اثر و عوارض تابش آفتاب بر پوست

با آغاز فصل تابستان و شدت‌یافتن تابش آفتاب بر جهان پیرامونی ما،ضرورت یک بازنگری ویادآوری هرچند کوتاه بر تاثیرات منفی و آسیب رسان تشعشعات امواج ساطع شده از نور خورشید بر پوست انسان،بیش از پیش ضرورت می یابد. براین ضرورت باید به تشدید آفتاب گرفتن درنور افتاب دراستخرهای باز و سولاریوم، در این فصول گرم و پرآفتاب نیز،اشاره نمود. لذا در این مقاله به طور مفصل به اثر و عوارض تابش آفتاب بر پوست خواهیم پرداخت.

◄اثر و عوارض تابش آفتاب بر پوست :

حال،ضروری است که نگاهی خلاصه،به ویژگی‌های امواج ماورا بنفش (UVA) نورخورشید و ویژگی‌های هر یک ازطول موج‌های آن،بیاندازیم :

الف ) رابطۀ مستقیم طول موج و انرژی :

هر چه میزان طول موج اشعه ماورا بنفش کوتاه‌تر باشد،آن طول موج حامل انرژی بیشتر بوده وقدرت و توان آن بیشتر می‌باشد.

ب ) رابطه معکوس طول موج با عمق نفوذ :

هرچقدر طول موج یک تشعشع کوتاه‌تر باشد،قدرت عمق نفوذ آن کمتر ونفوذش، سطحی‌تر است.

ج ) رابطه معکوس طول موج با شدت مخاطرات و عوارض جدی :

هرچه میزان طول موج اشعه کوتاه‌تر باشد،قدرت آسیب رسانی و بیماری‌زایی آن،بیشتر می‌گردد و هرچه طول موج بلندتر باشد،بعلت اینکه حامل انرژی کمتر و نیز شدت کمتری است،قدرت آسیب زایی آن ضعیف تر و کمتر خواهدبود.

حال با درنظر داشتن این سه اصل مهم،می‌توان به‌روشنی از ویژگی‌های طول موج‌های گوناگون اشعه ماورا بنفش (UV) آگاه شد :

۱. اشعه ماورابنفش سی (UVC ):

دارای کوتاه‌ترین طول موج( کمتر از ۲۸۰ نانومتر) و بالاترین قدرت آسیب‌زایی است که خوشبختانه تمامی انرژی نابودگر آن،توسط لایه ازون جذب می‌گردد، چراکه درصورت عبور این طول موج C از لایه اوزون و جذب آن توسط موجود زنده،مرگ سلولی را به لحاظ شدت بالای انرژی آن سبب می‌گردد.

۲. اشعه ماورابنفش بی (UVB ) :

طول موج آن ،بلندتر از اشعۀ سی بوده واز ۲۸۰ نانومتر آغاز گشته و تا ۳۲۰نانومتر ادامه می‌یابد.
بادرنظرگرفتن سه اصل فوق،آسیب زایی این طول موج نیز کمتر از اشعه C وبیشتر از طول موج A بوده و قدرت نفوذ آن از اشعه C بیشتر می‌باشد. این اشعه نیز ،بیشتر انرژی‌اش توسط لایه اوزون جذب گشته و پس از تابش به پوست بدن ،قدرت نفوذ آن تا لایه سطحی اپیدرم بوده و در این لایه توسط کراتینوسیت‌ها،جذب می گردد.
درصورتیکه فرد درمعرض طولانی مدت آفتاب ،بدون استفاده از محافظت‌های توصیه شده، همچون کرم ضدآفتاب و یا عینک و کلاه قرار داشته باشد،اشعه ماورابنفش بی (UVB ) ،می‌تواند درناحیه اپیدرم پوست،ایجاد سرطان پوست از نوع (BCC) یا Basal Cell Carcinoma نماید.

۳ . اشعه ماورابنفش آ (UVA ) :

طول موج آن بلند تر از UVB بوده و از ۳۲۰ نانومتر آغاز گردیده و در۴۰۰ نانومتر پایان می‌پذیرد. به‌لحاظ بلندتر بودن طول موج‌اش،انرژی کمتری را درخود (انرژی آن،یک صدم انرژی بی می‌باشد.) حمل می‌نماید. همچنین به استناد اصل دوم، اشعه ماورابنفش (UVA)نفوذ بیشتری در عمق و توسط لایه درم جذب می‌شود.

◄ چگونگی ایجاد سرطان در پوست توسط نور خورشید:

انرژی متراکم شده در امواج ماورای بنفش(UV)،به‌هنگامی که از لایه اوزون درجو عبور نموده و به محض تماس با موجود زنده (اعم از تک سلولی،پرسلولی،گیاه و یا انسان)، حرارتی ایجاد نموده که توسط اجزای سلول (کراتینوسیت)، این حرارت بالا جذب گشته و ایجاد موتاسیون در سلول می‌نماید.

این موتاسیون یا جهش در سلول،سبب رشد غیرعادی و تشدید یافته در تمامی اجزا سلول شده و پیدایش عوارض و بیماری‌های مختلف مزمن و یا حاد را در موجود زنده،سبب می‌گردد. درپوست انسان،همانگونه که اشاره شد،اشعه ماورای بنفش (UVB ) ،که طول موج آن کوتاه و انرژی بالاتری داشته و نفوذ کمتری نیز دارد،در همان ابتدا توسط لایه سطحی‌تری از پوست (لایه اپیدرم)،جذب شده که با ایجاد حرارت بالا و موتاسیون سلولی،سبب بروز بیش از ۵۰ درصد سرطان‌های پوستی (BCC وSCC ) می‌گردد.

طول موج UVA، که امواج آن بلندتر ازامواج C وB است؛از انرژی و حررات کم‌تر و قدرت نفوذ بالاتری برخوردار می‌باشد،که این ویژگی‌ها حرارت کمتر و تخریب و بیماری‌زایی کمتری نسبت به دو طول موج یادشده را برای بدن در پی دارد. این طول موج توسط لایه‌های عمقی‌تر پوست ( لایه درم) جذب می‌شود و منشا و عامل بیش از ۸۰ درصد کراتوزهای پوست صورت یا همان ضایعات پیش از سرطانی شدن در صورت می‌باشد.

◄کدام افراد در معرض خطر بیشتر سرطان پوست قرار دارند ؟ 

1. کودکان،سالمندان و افراد دارای فوتوتیپ پوستی یک و دو و همچنین بیمارانی که تحت داروهای شیمی درمانی و یا پیوند مغز استخوان،افراد دیالیزی و یا مبتلا به HPV،بیشتر از افراد عادی در معرض مخاطرات طول موج‌های مختلف اشعه ماورای بنفش هستند.

2. بیمارانی که تحت درمان با داروهایی نظیر کورتون و ریکونازول، آزاتیوپرین، سیرولیموس و داروهای مُدر همچون؛ هیدروکلروتیازید و اینداپامید هستند،باید با وسواسی خاص از تماس با آفتاب پرهیز نموده و به‌هنگام ضرورت از ضدآفتاب‌های استاندارد و قوی استفاده مکرر نمایند.

درمورد اثرات مخرب نورآفتاب و تشعشعات ماورای بنفش بر سلامت پوست انسان، پژوهشگران وجود یا عدم وجود دو عامل ژنوم و Exposome را ضروری می‌دانند.

◄ درجه بندی فوتوتیپ پوستی چیست ؟

 پروفسور فیتزبرگ پوست انسان را بر اساس رنگ و نسبت کمیت رنگدانه‌ها ،به پنج فوتوتیپ تقسیم نموده است :

در دو فوتوتیپ یک (موهای خرمائی؛ چشمان آبی و پوست خیلی سفید و روشن) وفوتوتیپ دو (موهای قهوه‌ای روشن،چشمان میشی و پوست سفید)، به‌لحاظ نازکی لایه‌های پوست به‌ویژه لایه سطحی آن؛اپیدرم،قدرت و توان مقاومت آن‌ها در برابر تابش نور خورشید درمقایسه با فوتوتیپ‌های سه و چهار وپنج،کمتر بوده و تشعشعات طول موج‌های مختلف اشعه ماورای بنفش،بسیار اندک بوده و می‌تواند ضایعاتی همچون پیری زودرس پوست صورت ،مانند شُل و فرتوت شدن زودرس پوست،پدیدار شدن زودهنگام چین و چروک‌های عمیق در صورت و همچنین بروز ضایعات پیش سرطانی (کراتوز) و همچنین سرطان‌های مخاطره آمیز پوستی همچون BCC و یا SCC و یا سرطان بس خطرناک ملانوم (Melanoma) را در این دو فوتوتیپ ایجاد نماید.

◄ ژنوم چیست ؟

این آسیب‌پذیر بودن پوست‌های روشن،سفید و نازک (فوتوتیپ های یک و دو) در برابر تشعشعات گوناگون اشعه ماورای بنفش نورخورشید،ناشی از ویژگی‌های ژنتیکی هر فرد یا همان؛ ژنوم (Genome) می‌باشد.

◄ اکسپوزوم چیست ؟

تمامی عوامل خارجی که می‌توانند بر پوست انسان اثر بگذارند را عوامل خارجی (Exogenous Factors ) یا همان اکسپوزوم (Exposome) نامیده می‌شوند. تمامی این عوامل خارجی،تاثیرات آسیب‌رسان و مخاطره آمیز از خفیف تا شدید و حتی مرگبار بر پوست انسان داشته باشند .

• کدام عوامل خارجی خطرناک بر پوست را اثر گذار است ؟

۱. کشیدن سیگار و مصرف دخانیات.
2. درمعرض طولانی مدت آفتاب قرارگرفتن .
۳. سولاریوم
۴. استرس و اضطراب
۵. اکسیدان‌ها
۶. آلودگی هوا
۷. تغذیه : سرخ کردنی‌ها،فست فودها،سوسیس ،کالباس و...
۸. انجام تاتو

• تاثیرات مختلف عوامل خارجی بر پوست انسان :

1 ) اثرات خفیف :

می تواند با پدیدار شدن پیری زودرس ،عمیق شدن چین وچروک‌ها،شل و فرتوت شدن پوست مناطقی که در معرض آفتاب و یا سایر عوامل خارجی، قراردارند ، همراه باشد.

2) اثرات نسبتا شدید :

پدیدار شدن لکه‌ها(کک‌مک‌ها ) و یا کراتوزهای ناشی از تابش آفتاب ( کراتوز سولار Solar Keratosis) و در مقطع پیری و یائسگی کراتوز پیری (Senile Keratosis ) می‌باشد.

3) اثرات شدید و سرطان زایی :

تماس مستمر و طولانی‌مدت فرد با این عوامل خارجی و زمینه فوتوتیپ پوستی و ژنتیک (Genome) مساعد،این نوع سرطان پوستی (BCC) و (SCC) در پوست در معرض عوامل سرطان‌زا ایجاد می‌گردد.

4) اثرات مرگبار :

ملانوم (Melanoma) ،سرطان بسیار خطرناک و مرگباری است که به‌دلیل رشد سریع و انتشار آن به سایر اعضای بدن،امکان درمان را بسیار اندک نموده و مرگ فرد مبتلا به ملانوم را ،به دنبال دارد، که این سرطان خطرناک پوست،از نتایج ترس آور تماس مستمر انسان با عوامل و فاکتورهای خارجی یادشده در این مقاله می‌باشد.