گیاهان برتر جهان (۸)

طبقه‌بندی علمی

نام فارسی‮: ‬شبدر قرمز
نام فرانسه:              ‮‬trefle rouge
نام انگلیسی: 

       ‮‬wild clover

        red clover

       cow clover

 meadow clover  

   purple clover

             trifoil

       cowgrass

این گیاه به سال‮٣٥٧١‬توسط شارل‌لینه نامگزاری شده‌است و کلمه‌ی پراتنس در نام لاتین این گیاه به معنی گیــاهی است که‮ «‬درمرغزار یافت می‌شود‮».‬
این گیاه دارای ‮٧ ‬واریته به شرح زیر است‮:‬
• در سراسر جهان‮ ‬
• Trifolium pratense pratense
• به خلاف نامی که‮  ‬دارد در جنوب شرقی اروپا
• Trifolium pratense americanum
• درکوهستان‌های اروپای مرکزی و جنوبی پیرنه،‮ ‬آلپ و بالکان
• ‬Trifolium pratense frigidum
• در ساحل جنوبی دریای بالتیک‮
• Trifolium pratense maritimum
• ‬در اروپا
• Trifolium pratense parviflorum
• درمنطقه‌ی مدیترانه،‮ ‬با شاخ و برگی تنومند و برگهایی بدون پرز یا تقریبا بدون کرک
• Trifolium pratense sativum
• در آلپ و دارای برگهایی کرک‌دار و متراکم
• Trifolium pratense villosum
شبدرقرمز گیاهی پایا و علفی با شاخه‌های زیاد و دارای عمر کوتاه است،‮ ‬در اندازه‌های مختلف دیده می‌شود،‮ ‬به‌‌بلندی‮٠٢‬تا‮٠٨ ‬سانتی‌متر می‌رسد‮. ‬برگها متناوب،‮ ‬دارای سه برگچه و هر برگچه به درازای ‮٥١ ‬تا‮٠٣ ‬میلی‌متر و پهنای ‮٨ ‬تا ‮٥١‬میلی‌متر،‮ ‬به رنگ سبز و با هلال بی‌رنگ مشخص در نیمه‌ی بیرونی برگ است‮. ‬دم‌برگ‮١‬تا‮٤ ‬سانتی‌متر طول دارد و دارای‮٢ ‬استیپول در قاعده است‮. ‬هر یک از برگچه‌ها دارای حاشیه‌ی مشخص به شکل ‮٧ ‬می‌باشند‮. ‬این نوع شبدر اساساً بزرگتر از سایر انواع شبدر است و گاهی بلندای آن به‮٠٣ ‬تا ‮٠٩‬سانتی‌متر هم بالغ‮ ‬می‌شود‮. ‬تمام بخش‌های گیاه به استثنای گلهای واقعی از پرز و کرک ظریفی پوشیده شده است‮.‬
گل شبدرقرمز مصرف دارویی دارد‮. ‬گل‌ها بزرگ و مدور و‮ ‬غالبا به فاصله‮٢‬یا‮٣ ‬سانتی‌متری یکدیگر درون‮٢ ‬یا ‮٣ ‬برگ قرارگرفته‌اند‮ ‬که کاسه‌ی گل را تشکیل می‌دهد‮. ‬رنگ تاج گل‌ها از صورتی رنگ‌پریده تا قرمز متمایل به ارغوانی متفاوت است و ‮٢١‬تا ‮٥ ‬میلی‌متر طول دارد‮. ‬از مرکز شکوفه می‌کند و سپس لبه‌های گل به تدریج با مرگ گل به قرمز زنگاری تبدیل می‌شود‮.‬
این گیاه،‮ ‬بومی اروپا،‮ ‬غرب آسیا و شمال‮‌‬غرب آفریقا است ولی در بسیاری نقاط جهان به صورت گیاه طبیعی آن نقطه درآمده و نیز کشت می‌شود‮. ‬در شرایط مساعد ‮٦ ‬تا ‮٧ ‬سال عمر می‌کند ولی در آب و هوای گرم از طول‌عمر‮ ‬گیاه کاسته شده و به گیاه یک ساله یا دو ساله تبدیل می‌شود‮. ‬این شبدر در کوه چهارخاتون در‮ ‬غرب و نیز در تبریز،‮ ‬خوی و کرمان انتشار دارد و واریته‌ی گل درشت آن نیز در‮ ‬غرب و شمال ایران و در منطقه‌ی تهران می‌روید(‮١)‬.
این گل،گل ملی دانمارک(‮٢) ‬و گل ایالت ورمونت به شمار می‌رود‮.‬
تاریخچه
شبدر قرمز یکی از داروهای عالی اصلاح‌کننده و تصفیه‌کننده‌ی خون است که در درمان بیماری‌های پوست و سایر بیماری‌های توکسیک مورد استفاده بوده است‮. ‬این گیاه به صورت سنتی در سرطان به ویژه سرطان‌های رحم و تخمدان مورد استفاده است‮. ‬برای تسکین سیاه سرفه و سایر سرفه‌های اسپاسمودیک ناشی از سرخک،‮ ‬برنشیت ولارنژیت از دم‌کرده‌ی‮ ‬غلیظ این گیاه استفاده می‌شده است‮. ‬از این گیاه به‌صورت استفاده‌ی داخلی و خارجی در قرحه‌ها‮ (‬اولسر‮) ‬از جمله اولسرهای سرطانی استفاده شده است‮.‬
استــفاده از شبــدر قرمز در‮ «‬هر نوع اولسر و در سوختگی‌های عمقی و بسیار شدید‮» ‬توصیه شده است‮. ‬این گیاه دارای خاصیت ویژه‌ی تسکین‌دهنده است که تائیدی است برخاصیت ضدعفونی کننده‌ی موثر آن که امکان ایجاد بافت گرانولاسیون سالم را فراهم می‌آورد‮. ‬مخلوط با سایر گیاهان،‮ ‬شبدر قرمز در درمان سیفیلیس،‮ ‬خنازیر،‮ ‬روماتیسم مزمن،‮ ‬بیماری‌های گلاندولارو و سایر بیماری‌های پوست توصیه شده‌است(‮٣).‬
مواد موثر
پژوهش‌های قابل توجهی در مورد مواد موثر شبدر قرمز انجام شده است‮. ‬اما بسیاری از این تحقیقات بیش از آنکه دارای هدف طبی باشد،‮ ‬دارای مقاصد کشاورزی بوده است‮. ‬تحقیقات بسیار اندکی به ویژه در مورد گل‌های این گیاه انجام شده است‮.‬
تحقیق داروشناسیک روی شبدر قرمز اساساً برفعالیت ایزوفلاون‌های موجود در برگها و به ویژه فعالیت استروژنی آن متمرکز است(‮٤). ‬ایزوفلاون‌های بیوکانین‌آ‮ ‬biochaninA،‮ ‬جنیستئین‮‬ genistein‮‬ و دائیدزدین ‮ ‬daidzedin،‮ ‬همه در برگها وجود دارند و در بدن دارای میزان‌‌های متفاوت فعالیت زیرکانه‌ی استروژنی می‌باشند و تاثیر بیوکانین‌آ از همه قوی‌تر است‮. ‬اما فورمونونتین‮ ‬formononetin‮ ‬که در گل‌ها نیز وجود دارد دارای فعالیت استروژنی نیست و یا میزان این فعالیت بسیار اندک است(‮٥).‬
در گل شبدر قرمز مواد موثر زیر وجود دارد‮:‬
اسانس،‮ ‬اسیدهای‌چرب،‮ ‬فلاونوئیدها،‮ ‬فلاونول‌ها،‮ ‬فورمونونتین،‮ ‬ایزورامنتین‮ ‬isorhamnetin،‮- ‬P‮‬کومارینیک‌اسید،‮ ‬اسیدهای‌فنلیک،‮ ‬گلوکوزیدهای کوئرستین،‮ ‬اسیدسالیسیلیک،‮ ‬سیتوسترول و نشاسته‮.‬
بررسی‌های داروشناسیک
‮ـ ‬فعالیت ضدسرطان
ایزوفلاون‌ها از احتمال بروز سرطان می‌کاهند‮.‬
‮ـ ‬فعالیت ضدتکثیر سلولی
جنیستئین تکثیر سلولی را مهار می‌کند و در آزمایشگاه دارای فعالیت مهارکننده‌ی آنژیوژنز است‮.‬
بررسی‌های بالینی
‮ـ ‬یائسگی
• ‬تاثیر عصاره‌ی ایزوفلاون‌ها برگرگرفتگی به اثبات رسیده است‮.‬
• ایزوفلاون‌های برگ شبدر قرمز سبب بهبود وضعیت سیستمی شریان‌ها می‌شوند ولی بر لیپیدهای پلاسما تاثیر ندارند‮.‬
• ایزوفلاون‌ها به رفع نشانه‌های یائسگی کمک می‌کنند‮.‬
آثار و خواص
شبدر قرمز اصلاح‌کننده‮ (‬تصفیه‌کننده‮)‬،‮ ‬ضدسرطان،‮ ‬آنتی‌اسپاسمودیک‮(‬عضلانی‮)‬،‮ ‬خلط‌ آور(عمومی‮) ‬است‮.‬
موارد استفاده
شبدر قرمز از نظر کیفیت بالقوه خنک‌کننده و خنثی است ولی حکمای طب سنتی اصولا شبدر را از نظر طبیعت‌ گرم و تر می‌دانند‮. ‬شبدر از آن جهت که به مصرف خوراک دام می‌رسد و نیز سبب تثبیت ازت خاک می‌شود و باروری خاک را می‌افزاید،‮ ‬اهمیت دارد‮.‬
از شبدر قرمز در آکنه،‮ ‬برنشیت،‮ ‬سرطان،‮ ‬سرفه،‮ اگزما،‮ ‬سیاه‌سرفه،‮ ‬پسوریازیس،‮ ‬بیماری پوست به ویژه بیماری‌های مزمن پوست استفاده می‌شود‮.‬
احتیاطات
موارد عدم استفاده شناخته شده‌ای برای عصاره‌ی گل شبدر قرمز وجود ندارد‮.‬
قدرت استروژنی ایزوفلاون‌های برگ شبدر قرمز به خوبی به اثبات رسیده‌است‮. ‬استفاده بیش‌از حد گاو و گوسفند از شبدر قرمز برای قدرت زایش این حیوانات مخرب است‮. ‬در‮ «‬بیماری شبدر» ‬Clover disease،‮ ‬میش‌هایی که از شبدر استفاده کرده‌اند،‮ ‬به طور دائم عقیم می‌شوند‮. ‬در حیوانات دچار بیماری شبدر،‮ ‬عکس‌العمل رحم نسبت به استروژن و نیز بار اضافی هورمون لوتئینایزینگ ‮ ‬‭(‬LH‭)‬‮‬کاهش می‌یابد‮. ‬بیماری شبدر در انسان با دوزهای درمانی مشاهده نشده است‮. ‬تاثیر استفاده از شبدرقرمز به صورت چای یا عصاره در طرح‌های درمانی سبب ایجاد ناباروری درخانم‌ها نشده‌است‮. ‬خانم‌های ژاپنی از رژیمی سرشار از ایزوفلاون‮ (‬اصولا فرآورده‌های سویا‮) ‬استفاده می‌کنند ولی در نتیجه‌ی مصرف ایزوفلاون‌ها در آنها کاهش باروری دیده نمی‌شود‮.‬
مقدار خوراک
‮ـ ‬گیاه‌خشک‮: ٦ ‬تا ‮٢١‬گرم در روز به صورت دم کرده
‮ـ ‬عصاره‮: ٠٢ ‬تا ‮٠٤ ‬میلی‌لیتر در هفته‮ (١ ‬به‮٢)‬

منابع

‮١ـ ‬معارف گیاهی،‮ ‬حسین میرحیدر، دوره‌ی ‮٨‬جلدی،‮ ‬ج ‮٤ ‬ص ‮٦٢ ‬چاپ پنجم ‮٣٨٣١، ‬دفتر نشر فرهنگ اسلامی

2‭.Other National Symbols‭-‬‭‬Embassy of Denrnark India
3.Felter‭, ‬HW‭ & ‬Lloyd‭, ‬JU‭,‬Kings American Dispensatory‭,‬ 18 th Edn‭,‬Volume 1‭ & ‬2‭,‬ ‭‬reprint‭, ‬Eclectic Medical‭‬Publications‭, ‬Portland‭, ‬1983‭.‬
4.Miksicek‭, ‬RJ‭, ‬Interaction of Naturally Occurring ‭‬Nonsteroidal Estrogens with ‭‬Expressed Recombinant ‭‬Human Estrogen Receptor‭,‬ ‭‬Journal of Steroid Biochemistry and Molecular Biology‭, ‬49‭, ‬pp 153-160‭‬ 1994‭.‬
5.Wong‭, ‬E‭, ‬Flux‭, ‬DS‭, ‬J ‭‬Enodcrin‭, ‬24‭, ‬pp 241-348‭,‬1962‭.‬