بنا نبود من دربارهی حشره‌ی سفیدبالک یا به‌اصطلاح عوام پشه‌ی سفید یا مگس سفید یا عسلک مطلبی بنویسم. دوست نیک اندیش و هنر‌مند من آقای مهندس اردوان‌بهزاد، نگرانی‌های مردم از هجوم پشه‌ی سفید به تهران را به بنده منتقل نمودند و برای افزایش آگاهی افرادی که شناختی از این حشره ندارند، نوشتن مقاله‌ای را مفید دانستند. دلیل اینکه ایشان دربارهی این موضوع با من صحبت‌کردند، از یک‌سو لطف و مهر خاص ایشان بود و از‌سوی‌دیگر اینکه من در یک پروژه‌ی تحقیقاتی در‌سال۱۳۶۲، اندک‌زمانی درمورد جهش ژنتیکی حشره‌های مفید برای انسان مطالعه و بررسی کرده بودم که نتایج آن در چندین نشریه ازجمله نشریه‌ی تخصصی کشاورز و ماهنامه‌ی علمی دانشمند، به تفصیل چاپ و منتشر‌شد.
مدیر‌مسئول و سردبیر ماهنامه‌ی دانشمند در صفحه‌ی اول شماره‌ی ۲۳۶ خرداد ماه ۱۳۶۲، زیر عنوان مقاله‌ی کنترل ژنتیکی مگس‌میوه از‌طریق تغییر ژن (نوشته‌ی اینجانب) نوشتند: «خوش‌وقتیم که همکار پژوهشگر ما به‌دنبال ماه‌ها تحقیق و تلاش و کوشش دست به انجام پر‌ارزش‌ترین آزمایش علمی زده است که هنوز مجامع علمی بزرگ جهانی در‌این‌امر به چنین توفیقی دست نیافته‌اند...» و در نشریه‌ی کشاورز نیز نوشته شد: «... از این شماره سلسله مقالاتی را تقدیم خوانندگان می‌نماییم که حاصل چندین ماه بررسی علمی همکار محققمان جناب آقای دکتر نوری... می‌باشد».
بنابراین آگاهی من از حشرات اندک و محدود به آن چند‌ماه تحقیق ژنتیک روی حشراتی مانند زنبورعسل است.
مگس‌های سفید (Whiteflies) یا سفیدبالکها حشراتی از خانواده‌ی سفیدبالکان (Aleyrodidae) هستند. تا‌کنون بیش‌از ۱۵۰۰گونه از این خانواده شناخته و تعریف شده‌اند. اندازه‌ی این حشره ۲تا۳میلی‌متر است و سطح بدن و بال‌های آنها با رنگ سفید و گرده‌مانندی پوشیده شده‌است. توانایی تولید‌مثل این حشرات بسیار زیاد است و می‌توانند جمعیت خود را در مدت کوتاهی بسیار افزایش‌‌دهند. پوره‌های (نوزادان) این حشره نیز از شیره‌ی گیاهان تغذیه می‌کنند و همانند شته‌ها می‌توانند ناقل بیماری‌های ویروسی مختلف نیز باشند. در سفیدبالکها بخشی‌از رشد بال خارجی و بخشی دیگر از رشدبال داخلی می‌باشد که به آن دگردیسی بینابین گویند. مرحله‌ای را که یک حشره تا بالغ‌شدن می‌گذراند، دگردیسی می‌گویند. در برخی‌از حشرات مانند حشرات زیر رده‌ی بی‌بالان، دگردیسی وجود ندارد و نوزادان تنها از‌نظر اندازه‌ی جثه با حشره‌ی بالغ تفاوت دارند.
برخی‌از حشرات نیز دگردیسی ناقص دارند. در‌این‌گروه پوره‌ی حشره و حشره‌ی بالغ از‌نظر محیط زندگی و تغذیه یکسان می‌باشند و از‌نظر شکل نیز شبیه یکدیگر هستند. در دگردیسی کامل، پوره‌ی حشره در دوره‌ی لاروی هیچ شباهتی به حشره‌ی بالغ ندارد.
باید به‌این‌نکته اشاره‌کنم که حشرات با داشتن ۳۰۰میلیون‌سال پیشینه‌ی تاریخی، از قدیمی‌ترین ساکنان کره‌ی زمین به‌شمار می‌آیند و در تمامی نقاط جهان اعم از مناطق گرمسیری، سردسیری، خشک و بی‌آب‌و‌علف، نقاط خوش آب‌و‌هوا و نیز در شهر‌ها گسترش یافته‌اند. حشرات فراوان‌ترین موجودان جهان هستند که با پوشش کیتینی خود (مانند زره جنگ‌آوران) با انواع محیط همسازی و سازش کرده‌اند. این همسازی و سازش سبب شده‌است که برخی‌از حشرات بتوانند در مناطقی از صحرا و کویر که گرمای آن به بیش‌از ۵۰درجه سانتی‌گراد می‌رسد نیز رشد و نمو کنند و درمقابل، بسیاری از حشرات نیز بتوانند در نقاط قطبی و سردسیر که سرمای آن بسیار زیر‌صفر است زندگی نمایند. پلاسمای یاخته‌های این حشرات در دمای زیر صفر یخ نمی‌زند و از این جهت با اینکه ممکن‌است چندین‌بار دچار یخ‌زدگی شوند، می‌توانند دوباره زندگی را از‌سر بگیرند. پوشش کیتینی و غیر‌قابل‌نفوذ حشرات که اندام‌های درونی آنها را در‌برابر عوامل آسیب‌زا حفظ‌می‌کند و نیز امکانات متعدد غذایی و نیروی پرواز و ویژگی‌های دیگر، سبب‌شده است که حشرات با وجود دشمنان طبیعی بسیاری که دارند و نیز تدابیری که انسان برای کنترل آنها انجام‌داده است، همچنان مقاومت‌کنند.
رده‌ی حشرات از تنوع خاصی برخوردار است به‌طوری‌که بیش‌از ۱میلیون گونه از رده‌ی حشرات شناخته و توصیف شده‌است. رده‌ی حشرات از زیر‌گروه بی‌مهرگان و از شاخه‌ی پا مفصلی‌ها هستند و توانایی پرواز دارند. در‌این‌ارتباط می‌توان آنها را به ۲ زیر‌‌رده‌ی بی‌بالان و بالداران تقسیم کرد. بی‌بالان را حشراتی تشکیل می‌دهند که صفات پست و ابتدایی و رشد‌نیافته دارند و رده‌ی بالداران را مگس‌ها، زنبور‌ها، ملخ‌ها، پروانه‌ها و حشرات دیگری تشکیل می‌دهند که با دگردیسی رشد می‌کنند.
اندازه‌ی حشرات از حدود ۲۵درصد میلی‌متر تا ۲۵سانتی‌متر و گاهی بیشتر متفاوت می‌باشد. البته به‌طور‌متعارف اندازه‌ی بیشتر حشرات بین ۲تا۵۰ میلی‌متر است که سفیدبالکها (با اندازه‌ی ۲ تا ۳ میلی‌متر) از حشرات کوچک می‌باشند. بیشتر حشرات با تخمگذاری روی گیاهان یا بدن جانوران، گوشت و لاشه‌ی حیوانات، فضولات، رو یا زیر‌خاک و برخی نیز درآب تولید‌مثل می‌کنند. البته برخی‌از حشرات می‌توانند با زنده‌زایی افزایش‌یابند. در‌این نوع حشرات پس‌از تشکیل تخم، رشد جنین در درون بدن حشره‌ی ماده انجام می‌گیرد و نوزاد حشره به‌صورت زنده به‌دنیا می‌آید. برای مثال در مگس تسه‌تسه، لارو مگس در درون رحم مادر آماده‌می‌شود.
حشرات را بر‌حسب نوع تغذیه می‌توان به گروه‌های گوشتخوار، گیاه‌خوار و همه‌چیز‌خوار تقسیم‌کرد. بیشتر حشرات گیاه‌خوارند و از بخش‌های مختلف گیاهان تغذیه می کنند. برخی از حشرات سلامتی انسان را به‌خطر می‌اندازند و بیماری‌های ویروسی، باکتریایی و انگلی و قارچی را سرایت می‌دهند. بسیاری از آنها نیز به‌عنوان آفت گیاهی، محصولات کشاورزی را نابود‌می‌کنند و آسیب سنگینی به کشاورزان وارد می‌نمایند. اپیدمی‌های طاعون، تیفوس و مالاریا برای همه آشنا است و البته تدابیر همه‌جانبه‌ی انسان برای انهدام حشرات نیز برای مردم بیگانه نیست. انسان با بهکارگیری سموم قدرتمند در مواردی وضع را بدتر کرده و مشکلات جدیدی را به‌وجود‌آورده است. انسان با بهکارگیری حشره‌کش‌های نیرومند، حشرات شکاری و کنترل‌کننده‌ی حشرات آفت را نیز از‌بین‌برده و موجب افزایش جمعیت حشرات آفت‌زا شده‌است. درمورد افزایش جمعیت سفیدبالکها در تهران نیز می‌توان سم‌پاشی‌های بی‌رویه و مبارزه‌ی شیمیایی با آفات در اطراف شهر تهران و از‌بین‌رفتن دشمنان طبیعی این حشره را ازجمله دلایل مهم وجود این حشره دانست.
سفیدبالک، پشه‌ی‌سفید یا عسلک، یعنی همان حشرات سفید (Whiteflies) که تهرانی‌ها را شگفت‌زده کرده‌اند، از حشرات آفت هستند که با گرم‌شدن هوا به تهران سرازیر شدند و همان‌طورکه اشاره‌شد نقش انسانی نیز در ازدیاد جمعیت آنها مؤثر بوده‌است. البته در هجوم حشرات به یک ناحیه باید به عوامل متعدد مانند شرایط اکوسیستم، تکثیر فوق‌العاده‌ی جمعیت حشره، افزایش رطوبت و گرمای هوا، جهش‌های ژنتیکی، دخالت انسان و مسائل دیگر توجه داشت تا برداشت درستی از موضوع به‌دست‌آید. پوره‌های سفید (سفید بالک‌های نابالغ) این حشره از شیره‌ی گیاهان تغذیه‌می‌کنند و همانند شته‌ها ممکن‌است ناقل بیماری‌های ویروسی مختلف نیز باشند. در سفیدبالکها بخشی‌از رشد بال خارجی و بخشی دیگر از رشد آن داخلی می‌باشد که به آن دگردیسی بینابین گویند. این حشرات، همانند شته‌ها، مقادیر زیادی عسلک تولید‌می‌کنند که این عسلک روی گیاهان باعث جذب گرد‌و‌خاک و مواد زیان‌آور می‌شود. با‌توجه به کوچک‌بودن اندام مگس سفید، این حشره می‌تواند از‌طریق بینی و دهان وارد دستگاه‌تنفسی انسان شود و سبب بروز التهاب و عفونت دستگاه تنفسی گردد. در نتیجه بروز عفونت‌های قارچی و باکتریایی نیز دور از انتظار نخواهد بود. احتمال دارد با ورود سفیدبالکها به درون مجاری تنفسی، مخاط بافت‌ها ملتهب‌شده و واکنش‌های آلرژیک، به‌ویژه در کودکان، افراد سالخورده و بیماران مبتلابه بیماری‌های ریوی بروز کند. بنابراین بهتر است کسانی که بیرون از منزل یا محیط‌کار در رفت و آمد هستند و یا سابقه‌ی بیماری‌های تنفسی دارند، از ماسک‌های مناسب استفاده‌کنند. در‌عین‌حال باید به افراد توصیه‌شود در‌صورت ورود این حشره به داخل بینی یا چشم‌ها، بلافاصله با آب چشم و بینی خود را شستشو دهند.
ثبت نظر