اختلال شخصیت و اعتیاد به موادمخدر

اعتیاد یک مسأله‌ی بزرگ بهداشتی و بلایی اجتماعی است که جنبه‌های روانی‌، اخلاقی‌، اقتصادی‌، سیاسی‌، فرهنگی و حقوقی دارد.

اعتیاد با وابستگی جسمی و روانی همراه است‌. مواد اعتیاد‌آور سبب پیدایش پدیده‌ی تحمل می‌شوند و در‌نتیجه  فرد معتاد‌، برای دسترسی به اثر اولیه‌ی مواد، مصرف خود را افزایش می‌دهد.

شدّت و نوع وابستگی به مواد اعتیاد‌آور بر‌حسب نوع و نحوه‌ی اثر آن متفاوت است‌. برخی‌از این مواد مانند تریاک و مشتقات آن وابستگی شدیدی ایجاد می‌کنند.

مصرف نادرست مواد‌مخدر مانند تریاک‌، هروئین‌، کوکائین‌، حشیش یا ماری جوانا و ال.‌اس.‌دی و موادصنعتی متعدد در جهان افزایش یافته و شبکه‌ی قاچاق مواد‌مخدر و سوداگران مرگ، دام اعتیاد را در همه جا گسترده‌اند.

این که چرا برخی‌از افراد آماده‌ی تجربه‌ی مواد‌مخدر هستند و برای دسترسی به آن تمایل خاصی نشان‌می‌دهند‌  در‌حالی‌که بسیاری‌از اشخاص هرگز در‌این دام گام نمی‌نهند‌، موضوعی است که باید از جنبه‌های مختلف بررسی شود‌.

بدیهی است که نمی‌توان به‌سادگی پاسخ دقیق و علمی به این پرسش‌ها داد  و عوامل مؤثر در ایجاد اعتیاد را طبقه‌بندی کرد‌. اما برای سهولت‌کار می‌توان اعتیاد به‌علّت اختلال روانی و اختلال شخصیّتی را از اعتیاد جوانان 15‌تا‌25 ساله‌ای که برای کسب تجربه و یا در‌اثر معاشرت با دوستان ناباب و یا معتادان حرفه‌ای به استفاده از ماده‌ی‌مخدر پرداخته‌اند، تفکیک نمود. این افراد جوان‌، بیشتر از راه کنجکاوی و به‌علت نداشتن تربیت صحیح و پشتوانه‌ی خانوادگی و دراثر معاشرت با کسانی‌که آنها را به استفاده از داروی مخدر تشویق می‌کنند، برای اولین‌بار ماده‌ی‌مخدر را تجربه نموده و معتاد می‌شوند. البته تردیدی نیست که بسیاری از این جوان‌ها به‌علت احساس درماندگی‌، ناکامی‌، محرومیت و یا برای رهایی از تنهایی و فشار روانی به مواد‌مخدر روی می‌آورند‌.

داروهای روانگردان و موادمخدر انواع متفاوت دارد. اینجانب درسال‌1365‌، در مقاله‌ای تحت‌عنوان «چرا معتاد می‌شوند‌» و کتاب  «رشد و تکامل شخصیت» خود، که از‌سوی دانشگاه چاپ و منتشر شده‌است، داروهای روانگردان و مواد‌مخدر و آثار سوءمصرف و ناراحتی‌های ناشی‌از قطع استفاده از ماده‌ی‌مخدر و مصرف درازمدت هر‌یک از این مواد را شرح داده‌ام. متأسفانه در‌ سال‌های اخیر، کسانی بدون ذکر مأخذ و نام نویسنده‌‌، مطالب آنها را عیناً ـ به‌ویژه در فضای مجازی‌ـ کپی کرده‌اند که این موضوع ازنظر اخلاقی بسیار ناپسند است‌.

مواد‌مخدر را می‌توان به شرح زیر‌طبقه‌بندی کرد‌، اگر‌چه این تقسیم‌بندی خود از اشکالاتی برخوردار است:

• تریاک و مشتقات آن‌ که می‌تواند در دو‌دسته‌ی طبیعی و صناعی بررسی شود‌. برای مثال  تریاک و شیره را می‌توان در‌گروه طبیعی قرار‌داد و مورفین و متادون و ترکیبات دیگر را در گروه صناعی بررسی‌کرد‌. البته مواد اپیوئیدی  (Opioid) را می‌توان بر‌حسب آگونیست خالص یا آگونیست نسبی یا آنتاگونیست بودن آنها نیز تقسیم‌بندی کرد‌:

• اپیوئیدهای آگونیست خالص مانند مورفین‌، متادون‌، اکسی‌کدون، مپریدین‌، پروپوکسی‌فن‌، هروئین‌، تریاک‌، شیره‌، هیدرومورفین‌ و کدئین.

• اپیوئیدهای آگونیست نسبی: پنتازوسین‌، نالبوفین‌، به‌ویژه نورفین‌، بوتور فانول.

• آنتاگونیست‌های اپیوئیدی‌: نالوکسان و نالترکسون.

تریاک، شیرابه‌ی سفت‌شده‌ای است که از گیاهی به‌نام کوکنار یا خشخاش گرفته می‌شود.(شکل‌های‌1و2 و‌3)

در‌واقع می‌توان گفت انسان از چند هزار‌سال‌پیش خشخاش را می‌شناخته و در نوشته‌های هومر (شاعر نابینای یونان باستان) نیز به‌این ماده اشاره شده‌است‌. مهمترین آلکالوئیدهاى تریاک عبارتند‌از: مرفین، نارکوتین، پاپاورین، تبائین،کدئین و نارسئین. 

با مصرف تریاک ابتدا نوعی نشاط و خوشحالی زودگذر به‌ فرد دست‌می‌دهد و پس‌از آن مرحله‌ی منفی آغاز می‌شود‌ که فرد را برای به‌دست‌آوردن آن حالت خوش اولیه، به مصرف مجدد تریاک وامی‌دارد‌. درک و حرکات ارادی معتاد پس‌از مرحله‌ی اول کند می‌گردد و شخص نسبت به امور بی‌تفاوت می‌شود‌. معتاد احساس مسؤلیت را از‌دست‌می‌دهد و اراده  و قدرت تصمیم‌گیری او ضعیف می‌شود‌. معتاد از لحاظ اجتماعی و اخلاقی به قهقرا و به‌تدریج به‌سوی حضیض می‌رود و با زیر پا‌ گذاشتن ضوابط اخلاقی، همه‌ی فعالیت خود را پیرامون به‌دست‌آوردن موادمخدر متمرکز می‌کند‌.

مرفین‌، یکى‌از اجزاى اصلى و مهمترین آلکالوئید تریاک است که مزه‌ای تلخ دارد و به‌طور متوسط از هر‌۱۰‌کیلوگرم تریاک یک کیلوگرم مرفین تهیه می‌شود‌. از دیدگاه پزشکی مرفین ضد‌درد است  و برای کنترل دردهاى شدید در بیمارستان‌ها کاربرد دارد‌.

هروئین‌، که از کلمه‌ی هیروس (Heroes) یا هیرو‌ ـ به معنى مرد قهرمان ـ گرفته شده‌است (معنی اصلی این واژه در زبان یونانی زن قهرمان یا زن ایده‌ال می‌باشد‌)‌، ماده‌ای نسبتاً سفید رنگ است‌ که از استیله‌شدن مرفین به‌دست می‌آید‌. هروئین‌ خطرناک‌ترین ماده‌ی مخدر و اعتیاد به آن بسیار شدید و خطرناک می‌باشد. هروئین‌ از راه استنشاق‌، تزریق زیرجلدی و تزریق درون سیاهرگی مصرف می‌شود و آثار ویرانگری از خود به‌جای می‌گذارد‌. باید توجه‌داشت که فروشندگان موادمخدر برای کسب سود بیشتر هروئین‌ را با موادی چون لاکتوز‌، گچ و مواد دیگر مخلوط می‌کنند و هروئینی را به‌دست مصرف‌کننده می‌دهند که گاهی بیش‌از 5‌درصد هروئین‌ خالص در آن نیست.  البته ناخالصی‌های هروئین‌ و غیربهداشتی بودن این مواد‌، خود سبب عوارض و مرگ بسیاری از مصرف‌کنندگان می‌گردد. هروئین‌ وابستگی شدید جسمی و روانی ایجاد می‌کند‌. این وابستگی سبب می‌گردد که فرد مصرف خود را افزایش‌دهد تا همواره به آن اثری که اولین‌بار با مصرف هروئین‌ احساس کرده است برسد. در‌صورتی‌که معتاد به هروئین‌ دسترسی پیدا نکند دچار بی‌قراری‌، اضطراب، تنش‌، خمیازه و افزایش تحریک‌پذیری می‌شود و در‌پی اختلال‌های شدید‌تر روحی و روانی، میل به‌کار را از‌دست می‌دهد  و به همه‌ی قیدهای اخلاقی و اجتماعی پشت‌پا می‌زند. علاوه‌براین‌ها معتاد به هروئین‌ از بی‌خوابی‌، بی‌اشتهایی‌، کاهش‌وزن، تهوع‌، استفراغ‌، اختلال‌های گوارشی، عصبی، قلب‌و‌عروق و عوارض متعدد دیگر رنج می‌برد‌.

کدئین‌، پس‌از مرفین‌، یکى‌از مشتقات مهم تریاک است که اثر تخدیر‌کننده ندارد‌. در پزشکی‌، کدئین‌ را به‌عنوان مسکن سرفه  در اشکال دارویی قرص، کپسول و شربت تجویز‌می‌کنند‌. موارد اعتیاد به کدئین‌ مطرح نیست‌ اما در صورتى که زیاد مصرف شود، نشانه‌هایی مانند اثرات مرفین خواهد داشت. همان طور که اشاره شد مشتقات دیگر تریاک مانند  پاپاورین ، پتیدین ، متادون و مواد دیگری که از تریاک تهیه می‌شوند، کاربردها و عوارضی دارند که اشاره به همه‌ی آنها در‌این مقاله نمی‌گنجد.