شماره ۱۱۶۵
کاربرد داروهای گیاهی در درمان بیماری‌ها
دکتر سید‌جواد رضوی، طب‌سنتی و هومیوپاتی
در‌سال‌های اخیر کارخانه‌های داروسازی در زمینه طب‌گیاهی فعال و پیشقدم‌شده و ازطریق بودجه‌های پژوهشی، صدها ترکیب گیاهی، مورد تحقیق مقایسه‌ای قرارگرفته و به‌صورت استاندارد (میزان غلظت ماده‌مؤثره) و کارخانه‌ای‌تولید و در داروخانه‌ها عرضه می‌شود. با کمال‌تأسف به‌علت کم‌کاری و مسامحه پزشکان و حکمای طب‌سنتی، بسیاری از‌این ترکیبات، کپی‌برداری از محصولات‌خارجی است که گاه سال‌ها در کشورهای پیشرفته در سطح وسیعی استفاده می‌شده‌است!؟ برای نمونه داروی گیاهی Vitex Agnus- Castus) Vitagnus) که به‌عنوان جایگزین داروهای هورمونی زنانه مصرف‌‌می‌شود. این دارو ۸۰۰سال‌پیــش توسـط ۲دانشمند ایــرانی (سمرقندی و الکندی) معرفی‌شد و در قرن۱۵ مورد‌توجه محققان اروپایی قرار‌گرفت و از اواسط قرن۱۹ تأثیرات آن در تنظیم اختلالات هورمونی زنان به‌طور‌علمی قطعیّت یافت. اولین فرآورده طبیعی آن در آلمان به‌نام Agnolyt و سپس از‌سال۱۹۸۶ در آمریکا و کانادا به‌نامVitex تهیه‌شد و با گسترش مصرف آن، درحال‌حاضر در بیش‌از ۸۰ کارخانه داروسازی فرآورده‌های آن ارائه می‌شود. تحقیقات نشان‌داده که ویتاگنوس با مکانیسمی متفاوت از هورمون‌ها عمل‌می‌کند (ماده مؤثرگیاه، هورمون نیست و مستقیماً بر هیپوفیز اثرمی‌گذارد لذا عوارض آنها را ندارد). نمونه دیگر، قطره استراگل جهت مشکلات قلبی (حاوی بابونه،پوست بید، سیر، قره‌قات، زنجفیل، فلفل‌قرمز و زالزالک) می‌باشد که دقیقاً از روی یک قطره کانادایی برداشته شده‌است. جالب است که قطره کانادایی با قیمت ۲۰۰هزارتومانی عرضه‌می‌شد، اما مشابه ایرانی آن زیر ۱۰هزارتومان قیمت‌دارد. لذا واضح است که کشت، توسعه و تحقیق داروهای گیاهی علاوه‌بر پوشش‌داخلی، ازطریق صادرات نیز می‌تواند کمکی برای مشکلات عدیده اقتصادی درمان کشور باشد (با عنایت به امکانات و زیرساخت‌ها، دردسترس و بومی‌بودن علوم‌گیاهی).
داروی بعدی گیاه Harpagophytum procumbens یا پنجه‌شیطان (Devil`s claw) است که سال‌ها در کشورهای پیشرفته در درمان اختلالات التهابی مفصلی استفاده‌شده (مانند قرص کانادایی Teltonal 480 mg) و اخیراً توسط شرکت‌های داخلی (با قیمت بسیارکمتر) تولید‌شده است. در پژوهش‌های متعدد انجام‌شده داخلی و خارجی، اثرات درمانی آن درحدNSAID’s (با عوارض بسیارکمتر) به‌اثبات رسیده‌است (مقاله دکتر مهدی‌نوری ـ نشریه «پزشکی‌امروز» شماره۱۰۵۵) واخیراً تجویز آن توسط متخصصان ارتوپد نیز روبه افزایش گذاشته است.
داروی دیگر شیاف واژینال Phytovagex (عصاره سیاه‌دانه) می‌باشد که در تحقیقات مشترک دانشکده داروسازی مشهد و بخش زنان و مامایی(۲پایان‌نامه عمومی و یک تخصصی) اثربخشی بهتری نسبت‌به کلوتریمازول داشته و عوارض سوزش و التهاب حین مصرف کمتر و تا‌کنون هیچگونه مقاومت میکروبی یا قارچی گزارش نشده‌است.
مثال دیگری از تعامل کاربردی، شناخت مزاج داروها است. ازنظر طب‌سنتی تمام موجودات و حتی جامدات دارای یکی(یا ترکیبی) از مزاج‌های چهارگانه می‌باشند (دم، بلغم، صفرا، سودا). این اصل درمورد داروهای کلاسیک نیز صدق‌می‌کند. «گرمی» در طب‌سنتی به مفهوم «حرکت» یا همان انرژی و کالری بالا است و «سردی» به‌معنی «سکون» یا انرژی پایین می‌باشد. ازطریق عملکرد و بخصوص برآیند عوارض داروها می‌توان به مزاج آنها پی‌برد. به‌طورمثال عوارضی مانند تب، بی‌خوابی، اضطراب و بی‌قراری، عصبانیت و تحریک‌پذیری، اسپاسم، تشنج، طپش قلب، تورم و التهاب و قرمزی، بثورات خارش‌دار، اسهال و استفراغ و... نشانه گرمی دارو می‌باشند. بالعکس نشانه‌هایی مانند خواب‌آلودگی، کسالت، خستگی، ضعف، کنفوزیون، شلی‌عضلات، یبوست، سرما و... نشانه سردی هستند. در بالین به تجربه مشاهده‌کرده‌اید که بعضی داروها در برخی از بیماران بسیار تأثیرگذارند ولی در عده‌ای کمتر اثرداشته، تحمل‌نشده و ممکن‌است حتی واکنش‌های حساسیتی شدیدی بروز‌کند (ایدئوسنکرازی). در طب‌سنتی با تقسیم افراد به ۴مزاج متفاوت، در بیشتر موارد می‌توان خصوصیات فرد و واکنش‌های او را تا‌حدودی حدس‌زد و با تأکید بر اختلافات میان افراد (که همان مفهوم مزاج است) داروها و روش‌های مطابق‌تری با طبیعت فرد را به‌کار برد. در هومیوپاتی این تقسیــم‌بندی ریـزتر و دقیـــق‌تر است و افراد (حتی سالم) با صدها شخصیت و با مشخصات جسمی و روحی مشخص، مورد بررسی قرار‌می‌گیرند.
• برای نمونه داروی گوارشیOmeprazole در بالین، در بعضی از بیماران بسیار مؤثر و سریع اثرمی‌کند (به‌قول خودشان آب روی آتش است) اما برخی آن‌را تحمل‌نکرده و قادربه تکمیل درمان نیستند. علت این است که این دارو بسیار گرم است، لذا افراد گرمایی (بخصوص مزاج مرضی) دچار تشدید حرارت (کالری) عضو یا بدن‌شده و دارو تحمل‌نمی‌گردد. به عوارض آن نگاه کنید: بی‌خوابی، عصبی‌شدن، ترمور، اضطراب، تاکیکاردی، هیپرتانسیون، کرامپ‌های عضلانی، راش، اسهال، دردشکمی، استفراغ، هماچوری و...
• آنتی‌بیوتیک‌ها عموماً سرد هستند. عملکرد‌شان توقف تکثیر یا کشتن باکتری‌ها است (سکون و وقفه). لذا در افراد سرمایی (به‌ویژه مرضی) احتمال افزایش شیوع و شدت عوارض و عدم‌تحمل بیشتر می‌باشد. ازعوارض شایع آنتی‌بیوتیک‌ها می‌توان به بیحالی، لتارژی، خستگی، پارستزی، تهوع، بی‌اشتهایی، آنمی، لکوپنی، ترومبوسیتوپنی، نوتروپنی گذرا، اولیگوری، لرز، استازکبدی و...اشاره نمود.
مثال دیگر داروهای اعصاب‌و‌روان که در بالین حتی توسط اساتید در درمان افسردگی‌ها، از ۲رده دارویی SSRIها و ضدافسردگی‌های ۳حلقه‌ای، معمولاً یکی را شروع‌کرده و اگر به بیمار نساخت، رده دیگر را تجویز می‌نمایند. اما ازطریق مزاج شناسی می‌توان با درصد قابل‌قبولی، داروی مطابق‌تر را تجویز‌نمود. فلوکستین داروی بسیار گرمی است، بنابراین در افراد گرمایی احتمال عارضه و عدم‌تحمل بیشتر‌است. برخی عوارض آن عبارت است از: بی‌خوابی (به‌همین‌علت صبح‌ها تجویز‌می‌شود)، تب، تعریق، تهییج، عصبانیت، اضطراب، ترمور، آژیتاسیون، طپش قلب، رویاهای غیرطبیعی، راش، خارش، اسهال، استفراغ، گاستروآنتریت، دیسمنوره، درد‌مفصلی و عضله، آلرژی، احتقان‌بینی، فارنژیت، رینیت، سرفه و... اما ۳حلقه‌ای‌ها به‌شدت سرد هستند و اگر به بیمار سرمایی داده‌شوند، به‌علت تشدید عوارض ضعف و بیحالی و خواب آلودگی بیمار اذیت خواهد‌شد. اما در گرمایی‌ها به‌خوبی تحمل‌شده و عمل‌می‌کنند، زیرا سردی دارو قدری از گرمای ذاتی فرد را خنثی و متعادل‌می‌کند. از‌جمله عوارض آنها: خواب‌آلودگی، خستگی، نوروپاتی محیطی، نشانه‌های اکستراپیرامیدال، کنفوزیون، ساپرسCNS، تاری‌دید، کندی‌نبض، هیپوتانسیون‌ارتوستاتیک، نارسایی احتقانی قلب، بلوک‌‌قلبی، خشکی دهان و چشم، تهوع، یبوست، ایلئوس‌پارالیتیک، احتباس ادراری، کاهش میل‌جنسی، افزایش‌وزن و... را می‌توان نام‌برد.
مطالب مرتبط
ثبت نظر