علائم ، عوارض و درمان اسکیزوفرنی

◄ علائم ، عوارض و درمان اسکیزوفرنی

اسکیزوفرنی، اختلال‌روانی جدی است که مبتلایان به این بیماری، واقعیت را به طور غیرعادی تفسیر می‌کنند. اسکیزوفرنی ممکن است به ترکیبی از هذیان، توهم و تفکر و رفتارهای توام با اختلال منجر شود که عملکرد روزانه را مختل می‌کنند و سرانجام سبب ناتوان شدن انسان در زندگی می‌گردد. مبتلایان به اسکیزوفرنی باید در طول زندگی خود و مادام‌العمر تحت درمان باشند. درمان زود هنگام ممکن است به کنترل علائم پیش از بروز عوارض جدی و به بهبود چشم‌انداز طولانی‌مدت کمک نماید. در این مقاله و در سایت پزشکی امروز می‌خواهیم پیرامون علائم، عوارض و درمان اسکیزوفرنی به بحث بپردازیم.

◄ علائم و نشانه‌های اسکیزوفرنی :

اسکیزوفرنی شامل طیف وسیعی از مشکلات در تفکر (شناخت)، رفتار و احساسات است. علائم و نشانه‌ها ممکن است متفاوت باشند اما اغلب شامل هذیان، توهم یا گفتار آشفته است و توانایی عملکرد را مختل می‌کند.

علائم اسکیزوفرنی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

1. هذیان :

اعتقادات نادرستی که در اصل مبتنی بر واقعیت نیستند. به عنوان نمونه، فکر می‌کنید که به شما آسیب می‌رسانند یا مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرید؛ برخی از حرکات یا نظرات متوجه شما هستند؛ توانایی یا شهرت استثنایی دارید؛ شخص دیگری عاشق شماست, یا فاجعه بزرگی در شرف وقوع است. هذیان در بیشتر مبتلایان به اسکیزوفرنی رخ می‌دهد.

2. توهم :

اغلب شامل دیدن یا شنیدن مواردی است که وجود خارجی ندارند. با این حال، در مبتلایان به اسکیزوفرنی، این توهمات تمام قدرت و تأثیر یک تجربه طبیعی را دارند. توهم می‌تواند در هر یک از حواس باشد اما شنیدن صدا رایج‎ترین توهم است.

3. افکار آشفته یا گفتار آشفته :

تفکر آشفته از گفتار آشفته نشات می‌گیرد. ارتباطات موثر می‌توانند مختل شوند و پاسخ به سوالات ممکن است تا حدی یا کاملا بی‌ارتباط باشد. گفتار به‌ندرت ممکن است منجر به کنار هم قرار دادن کلمات بی‌معنی باشد که قابل فهم نیستند و گاهی اوقات سالاد واژگان(Word Salad) شناخته می‌شوند.

4. رفتار حرکتی شدیدا آشفته یا غیرطبیعی :

این‌گونه حرکات ممکن است به روش‌های مختلفی نمایان شوند، از حرکات کودکانه گرفته تا آشفتگی یا هیجان‌های غیرقابل‌پیش‌بینی. رفتار بر روی یک هدف متمرکز نیست و بنابراین، انجام وظایف دشوار است. این‌گونه از رفتارها می‌تواند شامل مقاومت در برابر دستورالعمل‌ها، حالت نامناسب یا عجیب،عدم واکنش یا حرکات بی‌ثمر و بیش از حد باشد.

5. نشانه‌های منفی :

این مورد به کاهش یا عدم توانایی عملکرد طبیعی اشاره دارد. به‌عنوان نمونه، ممکن است فرد از بهداشت شخصی خود غافل شود یا به نظر می‌رسد فاقد هیجانات است (تماس چشمی برقرار نمی‌کند، حالات صورت را تغییر نمی‌دهد یا به صورت یکنواخت صحبت نمی‌کند). همچنین، ممکن است فرد علاقه‌اش به فعالیت‌های روزمره خود را از دست بدهد، از نظر اجتماعی کناره‌گیری کند یا توانایی تجربه لذت را نداشته باشد.

نشانه‌های اسکیزوفرنی می‌توانند از نظر نوع و شدت در طول زمان، با دوره‌های حادتر شدن و بهبود علائم، متفاوت باشند. برخی از علائم ممکن است همیشه وجود داشته باشد.

• اسکیزوفرنی در مردان و زنان از چه سنی آغاز می‌گردد؟

در مردان، نشانه‌های اسکیزوفرنی به طور معمول از اوایل تا اواسط دهه 20 آغاز می‌شوند. در زنان، علائم به طور معمول از اواخر دهه 20 شروع می‌شود. تشخیص اسکیزوفرنی در کودکان غیرطبیعی و در سنین بالاتر از 45 سال نادر است.

• اسکیزوفرنی در نوجوانان :

علائم اسکیزوفرنی در نوجوانان مانند بزرگسالان است اما تشخیص این بیماری دشوارتر است. زیرا برخی از علائم اولیه اسکیزوفرنی در نوجوانان برای رشد معمول در سال‌های نوجوانی شایع هستند، مانند:

- کناره‌گیری از دوستان و خانواده
- افت عملکرد در مدرسه
- مشکل خواب
- کج‌خلقی یا خلق و خوی افسرده
- کمبود انگیزه

اشاره به این نکته نیز الزامیست که، استفاده از موادی مانند ماری‌جوانا، مت‌آمفتامین یا LSD، گاهی اوقات می‌تواند علائم و نشانه‌های مشابهی ایجاد کند.

در مقایسه با نشانه‌های اسکیزوفرنی در بزرگسالان، نوجوانان ممکن است:

- کمتر دچار هذیان شوند
- به احتمال زیاد دچار توهم تصویری شوند.

◄ در بیماری اسکیزوفرنی چه زمان به پزشک مراجعه نماییم ؟

مبتلایان به اسکیزوفرنی اغلب آگاهی ندارند که مشکلاتشان از یک اختلال روانی ناشی می‌شود که نیاز به مراقبت پزشکی دارد. بنابراین،این وظیفه بر عهدۀ خانواده یا دوستان می‌باشد.

◄ چگونه به بیماران دچار اسکیزوفرنی کمک نماییم ؟

اگر فکر می‌کنید شخصی که می‌شناسید ممکن است علائم اسکیزوفرنی داشته باشد، در مورد نگرانی‌های خود با او صحبت کنید. اگرچه نمی‌توانید کسی را مجبور کنید که به دنبال کمک حرفه‌ای باشد، می‌توانید شخص مورد علاقه خود را مورد تشویق و حمایت قرار داده و به او کمک کنید تا یک پزشک یا یک متخصص بهداشت روان را پیدا کند.

اگر یکی از عزیزانتان برای خود یا دیگران خطری ایجاد می‌کند یا نمی تواند غذا، لباس یا سرپناه خود را تأمین کند، ممکن است لازم باشد با اورژانس اجتماعی یا سایر عوامل اضطراری برای کمک تماس بگیرید تا توسط یک متخصص بهداشت روان ارزیابی شود. در برخی از موارد ممکن است به بستری شدنِ اورژانسی در بیمارستان نیاز باشد.

◄ افکار و رفتار خودکشی در بیماری اسکیزوفرنی:

افکار و رفتار خودکشی در میان مبتلایان به اسکیزوفرنی رایج است. اگر عزیزی دارید که در معرض خطر اقدام به خودکشی است یا اقدام به خودکشی کرده است، مطمئن شوید که فردی نزد آن شخص می‌ماند. بلافاصله با اورژانس تماس بگیرید یا شخص را به نزدیکترین بیمارستان منتقل کنید.

◄ علل ابتلا به بیماری اسکیزوفرنی :

با پیشرفت علم پزشکی، همچنان مشخص نیست که چه عواملی سبب بروز اسکیزوفرنی می‌شوند، اما محققان معتقدند که ترکیبی از عوامل ژنتیکی، فرآیندهای شیمیایی در مغز و اعصاب و محیط پیرامونی در ایجاد این اختلال نقش مهمی دارند.

مشکلات مربوط به برخی از فرآیندهای شیمیایی مغزی که به طور طبیعی وجود دارند، از جمله انتقال‌دهنده‌های(Neurotransmitters) عصبی به نام دوپامین و گلوتامات، ممکن است در اسکیزوفرنی نقش داشته باشند. پژوهش‌های ناشی از تصویربرداری‌عصبی(Neuroimaging) تفاوت در ساختار مغز و سیستم عصبی مرکزی (CNS) مبتلایان به اسکیزوفرنی را نشان می‌دهند. اما همچنان برخی محققان پیرامون اهمیت این تغییرات و نقش آنها در این بیماری مطمئن نیستند و معتقدند اسکیزوفرنی یک بیماری مغزی است.

◄ عوامل خطرزای ابتلا به بیماری اسکیزوفرنی:

اگرچه علت دقیق اسکیزوفرنی مشخص نیست، به نظر می‌رسد عوامل خاصی خطر ایجاد یا تحریک اسکیزوفرنی را افزایش می‌دهند، از جمله:

- داشتن سابقه خانوادگی اسکیزوفرنی
- برخی از عوارض بارداری و هنگام تولد، مانند سوء تغذیه یا قرار گرفتن در معرض سموم یا ویروس‌ها که ممکن است رشد مغزی را تحت تأثیر قرار دهند.
- مصرف داروهای داروهای روانگردان در دوران نوجوانی و بزرگسالی

◄ عوارض بیماری اسکیزوفرنی:

اگر اسکیزوفرنی درمان نشود می‌تواند به مشکلات جدی منجر شود که زندگی را تحت تأثیر قرار دهد.

عوارضی که اسکیزوفرنی ممکن است ایجاد کند یا با آن همراه باشد شامل موارد زیر است:

- خودکشی، اقدام به خودکشی و افکار خودکشی
- اختلالات اضطرابی و وسواس فکری عملی ( OCD)
- افسردگی
- سوء مصرف الکل یا سایر داروها از جمله نیکوتین
- ناتوانی در کار یا تحصیل در مدرسه
- مشکلات مالی و بی‌خانمانی
- انزوای اجتماعی
- مشکلات بهداشتی و پزشکی
- قربانی شدن
- رفتار پرخاشگرانه‌، گرچه غیر معمول است

◄ پیشگیری از بیماری اسکیزوفرنی :

متاسفانه تا به امروز هیچگونه راه مطمئنی برای پیشگیری از اسکیزوفرنی وجود ندارد، اما رعایت برنامه درمانی می‌تواند به جلوگیری از عود یا حادتر شدن نشانه‌ها کمک نماید. علاوه بر این، محققان امیدوارند که یادگیری بیشتر در مورد عوامل خطر اسکیزوفرنی ممکن است به تشخیص و درمان زودتر منجر شود.

◄ تشخیص بیماری اسکیزوفرنی :

تشخیص اسکیزوفرنی شامل رد سایر اختلالات بهداشت روان و تعیین اینکه این نشانه‌ها ناشی از سوء مصرف مواد، دارو یا بیماری نباشند.

تشخیص اسکیزوفرنی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• معاینه فیزیکی و جسمانی :

این مورد ممکن است به بررسی هرگونه عارضۀ مرتبط و رد سایر مشکلاتی کمک کند که می‌توانند نشانه‌های اسکیزوفرنی را ایجاد کنند.

•تست‌ها و غربالگری‌ها :

شامل آزمایش‌هایی است که به نفی بیماری‌هایی با نشانه‌های مشابه و غربالگری الکل و مواد مخدر کمک می‌کنند. پزشک همچنین ممکن است بررسی‌های تصویربرداری مانند MRI یا سی تی اسکن را درخواست نماید.

• ارزیابی روانپزشکی :

یک روانپزشک یا یک متخصص بهداشت روان با مشاهده ظاهر و رفتار و پرسش در مورد افکار، خلق و خو، هذیان، توهم، مصرف مواد و احتمال خشونت یا خودکشی وضعیت روانی را بررسی می‌کند. این موضوع همچنین شامل ارزیابی سابقه خانوادگی و شخصی نیز است.

• معیارهای تشخیصی اسکیزوفرنی :

پزشک یا یک متخصص بهداشت روان می‌تواند از از معیارهای موجود در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی ( DSM-5)، منتشر شده توسط انجمن روانپزشکی آمریکا،بهره ببرد.

◄ درمان اسکیزوفرنی : 

اسکیزوفرنی نیاز به درمان مادام‌العمر دارد، حتی هنگامیکه نشانه‌ها فروکش کرده باشد. درمان با داروها و روان‌درمانی می‌توانند به مدیریت بیماری کمک کنند. در برخی از موارد ممکن است به بستری شدن در بیمارستان نیاز باشد.
یک روانپزشک باتجربه در درمان اسکیزوفرنی اغلب هدایت درمان را برعهده می‌گیرد. تیم درمانی همچنین ممکن است شامل یک روانشناس، مددکار اجتماعی، پرستار روانپزشکی باشد. ممکن است در کلینیک‌هایی با تخصص ویژه در زمینۀ درمان اسکیزوفرنی رویکرد تیمی کاملی وجود داشته باشد.

◄ درمان دارویی اسکیزوفرنی :

داروها اساس درمان اسکیزوفرنی هستند و داروهای ضد روان‌پریشی(antipsychotic) رایج‌ترین داروهای تجویز شده در این فرآیند می‌باشند. تصور می‌شود که آنها با تأثیر بر انتقال‌دهنده عصبی(neurotransmitter) مغز، دوپامین، نشانه‌ها را کنترل می‌کنند.

هدف از درمان با داروهای ضد روان‌پریش می‌تواند مدیریت موثر علائم و نشانه‌ها در کمترین دوز احتمالی باشد. روانپزشک ممکن است در طول زمان داروهای مختلفی را با دوزها یا ترکیبات مختلف امتحان کند تا به نتیجه مطلوب برسد. داروهای دیگر نیز ممکن است کمک کنند، مانند داروهای ضد افسردگی یا داروهای ضد اضطراب. ممکن است چندین هفته طول بکشد تا تاثیرگذاری بهبودی علائم پدیدار گردند.

از آنجا که داروهای اسکیزوفرنی می‌توانند عوارض جانبی جدی ایجاد کنند، مبتلایان به اسکیزوفرنی ممکن است تمایلی به مصرف آنها نداشته باشند. تمایل به همکاری با روند درمان ممکن است در انتخاب دارو تأثیرگذار باشد. به‌عنوان مثال، فردی که به مصرف مداوم دارو مقاوم است ممکن است، تزریق را جایگزین مصرف دارو نمایند.

• داروهای ضد روان‌پریشی نسل دوم :

این داروهای جدیدتر و نسل دوم اغلب به داروهای نسل اول ترجیح داده می‌شوند؛ زیرا در مقایسه با داروهای ضد روان‌پریشی نسل اول خطر کمتر و عوارض جانبی کمتری دارند. داروهای ضد روان‌پریشی نسل دوم شامل:

- آریپیپرازول (Abilify)
- آسناپین (Saphris)
- برکس‌پیپرازول (Rexulti)
- کاریپرازین (Vraylar)
- کلوزاپین (Clozaril، Versacloz)
- ایلوپریدون (Fanapt)
- لوراسیدون (Latuda)
- الانزاپین (Zyprexa)
- پالیپریدون (Invega)
- کوئتیاپین (Seroquel)
- ریسپریدون (Risperdal)
- زیپراسیدون (Geodon)

• داروهای ضد روان‌پریشی نسل اول:

این داروهای ضد روان‌پریشی نسل اول دارای عوارض جانبی عصبی مکرر و بالقوه چشمگیری هستند، از جمله احتمال بروز اختلالات حرکتی (دیسکینزی تاخیری) که ممکن است برگشت‌پذیر بوده یا نباشد.

- کلرپرومازین
- فلوفنازین
- هالوپریدول
- پرفنازین

این داروهای ضد روان‌پریشی اغلب ارزان‌تر از آنتی‌سایکوتیک‌های نسل دوم، به ویژه گونۀ ژنریک، هستند که در صورت لزوم هر گونه درمان طولانی‌مدت می‌توانند مورد توجه قرار گیرند.

• داروهای ضد روان‌پریشی با تزریق طولانی‌مدت :

برخی از داروهای ضد روان‌پریشی ممکن است به صورت تزریق عضلانی یا زیر جلدی تجویز شوند. بسته به نوع دارو اغلب هر دو تا چهار هفته یکبار تجویز می‌شوند. اگر شخصی قرص کمتری را ترجیح می‌دهد و می‌تواند به پایبندی به دارو کمک کند، این ممکن است یک گزینه باشد.

داروهای رایج که به صورت تزریق در دسترس هستند عبارتند از:

- آریپیپرازول (Abilify Maintena, Aristada)
- فلوفنازین دکانوات
- هالوپریدول دکانوات
- پالیپریدون (Invega Sustenna, Invega Trinza)
- ریسپریدون (Risperdal Consta, Perseris)

◄  مداخلات روانی- اجتماعی :

با کاهش میزان روان‌پریشی، علاوه بر ادامه روند مصرف دارو، مداخلات روانشناختی و اجتماعی (Psychosocial) نیز مهم هستند.

اینها ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• درمان فردی.

روان درمانی ممکن است به عادی‌سازی الگوهای فکری کمک کند. همچنین، آموختن مقابله با استرس و شناسایی نشانه‌های هشداردهندۀ اولیه عودِ بیماری می‌تواند به مبتلایان به اسکیزوفرنی در کنترل بیماری کمک کند.

• آموزش مهارت‌های اجتماعی.

این امر بر بهبود ارتباطات و تعاملات اجتماعی و بهبود توانایی شرکت در فعالیت‌های روزمره متمرکز است.

• خانواده درمانی.

فراهم نمودن پشتیبانی و آموزش خانواده‌های دارای افراد مبتلا به اسکیزوفرنی

• توانبخشی شغلی و اشتغال پشتیبانی‌شده.

این کار به کمک به مبتلایان به اسکیزوفرنی برای آماده‌سازی، یافتن و حفظ شغل متمرکز است.

بیشتر مبتلایان به اسکیزوفرنی به نوعی حمایت از زندگی روزمره نیاز دارند. بسیاری از جوامع برنامه‌هایی را برای کمک به مبتلایان به اسکیزوفرنی در زمینه شغل، مسکن، گروه‌های خودیاری و شرایط بحرانی دارند. یک مدیر پرونده یا شخصی که در تیم درمانی است می‌تواند به یافتن منابع کمک کند. با درمان مناسب، بیشتر مبتلایان به اسکیزوفرنی می‌توانند بیماری خود را مدیریت کنند.

◄ بستری شدن بیماران اسکیزوفرنی در بیمارستان:

در طول دوره‌های بحران یا زمان بروز نشانه‌های شدید ناشی از بیماری اسکیزوفرنی ممکن است بستری در بیمارستان برای اطمینان از ایمنی، تغذیه مناسب، خواب کافی و بهداشت اولیه لازم به نظر برسد.

◄ الکتروشوک درمانی در اسکیزوفرنی:

برای بزرگسالان مبتلا به اسکیزوفرنی که به دارو درمانی پاسخ نمی‌دهند، درمان الکتروشوک (electroconvulsive therapy :ECT) در نظر گرفته می‌شود. ECT ممکن است برای فردی که دچار افسردگی است نیز مفید باشد.