سی تی اسکن چیست ؟ چه عوارضی دارد ؟ چگونه انجام می‌شود؟

سی تی اسکن یا توموگرافی کامپیوتری (CT) ترکیبی از مجموعۀ تصاویر گرفته شده توسط اشعه ایکس(X-Ray) که از زوایای مختلف پیرامونیِ بدن گرفته شده است و برای ایجاد تصاویر مقطعی(برش‌ها) از استخوان‌ها، رگ‌های خونی و بافت‌های نرم داخل بدن ، از پردازش رایانه‌ای استفاده می‌کند. تصاویر گرفته شده توسط سی‌تی‌اسکن در مقایسه با اشعه ایکس ساده، اطلاعات دقیق‌تری را ارائه می‌دهند. در این مقاله به این بحث می‌پردازیم که سی تی اسکن چیست؟چه عوارضی دارد ؟ چگونه انجام می‌شود؟

◄سی تی اسکن چیست ؟ چه عوارضی دارد ؟ چگونه انجام می‌شود؟

سی‌تی‌اسکن(CT Scan) امروزه دارای کاربردهای بسیاری است ، اما به‌طور اختصاصی برای بررسی سریع افرادی که در اثر سوانح رانندگی یا انواع دیگر تروما دچار صدمات داخلی شوند به کار می‌رود. از سی تی اسکن می‌توان تقریبا تمام قسمت‌های بدن را بررسی نمود و برای تشخیص بیماری یا آسیب همچنین برنامه‌ریزی برای درمان پزشکی، جراحی یا پرتودرمانی بهره برد.

◄ سی‌تی‌اسکن به چه منظور انجام می‌شود؟

پزشک به دلایل زیر ممکن است سی‌تی‌اسکن را توصیه نماید :

- تشخیص اختلالات عضلانی و استخوانی مانند تومورهای استخوانی و شکستگی‌های مربوط به استخوان.
- تشخیص محل تومور، عفونت یا لخته خون
- راهنمایی روش‌هایی مانند جراحی، بیوپسی و پرتودرمانی
- تشخیص و نظارت بر بیماری‌ها و شرایطی مانند سرطان، بیماری‌های قلبی، ندول‌های ریه و توده‌های کبدی
- نظارت بر تأثیرگذاری برخی از روش‌های درمانی مانند درمان سرطان
- تشخیص آسیب‌ها و خونریزی داخلی

◄ عوارض و خطرات سی تی اسکن :

• مواجهه با تشعشع:

در طی سی تی اسکن، بیمار مدت زمان کوتاهی را در معرض تابش یونیزان قرار می‌گیرد. با توجه به این‌که اشعۀ ایکس اطلاعات دقیق‌تری را ارائه می‌دهد ، میزان تابش اشعۀ آن بیشتر از زمانی است که یک اشعه ایکس ساده به بدن تابانده می‌شود.البته این موضوع که میزان دوز پایین تابش مورد استفاده در سی تی اسکن سبب آسیب طولانی‌مدت می‌شود و یا خیر همچنان در هاله‌ای از ابهام است ، اما در دوزهای بسیار بالاتر خطر ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهد.

در مقام مقایسه ، سی‌تی‌اسکن در عرصۀ پزشکی کاربردهای فراوانی دارد که می‌توان از اندک عوارض ناشی از تابش پرتوهای آن چشم پوشی نمود. پزشکان از کمترین دوز تابش برای دستیابی به اطلاعات پزشکی مورد نیاز استفاده می‌کنند. همچنین، با پیشرفت روزافزون تکنولوژی و به بازار آمدن دستگاه‌های به‌روزتر ، میزان تابش پرتوها در مقایسه با قبل ، کاهش نیز داشته است.

• آسیب رساندن به نوزادان متولدنشده :

بیمار در صورتی که باردار باشد باید به پزشک خود اطلاع دهد. اگرچه بعید است تابش حاصل از سی تی اسکن به نوزاد متولد نشده، آسیب برساند، اما پزشک ممکن است گونۀ دیگری از معاینه را، مانند سونوگرافی یا MRI، برای جلوگیری از مواجهۀ کودک در معرض اشعه توصیه نماید. در دوزهای کم تابش و مورد استفاده در سی‌تی اسکن، هیچ اثر منفی در انسان مشاهده نشده است.

• واکنش به مواد حاجب :

در موارد خاص، پزشک ممکن است توصیه به استفاده از رنگ خاصی به نام ماده کنتراست یا حاجب نماید و از بیمار خواسته شود تا پیش از سی تی اسکن آن را بنوشید یا از طریق ورید در بازو و یا به رکتوم تزریق شود. ماده کنتراست می‌تواند سبب مشکلات پزشکی یا واکنش های آلرژیک شود، هر چند امری نادر است.
اکثر واکنش‌ها خفیف بوده و به جوش یا خارش منجر می‌شوند. در موارد نادر، واکنش آلرژیک می‌تواند خطرناک باشد. در هر صورت در صورت بروز هرگونه واکنش آلرژیک ، بیمار باید با پزشک آن را در میان بگذارد.

◄ ماده حاجب چیست ؟

در برخی از روندهای انجام سی‌تی‌اسکن ، به رنگی به نام ماده کنتراست یا ماده حاجب نیاز است تا بتواند نواحی بدن بیمار را تحت بررسی قرار دهد. ماده حاجب یا ماده کنتراست مسیر اشعه ایکس را مسدود نموده و در تصاویر سفید دیده می‌شود که می‌تواند به بهتر دیده شدن عروق خونی، روده یا سایر اندام کمک نماید.

◄ماده حاجب چگونه به بدن وارد می‌شود ؟

ماده حاجب یا ماده کنتراست ممکن است به روش‌های مختلف به بیمار داده شود:

1. تزریق ماده حاجب از طریق دهانی :

اگر هدف از سی‌تی‌اسکن ، بررسی مری یا معده باشد، ممکن است لازم باشد، فردِ بیمار، مایعی را که حاوی مواد کنتراست است ببلعد.طعم و مزۀ مادۀ حاجب ممکن است که ناخوشایند باشد.

2. تزریق ماده حاجب از طریق تزریق :

مواد کنتراست را می‌توان از طریق ورید در بازو تزریق کرد تا به نمایان شدن کیسه صفرا، دستگاه ادراری، کبد یا رگ‌های خونی در تصاویر کمک نماید. در هنگام تزریق ممکن است احساس گرما یا طعم فلزی در دهان خود داشته باشید.

3. تزریق ماده حاجب از طریق تنقیه :

ماده کنتراست، جهت مشاهدۀ روده‌ها، از رکتوم یا راست‌روده وارد بدن می‌گردد که این روش می‌تواند احساس نفخ و ناراحتی ایجاد کند.

◄ آمادگی برای انجام سی‌تی‌اسکن :

1.پیش از انجام سی‌تی‌اسکن :

با توجه به اینکه کدام قسمت از بدن بیمار اسکن می‌شود، ممکن است :

- مقداری یا تمام لباس‌های بیمار را از تن خارج نموده و لباس ویژۀ بیمارستان را بر تن نماید.
- اشیای فلزی مانند کمربند، جواهرات، دندان مصنوعی و عینک را جهت پیشگیری از بوجود آمدن تداخل در تصاویر از بدن جدا نمایید.
- بیمار چند ساعت پیش از اسکن از خوردن و آشامیدن خودداری نماید.

• آماده نمودن کودک برای انجام سی‌تی‌اسکن :

اگر نوزاد یا کودک نوپای شما نیاز به سی تی اسکن داشته باشد، ممکن است پزشک برای آرام نگه داشتن کودک داروی آرامبخش را توصیه کند. حرکت، تصاویر را تار می‌کند و ممکن است به نتایج نادرست منجر شود. پزشک باید پدر و مادر را در این مورد راهنمایی نماید.

2.طی انجام سی‌تی‌اسکن :

بیمار روی یک میز باریک و موتوردار دراز می‌کشد که از دهانه داخل یک تونل سر می‌خورد. ممکن است از بندها و بالش‌هایی برای کمک به حفظ موقعیت استفاده شود. در طول اسکن سر، میز ممکن است با یک گهواره مخصوصی همراه باشد که سر بیمار را بی‌حرکت نگه دارد. در حالی که میز، بیمار را به داخل اسکنر منتقل می‌کند، آشکارسازها (Detector) و لوله اشعه ایکس به دور بیمار می‌چرخند. هر چرخش چندین تصاویر از بدن بیمار ارائه می‌دهد. ممکن است این تکنسین از بیمار بخواهد در بعضی از نقاط نفس خود را نگه دارد تا از تار شدن تصاویر جلوگیری شود.

3.پس از انجام سی‌تی‌اسکن :

اگر به بیمار ماده کنتراست داده شود، ممکن است دستورالعمل‌های ویژه‌ای دریافت نماید. در برخی موارد ممکن است از بیمار خواسته شود تا پیش از ترک اتاق سی تی اسکن، مدت کوتاهی صبر و اطمینان حاصل نماید تا پس از آن احساس خوبی دارد. پس از اسکن، به بیمار گفته می‌شود تا مایعات زیادی بنوشد تا به کلیه‌ها کمک نماید مواد کنتراست را از بدن خارج کند.