واکسن MCV4 وجود ندارد.
میزان بروز عوارض جانبی خفیف با واکسن‌های کونژوگه بیشتر از واکسن‌های پلی‌ساکاریدی است ولی درمجموع واکسن‌های کونژوگه به‌دلیل اثر‌بخشی بیشتر، ایجاد خاطره در سیستم ایمنی، قابلیت تشدید پاسخ سیستم ایمنی با دوز یادآور و طول مدت ایمنی ایجادشده‌ی بیشتر، ارجحیت دارند.