با پیشرفت‌های سریع و همه‌جانبه‌ی فن‌آوری، استفاده‌از ابزارهای دیجیتال گسترش‌یافته و شبکههای اجتماعی به‌عنوان شبکه‌ی ارتباطی بشر فعال شده‌اند. در‌این شبکه‌ها افراد برای ارتباط‌های خویشاوندی، دوستی و آشنایی، تبادل علمی دانشجویان و دانشگاهیان، تبادل مالی و اقتصادی، همسر‌یابی و موارد متعدد دیگر به‌هم متصل‌شده‌اند. سایت‌های شبکههای اجتماعی، مانند گوگل و یاهو و غیره خدمات اینترنتی متعددی به مردم ارائه می‌کنند و بیشتر مردم با شبکههای اجتماعی فیسبوک، یوتیوب، توئیتر، تلگرام و بقیه‌‌ی شبکههای اجتماعی معروف آشنا هستند. ظاهراً به تعداد جمعیت جهان گوشی تلفن‌همراه در دست مردم است و روی بیشتر این گوشی‌ها نرم‌افزارهایی نصب شده‌است که قابلیت‌های زیادی برای اتصال به شبکههای اجتماعی دارند.
ارتباط مستمر افراد در شبکههای اجتماعی و استفاده‌ی همه‌جانبه از گوشی‌های تلفن همراه در بیشتر ساعات شبانه‌روز، مشکلاتی را نیز برای کاربران به‌وجود آورده‌است که اختلال در خواب یکی‌از آن مشکلات است.
خواب کافی سبب سلامتی و کارکرد درست ارگان‌های بدن می‌گردد و ارتباط‌های عصبی و شیمیایی سلول‌های مغز را تسهیل می‌کند و عملکرد مغز را بهبود می‌بخشد. کسانی‌که شب به اندازه‌ی کافی و راحت خوابیده باشند، عملکرد بهتری در روز بعد دارند. اما کمبود خواب می‌تواند به بروز نشانه‌هایی چون تحریک‌پذیری، بی‌قراری، ناتوانی در تمرکز و کج‌خلقی بیانجامد. در‌واقع خواب برای سلامت و بازسازی سیستم اعصاب، سیستم‌ایمنی، سیستم عضلانی، اسکلتی و تفکر و خلاقیت ضرورت دارد. کمبود‌خواب خطر خستگی مزمن، عارضه‌ی قلبی و افسردگی را افزایش‌می‌دهد و بهره‌وری کاری را پایین‌می‌آورد و نیروی یادگیری و یاد‌آوری را ضعیف می‌کند. بر‌اساس پژوهش‌های دانشگاهی، خواب‌عمیق و کافی برای سلامت بدن و روان و نیروی یادگیری و یاد‌آوری حیاتی است؛ خواب به مغز این امکان را می‌دهد تا خستگی ناشی‌از فعالیت فشرده‌ای را که در‌طی روز داشته است، جبران‌کند. خواب آرام و عمیق نه‌تنها درسلامت جسم و روان آدمی نقش اساسی دارد بلکه با افزایش نیروی تفکر، به قدرت فکری انسان نیز کمک شایانی می‌کند و نیروی یادگیری را افزایش می‌دهد. در‌مقابل، کاهش خواب شبانه (حتی برای یک شب)می‌تواند میزان هوشیاری روز بعد را کاهش‌دهد و در‌نتیجه از قدرت تفکر و یادگیری و یاد‌آوری و تصمیم‌گیری سریع بکاهد. علاوه‌بر این اگر بی‌خوابی و کم‌خوابی مستمر باشد می‌تواند با عوارض مهمی مانند ضعف سیستم ایمنی بدن، وخیم‌تر‌شدن برخی بیماری‌ها مانند بیماری‌های قلب‌و‌عرق، اختلال‌های روانی و خلقی و کاهش عملکرد شغلی همراه شود. در‌واقع بی‌خوابی و کم‌خوابی یکی‌از اختلالات خواب است که می‌تواند به سبب استرس، اضطراب و تنش هیجانی باشد. افرادی‌که در‌برابر فشارهای روانی قرار‌می‌گیرند و ظرفیت کافی برای سازگاری ندارند و نیز آنهایی که احساس امنیت نمی‌کنند و از تنهایی می‌ترسند و یا به افسردگی مبتلا هستند، از کم‌خوابی یا بی‌خوابی رنج‌می‌برند. داروهای خواب‌آور آنقدر در جهان رایج شده‌است که بسیاری‌از افراد گمان‌می‌کنند بدون قرص‌خواب نمی‌توان خوابید و البته باید به‌این‌نکته توجه شود که در‌این‌میان زنان بیش‌از مردان از کم‌خوابی و بی‌خوابی رنج‌می‌برند و از خواب‌آور‌ها استفاده‌می‌کنند. در مقاله‌ی مربوط به بیماران مبتلا به‌اختلال دوقطبی، اشاره‌کردم که ممکن‌است این افراد دچار بی‌خوابی و یا کم‌خوابی شوند. اختلال دو قطبی‌که به آن بیماری شیدایی ـ افسردگی نیزگفته می‌شود، نوعی بیماری روانی است که با ایجاد تغییرات اساسی در خلق‌و‌خوی ونیرو و فعالیت فرد، توانایی او را برای انجام بسیاری‌از فعالیت‌ها تحت‌تأثیر قرار‌می‌دهد. دراین‌بیماری، خلق‌و‌خوی فرد از حالت فوق‌العاده سرخوشی به وضعیت ناامیدی و افسردگی شدید تغییر‌می‌کند. همچنین افراد مبتلا به افسردگی، اندوهگینی، نگرانی، یأس و ناامیدی ممکن‌است با ازدست‌دادن آرامش و اعتماد‌به‌نفس خود، به بی‌خوابی و کم‌خوابی مبتلا شوند و یا بیش‌از‌حد احساس خواب‌آلودگی کنند و بیشتر در رختخواب بمانند. به‌عبارت‌دیگر بسیاری‌از کسانی‌که احساس اضطراب‌می‌کنند و نمی‌توانند از احساس پوچی و بی‌ارزشی خلاص‌شوند، ممکن‌است دچار کم‌خوابی و یا بی‌خوابی و گرفتار دور معیوب خواب بشوند. بدیهی است بسیاری از افرادی که از کاربران شبکههای اجتماعی هستند، بیشتر‌از افرادسالم در‌معرض بی‌خوابی قرار‌می‌گیرند.
پژوهش‌های متعدد نشان‌داده است که استفاده از تلفن‌همراه به‌دلیل وجود نرم‌افزارهایی تعبیه‌شده در‌آن، می‌تواند یکی‌از علت‌های بی‌خوابی بیشتر کاربران باشد. شبکههای اجتماعی و شبکههای پیام‌رسان موجود در گوشی‌های پیشرفته، ممکن‌است تمرکز دارنده‌ی آن را مختل‌کرده و سبب نگرانی و بی‌خوابی‌گردد. فردی که در کنار رختخواب خود گوشی تلفن‌همراه خود را گذاشته، با هرپیامی که بیدار‌شود، باید حدود نیم‌ساعت در خواب و بیداری بماند تا بتواند مجدداً به‌درستی بخوابد و در‌نتیجه با تکرار این موضوع بتدریج گرفتار کم‌خوابی و بی‌خوابی و خستگی مزمن می‌شود.
پژوهش‌هایی که به‌تازگی درمورد اثر تلفن همراه بر بی‌خوابی انجام‌شده نشان‌می‌دهد که بخشی‌از عوامل ایجاد اختلال در خواب را باید شبکههای پیام‌رسان به‌شمار آورد. در‌سال‌های اخیر بسیاری‌از مردم کشور ما نیز به شبکههای اجتماعی عادت کرده‌اند و بسیاری‌از وقت خود را با ابزارهای الکترونیک می‌گذرانند. آمار‌ها نشان‌می‌دهند که در آمریکا حدود ۱۰۰میلیون انسان از کم‌خوابی یا بی‌خوابی رنج می‌برند. در ایران نیز بیش‌از ۲۰میلیون تَن گرفتار بی‌خوابی و کم‌خوابی هستند. ارتباط زیاد با ماهواره‌ها، تلویزیون، رایانه‌ها، موبایل و توئیتر و فیسبوک و به‌طورکلی شبکههای اجتماعی، خواب آرام شبانه‌ی بسیاری‌از کاربران را مختل‌کرده است و البته پیآمدهای دیگر این شبکه‌ها بحث دیگری است که شرح آنها در‌این مقاله نمی‌گنجد. مصرف داروهای خواب‌آور چنان رایج شده‌است که افراد کم‌سواد نیز با مصرف داروهای بنزودیازپین مانند دیازپام، لورازپام، آلپرازولام، فلورازپام و نیز باربیتورات‌ها و همچنین داروهای جدید خواب‌آور مانند زولپیدم و غیره آشنا هستند. روستائیان زیادی را دیده‌ام که می‌گویند تا یک قرص آلپرازولام نخورم خوابم نمی‌برد، در حالی که قبلاً با لورازپام می‌خوابیدم!
باید توجه‌داشت که عدم‌تعادل موادشیمیایی مغز، در چرخه‌ی خواب دخالت دارد. این موادشیمیایی عمل انتقال اطلاعات از مغز به نقاط بدن را تسهیل می‌کنند. این مواد نوروترانسمیتر نام دارند. سروتونین یکی‌از نوروترانسمیترها است که در چرخه‌ی خواب اثر‌می‌گذارد و کاهش آن باعث بی‌خوابی می‌گردد. سروتونین یا هیروکسی‌تریپتامین۵، نوعی انتقال‌دهنده‌ی عصبی می‌باشد که توسط نورون‌ها ترشح می‌شود. سروتونین در ۲مرحله، به‌کمک آنزیم ۵ هیدروکسی‌تریپتوفان دکربوکسیلاز (Decarboxylase) از ۲-۵ هیدروکسی‌تریپتوفان و آن نیز با عمل آنزیم هیدروکسیلاز از تریپتوفان موجود در غذاها سنتز می‌گردد و به‌‌وسیله‌ی پلاکت‌های خون به بافت‌های مختلف منتقل می‌شود. سایر نوروترانسمیترهای (انتقال‌دهنده‌ی عصبی) بازدارنده و نیز نوروترانسمیترهای تحریکی مانند گلوتامات، استیل‌کولین، اپی‌نفرین و نوراپینفرین نیز می‌توانند در چرخه‌ی خواب دخالت داشته باشند.
برای مثال اپی‌نفرین که یک نوروترانسمیتری تحریکی است و در تنظیم ضربان قلب و فشار خود اثر‌می‌گذارد، در واکنش به استرس آزاد‌می‌گردد و درمراحل خواب مؤثر واقع‌می‌شود. اما استرس و یا بی‌خوابی دراز‌مدت نیز می‌تواند سبب کاهش اپی‌نفرین شود. به‌همین‌ترتیب نوراپینفرین بر خلق و خو‌ی انسان اثر‌می‌گذارد و افزایش آن ممکن‌است سبب اضطراب و کاهش آن موجب اختلال خلقی شود و در نحوه‌ی خواب نقش داشته باشد.
درست است که مواد خوراکی متعددی می‌توانند سروتونین مورد نیاز را تأمین‌نمایند و مواد‌غذایی مانند انواع گوشت، ماهی‌تن، لبنیات، دانه‌های غلات مانند جو، گندم، ذرت و میوه‌هایی مانند موز، انجیر، خرما و البته مواد‌خوراکی دیگر، مقدار زیادی تریپتوفان دارند که در بالابردن مقدار سروتونین مؤثرند و به بهبود اختلال‌خواب کمک‌می‌کنند؛ برای مثال، نوشیدن شیر پیش‌از خواب، به‌دلیل داشتن تریپتوفان‌هایی که سازنده‌ی سروتونین هستند، سبب افزایش سروتونین در بدن می‌شود و به‌خواب راحت کمک‌می‌کند، اما واقعیت این است که بسیاری از عوامل دیگر با کاهش سروتونین، عملکرد دستگاه ایمنی بدن را تضعیف‌می‌کنند و امکان دارد اختلال‌های خلقی و عاطفی نیز در فرد بروز کند. در‌واقع افسردگی، اضطراب، اختلال دوقطبی، وسواس، بی‌خوابی و حتی خود‌کشی با مقدار سروتونین ارتباط دارد. مشکلات زندگی امروز، پیشرفت‌های سریع تکنولوژی، عادت‌کردن معتاد‌گونه به استفاده از شبکههای اجتماعی، تغذیه‌ی نادرست، عدم تحرک کافی در روز، استرس و عوامل متعدد ناشی‌از زندگی ماشینی، سلامت و کیفیت‌خواب بیشتر افراد را مختل کرده‌است.
پژوهش‌های مختلف نشان می‌دهند که اگر خواب پیوسته نباشد و به اصطلاح بریده‌بریده یا منقطع صورت‌گیرد، می‌تواند سبب خستگی و اختلال‌های دیگر جسمی و روانی گردد. خواب آرام و عمیق، نه‌تنها درسلامت جسم و روان آدمی نقش اساسی دارد بلکه در تفکر مثبت و موفقیت در شغل و موقعیت‌های دیگر اجتماعی نیز مؤثر‌است. این نکته را نیز باید درنظر‌داشت که خواب REM (دوره‌ای از خواب که با حرکت سریع چشم یا با رویا‌دیدن همراه است و سروتونین در مغز کاهش می‌یابد) می‌تواند با کارهای فکری و ذهنی و تصمیم‌گیری فرد ارتباط داشته باشد. در‌برابر خوابREM، که خواب فعال یا خواب نا به‌روال (Paradoxical) نیز خوانده می‌شود، خواب (NREM(Non-REM، با حرکت غیرسریع چشم‌ها وجود دارد که می‌توان آن‌را خواب آرام نامید.
این توصیه در کشورهای غربی زیاد شنیده‌می‌شود که می‌گویند «هرگز با تلفن‌همراه به رختخواب نروید» و به این‌نکته اشاره دارد که شبکه‌های‌اجتماعی نه‌تنها سبب کم‌خوابی و بی‌خوابی افراد می‌شوند بلکه سلامت جسم و روان آنها را نیز مختل‌می‌کنند. آمارهای متعدد نشان‌دهنده‌ی این حقیقت است که استفاده‌ی زیاد و نادرست از شبکههای اجتماعی،مقدار و کیفیت خواب افراد را دگرگون کرده و خواب بیشتر این افراد را ناپیوسته ساخته است. پژوهش‌های دانشگاهی که روی جوانان ۱۹ تا ۲۵سال و ۲۶تا۳۲سال انجام‌گرفته‌است نشان‌می‌دهد که روزی ۱ساعت ارتباط با شبکههای اجتماعی نیز سبب افزایش 20درصدی اختلال‌خواب شبانه‌ی کاربران، نسبت به آنهایی که از این شبکه‌ها استفاده‌نمی‌کنند، شده‌است. بررسی‌های متعدد نشان‌می‌دهند که اگر خواب پیوسته نباشد و به‌اصطلاح بریده‌بریده یا منقطع صورت‌گیرد، می‌تواند سبب خستگی و اختلال‌های دیگر جسمی و روانی نیز گردد. ارتباط مداوم و معتاد‌وار با شبکههای اجتماعی،سبب خواب‌های ناپیوسته و کم‌خوابی و سرانجام بی‌خوابی و خستگی و ضعف و بیماری می‌شود.
ثبت نظر