معمولاً پس‌از ۵۰ سالگی و با بالا‌رفتن سن، از توده‌استخوانی بدن کاسته‌می‌شود. این کاهش توده‌استخوانی در زنان زودتر و سریعتر‌از مردان انجام‌می‌شود. هنگامی‌که از تراکم‌استخوان بدن کاسته‌شود و در ساختار استخوان اختلالاتی ایجاد‌گردد، موضوع پوکی‌استخوان یا استئوپروز(Osteoporosis) مطرح‌می‌شود. کاهش توده‌استخوانی سبب‌می‌گردد تا در ساختار استخوانی، از‌هم‌گسیختگی‌های ریزی به‌وجودآید و استخوانی که مانند اسفنج سوراخ‌سوراخ‌شده، با کوچکترین ضربه و آسیبی شکسته‌شود. در استئوپروز، از جرم‌استخوان کاسته‌شده و بافت‌استخوانی تحلیل‌می‌رود. 
درشکل۱ می‌توان حالت استئوپروز را در‌مقایسه با ماتریکس استخوان‌طبیعی مشاهده‌نمود.
پوکی‌استخوان در هر‌دو‌جنس دیده‌می‌شود، اما زنان بیشتر‌از مردان درمعرض خطر هستند. در‌واقع زنان ۲ برابر مردان با خطر شکستگی استخوان رو به‌رو هستند و سالیانه صدها هزار شکستگی ناشی‌از استئوپروز در زنان رخ‌می‌دهد. این شکستگی‌ها به‌علت کاهش استحکام استخوان بیماران مبتلا به استئوپروز و در‌نتیجه ضعیف و سست‌شدن استخوان‌ها می‌باشد که می‌تواند سبب ایجاد شکستگی‌های متعدد گردد. بهطورکلی زنان، به‌ویژه با افزایش سن در‌آنها، درمعرض خطر شکستگی‌استخوان قرار‌دارند و از‌این‌رو باید توجه بیشتری به این مورد مبذول گردد، زیرا در مواردی حتی با انجام حرکت‌های عادی روزانه و یا با سرفه‌کردن نیز شکستگی‌استخوان پیش‌می‌آید. زنانی‌که استعداد خانوادگی داشته باشند و زنانی‌که از رژیم‌غذایی نامناسب استفاده‌کرده و تحرک کافی نداشته‌باشند، با خطر بیشتری مواجه هستند. کمبود مواد‌معدنی لازم در رژیم‌های‌غذایی، بدن را ضعیف‌می‌کند و سبب می‌شود تا بدن این کمبود را از بافت‌های استخوانی دریافت نماید. بدیهی است که چنین وضعیتی در درازمدت استخوان‌ها را ناتوان ساخته و به پوکی آنها می‌انجامد.
بنابراین رژیم‌غذایی نامناسب، کمبود کلسیم، سیگارکشیدن، نوشیدن الکل، تحرک‌نداشتن و برخی‌از بیماری‌ها می‌توانند خطر استئوپروز را افزایش‌دهند. منظور‌کردن مقدار مناسب کلسیم در رژیم‌غذایی به استحکام استخوان‌ها کمک‌می‌کند. به‌همین‌ترتیب ویتامینD نیز که به جذب و نگهداری کلسیم در استخوان‌ها کمک‌می‌کند، در پیشگیری‌از استئوپروز مؤثر می‌باشد. استفاده‌از لبنیات کم‌چرب، غلات‌کامل، حبوبات، دانه‌ها، سبزی‌های با برگ‌سبز، خوراکی‌هایی که کلسیم و ویتامینD بدن را تأمین می‌کنند و استفاده‌از آفتاب، می‌تواند از پوکی‌استخوان پیشگیری نماید. کاهش مقدار استروژن زنان در دوران یائسگی و پس‌از‌آن با عوارضی همراه است که یکی‌از آنها کاهش تراکم استخوان می‌باشد. سویا یکی‌از موادی است که با داشتــن استــروژن گیــاهــی نشانه‌های یائسگی را کاهش‌می‌دهد و بـــرای پیشگیــری از پوکی‌استخوان در زنان مفید می‌باشد. در لوبیای‌سویا، فیتواستروژن وجوددارد که از‌نظر ساختار شیمیایی شبیه به استروژن عمل‌می‌کند و روی استخوان نیز اثراتی مشابه با آن دارد. این فیتواستروژن (Phytoestrogens) که ایزوفلاوون (Isoflavone) نام‌دارد، می‌تواند از هورمون‌های درمانی جایگزین زمان یائسگی(Hormone Replacement Therapy:HRT)، به‌شمار‌آید. با‌توجه به خطرهایی که به‌دلیل مصرف هورمون استروژن در زنان درHRT مطرح‌است، فیتواستروژن‌های موجود در سویا می‌توانند به‌عنوان یک ماده‌طبیعی درمانی(HRT) به‌شمار‌آیند.
ورزش، استخوان‌ها و ماهیچه‌های انسان را تقویت‌‌نموده و آنها را مقاوم و نیرومند می‌سازد. درمقابل عدم‌تحرک و ورزش‌نکردن از قدرت ماهیچه‌ها و استخوان‌ها می‌کاهد. کم‌تحرکی و پشت‌میز‌نشینی در افراد شهرنشین بروز استئوپروز را تسهیل‌می‌کند. علاوه‌بر ورزش‌های مختلف، پیاده‌روی نیز نتیجه خوبی برای استحکام استخوان‌ها دارد. البته این نکته را باید جدی تلقی‌کرد که ورزش و پیاده‌روی را باید به‌طور مستمر و مرتب انجام‌داد. بدیهی است افرادی‌که گرفتار استئوپروز هستند، نباید بدون مشورت با پزشک به ورزش بپردازند.
پیش‌از اشاره به نقش عوامل ژنتیک در پوکی‌استخوان، باید خاطر‌نشان کرد که عوامل متعددی در استئوپروز نقش‌دارند. عواملی مانند سن، جنس، نژاد، ضعیف‌البنیگی فرد، سابقه‌خانوادگی، عدم‌تحرک، سیگارکشیدن، رژیم‌غذایی نامناسب و استفاده مرتب از نوشابه‌های گازدار و غذاهای آماده‌ای که در ترکیب آنها موادی برای نگهداری وجوددارد، اختلال در کارکرد غده‌تیروئید و پاراتیروئید و مصرف درازمدت کورتیکواستروئیدها، همگی می‌توانند در ایجاد استئوپروز نقش داشته باشند.
استعداد ژنتیکی و نقش ژن‌ها در پوکی‌استخوان مورد‌بررسی پژوهشگران قرار‌گرفته و اثر ژن‌های کد‌کننده ویتامینD و گیرنده‌های استروژن در پوکی‌استخوان نیز بررسی شده‌است. استعداد ژنتیکی فرد برای بروز استئوپروز یکی‌از مشکل‌های مهم این بیماری است. بررسی ژن‌های مؤثر در پوکی‌استخوان نشان‌می‌دهد که نزدیک به ۵۰ ژن در ساختار استخوان انسان دخالت‌دارند.
با اینکه نقش مشخص هر ژن و مقدار نفوذ آن به‌درستی تعیین نشده و یا با اندک‌بودن نقش یک ژن در تراکم‌استخوان نمی‌توان ژن واحدی را مسئول بروز استئوپروز دانست، اما بهطورکلی می‌توان اثر عوامل‌ژنتیکی در پوکی‌استخوان را بسیار مهم توصیف‌کرد. همانطور‌که اشاره‌شد، ژن گیرنده ویتامینVDR Gene) D) که روی کروموزوم شماره ۱۲ جای‌دارد و درشکل ۲ نشان‌داده شده‌است، می‌تواند در پوکی‌استخوان مؤثر باشد.
البته بررسی‌هایی نیز برای مشخص‌کردن نقش ژنCOL1A1 که جای آن روی کروموزوم ۱۷ نشان‌داده شده‌و در تصویر۳ مشاهده‌می‌شود، انجام شده‌است که نشان‌دهنده ارتباط آن با پوکی‌استخوان می‌باشد.
بـررسی‌های اخیر در‌مورد Linkage of Osteoporosis to Chromosome 20p12 and Association to BMP2 (شکل۴) نشان‌داده است که ژن Bone Morphogenetic Protein 2)BMP2) که پروتئین تنظیم‌کننده افتراق استئوبلاستی (Osteoblast) را کنترل‌می‌نماید، در ساختار استخوانی نقش‌دارد.
همچنین با بررسی کار ژن استئوپروتگرین (Osteoprotegerin:OPG) که با نام Osteoclastogenesis inhibitory factor نیز شناخته شده و همچنیـن (Tumor Necrosis Factor Receptor Superfamily Member 11B(TNFRSF11B، نام‌دارد و روی کروموزوم8 (8q23.3 loci and 8q24.21 loci) (شکل۵) جای‌گرفته، مشخص‌شده‌است که این ژن تک‌نسخه نقش مهمی درکارکرد استخوان و اختلالات آن و نیز عدم ایجاد سرطان ایفا‌می‌نماید. در‌واقع استئوپروتگرین یک رسپتور سیتوکاین (Cytokine Receptor) نیز می‌باشد که پیش‌از‌این در مقاله‌ای به آن پرداخته‌ام.
برای طولانی‌نشدن این نوشته، بررسی تخصصی این ژن‌ها و نیز ۱۲ ژن دیگر از‌جمله ژن TCIRGI را در نوشته مستقل دیگری پی‌می‌گیریم.
ثبت نظر