گیاهان برتر جهان (۱۴)

نام‌های‮‬ لاتین‮:‬
Mahonia aquifolium(pursh)Nutt‮‬ ا(۱و‮٢)‬
(٣) M.repens‭
‬‮‬(١و‮٢)‬ Berberis aquifolium‮
(٣) B.repens‮‬
نام‌های انگلیسی‮:‬
oregon‭-‬grape
mahonie
mountain grape
creeping barberry
holy grape
yerba de sangre
انگور اورگون بوته‌ای همیشه سبز از تیره‌ی زرشک است‮. ‬بعضی مصنفان،‮ ‬انگور ارگون یا ماهونیا را در جنس زرشک قرار می‌دهند(‮١). ‬انگور ارگون با انگور هم رابطه ندارد ولی این نام به خاطر خوشه‌های ارغوانی میوه‌های این گیاه به آن اطلاق می‌شود زیرا رنگ خوشه‌ها و ظاهر اندکی‮ ‬غبارآلود آن یادآور انگور می‌باشد‮. ‬گاهی این گیاه را ‮ ‬Tall Oregon-grape‮‬ می‌نامند تا از‮‬ creeping oregon-grape‮‬ با نام علمی ‮ ‬M.repens‮‬ و‮ ‬Cascade‮ ‬یا ‮‬Dwarf oregon-grape‮‬ با نام علمی‮ ‬M.nervosa‮‬ متمایز شود(‮١).‬
مشخصات
درختچه‌ای است زیبا با اندام‌های هوایی به رنگ سبز دائمی(‮٢). ‬این درختچه همیشه سبز ممکن است تا ‮٢‬متر(‮٣) ‬و گاهی از ‮١ ‬تا ‮٥‬ متر بلندی داشته باشد(‮١). ‬برگها مرکب از‮٣ ‬تا ‮١١‬برگچه‌ی چرمی به رنگ سبز تیره باکناره‌ی کم و بیش خاردار است(‮٢). ‬برگهای چرمی شکل این گیاه شبیه درخت خاس و ساقه‌های آن ضخیم و دارای ظاهر پوسته پوسته است‮. ‬برگها در بالا تیره‌تر از پائین می‌باشند‮. ‬در پائیز این برگهای همیشه سبز به رنگ قرمز درمی‌آیند(‮٣).‬
ساقه‌های اصلی گیاه به ندرت بیش از ‮٢‬یا‮٥ ‬سانتی‌متر از روی زمین بالا می‌آیند و در واقع بسیاری از این ساقه‌ها،‮ ‬استطاله‌های فوقانی ریشه‌های خزنده و نازک فراوان گیاه است که پرگنه‌های درهمی تشکیل می‌دهند‮. ‬شکوفه‌ها خوشه‌هایی به رنگ زرد هستند که در بهار ظاهر می‌شوند و پس از افتادن به سته‌هایی به‌رنگ آبی تیره در می‌آیند که تلخ و اندکی شیرین است‮. ‬هم ساقه و هم ریشه دارای رنگ زرد روشن بوده و به علت وجود آلکالوئید بربرین بسیار تلخ است‮. ‬ریشه‌ها و ساقه‌های اصلی را می‌توان در هر زمان گردآوری کرد(‮٤).‬
از آنجا که این گیاه محافظت چندانی لازم ندارد و می‌توان از آن برای ایجاد حصار استفاده کرد،‮ ‬همچون زرشک در محوطه‌سازی استفاده می‌شود‮. ‬انگور اورگون نسبت به خشکی تابستان مقاوم است و خاکهای ضعیف را تحمل می‌کند و بر گریزی زیاد ندارد و پرندگان نیز جذب میوه گیاه می‌شوند(‮١). ‬میوه‌های کوچک و سیاه رنگ مایل به ارغوانی این گیاه را افراد بومی شمال‮ ‬غرب اقیانوس آرام به‌طور سنتی در‮ ‬غذا و همراه با میوه‌های شیرین‌تر دیگر مورد استفاده قرار می‌دهند،‮ ‬ضمن آنکه امروزه از این میوه ژله هم تهیه می‌کنند(‮٥). ‬شیره‌ی ماهونی را تخمیر می‌کنند و مشابه شراب زرشک اروپایی که در سنت مورد استفاده است،‮ ‬مصرف می‌نمایند ولی مقدار قند لازم برای تهیه‌ی این شراب بسیار زیاد است‌(‮٦). ‬از پوسته‌ی درونی شاخه‌های بزرگتر و ریشه‌ی این گیاه،‮ ‬رنگ زرد و از میوه‌ها رنگ ارغوانی به‌دست می‌آید(‮٧). ‬از آنجا که برگهای انگور اورگون شبیه تاج است و مدتها پس‌از جدا شدن از گیاه مقاوم است،‮ ‬گاهی گل‌فروش‌ها از رنگ سبز حاصل از برگهای این گیاه استفاده می‌کنند و به این جهت گردآوری شاخ و برگ این گیاه،‮ ‬یکی از منابع درآمد در شمال‮ ‬غرب اقیانوس آرام است‮.‬
انگور اورگون در سراسر اروپا و شمال و جنوب آمریکا به‌صورت خودرو دیده می‌شود(‮٣). ‬ماهونی از گیاهان بومی ساحل‮ ‬غربی آمریکای شمالی از بریتیش کلمبیا تا شمال کالیفرنیا است و در جنگل‌های پیش‌از تاریخ این قسمت و در بوته‌زارها می‌روید‮. ‬این گل،‮ ‬گل ایالت اورگون به‌شمار می‌آید‮.‬
در بعضی مناطق که این گیاه بومی آنجا نیست،‮ ‬به علت رشد بیش‌از حد و از بین بردن گیاهان دیگر بومی،‮ ‬مهاجم تلقی می‌شود (‮٨‬،‮ ٩‬،‮٠٢‬و‮١١) ‬بخش مورد استفاده‌ی این گیاه ریزوم و ریشه‌ی آن است‮.‬
تاریخچه:
افراد کهنسال سالیش ‮‬Salish‮ ‬ساحل سانیچ‮ ‬saanieh‮ ‬و کویچان‮‬ Cowichan‮‬ در جنوب جزیره‌ی ونکوور ‮‬Vancouver Island‮‬در گذشته نزدیک،‮ ‬بسیاری از بیماری‌ها را با فرآورده‌ی پوست تنه‌ی گیاهان درمان می‌کردند‮. ‬مصاحبه با دو خانم کهنسال سالیشان آشکار ساخته است که بیماری‌های جلدی با پوست تنه‌ی انواع گیاهان از جمله زرشک درمان می‌شده است‮. ‬در بسیاری موارد دم کرده یا جوشانده مورد استفاده بوده است‮. ‬دارو را می‌نوشیده یا در استعمال خارج به صورت شستشو به‌‌کار می‌برده‌اند(‮٢١).‬
در ماتریا مدیکای به گزینان آمده‌است که ماهونی را تصفیه‌کننده‌ی خون و تونیک می‌دانستند و در ابتلائات سیفیلیسی،‮ ‬روماتیسمی،‮ ‬پیتیریاز،‮ ‬پسوریازیس و سایر ابتلائات جلدی و نیز بیماری‌هایی به کار می‌بردند که به تصورشان منشا خونی داشت‮. ‬همچنین در بیماری‌های همراه سوءهاضمه،‮ ‬بیماری مزمن خلطی و در بعضی بیماری‌های ضعف سیستم،‮ ‬سوءهاضمه‌های آتونیک با منشا کبدی،‮ ‬کبد سیروتیک همراه گاستروآنتریت و یبوست مزمن توصیه می‌کرده‌اند‮. ‬این‌گیاه برای اگزما،‮ ‬لکوره،‮ ‬نزله‌ی معده و روده نیز به کار می‌رفته است(‮٣١).‬
مواد‌موثر:
عصاره‌ی کامل ماهونی سبب وقفه‌ی پراکسیداسیون‌لیپید می‌شود ولی این تاثیر با واسطه‌ی آلکالوئیدهای بربرین ‮‬berberine،‮ ‬بربامین‮‬berbamine‮ ‬ واکسی‌کانتین ‬oxycanthine‮‬ نیست‮. ‬مواد‌موثر موجود در ماهونی عبارتند از‮:‬
آلکالوئیدهای آپـــورفــین‮ ‬aporphine،‮ ‬آکوئیـــــفولیــن ‮‬aquifoline،‮ ‬آرمولین ‮‬armoline،‮ ‬بلوچیستین‮‬baluchistine،‮ ‬بربامین ‮‬berbamine،‮ ‬بربرین،‮ ‬آلکالوئیدهای بیس‌بنـــزیل‌ایزوکینـــولین،‮ ‬کولومبامین‮‬columbamine،‮ ‬کوری‌توبرین‮‬corytuberine‮ ‬، ایزوکوریدین‮‬isocorydine،‮ ‬ایزوتبـــائیــن‮‬isothebaine،‮ ‬یا تروریزین‮‬jatrorrhizine،‮ ‬ماگنوفلورین‮‬magnoflorine،‮ ‬اوبــــامژیــــن ‮‬obamegine،‮ ‬اکسی‌کانتیــن،‮ ‬اکسی بربرین،‮ ‬آلکالوئیدهای پروتوبربرین،‮ ‬تانن‮.‬
بررسی‌های داروشناسیک:
‮ـ ‬فعالیت ضدمیکربی
• بربرین اثر ضدمیکرب دارد‮.‬
‮ـ ‬فعالیت ضدتکثیر
• ماهونی سبب وقفه‌ی کراتینوسیت‌ها می‌شود‮.‬
ـ ‬فعالیت قلب‌وعروق
• بربرین دارای فعالیت مقوی قلب است‮.‬
• بربرین،‮ ‬آنتی‌آریتمیک است‮.‬
ـ ‬پاسخ دستگاه عصبی مرکزی
•آلکالوئیدهای آپورفین برگیرنده‌های بنزوتیازپین تأثیر ‌می‌کنند‮.‬
‮ـ ‬فعالیت کلرتیک
• بربرین سبب تحریک ترشح صفرا و بیلیروبین می شود‮.‬
‮ـ‌‬ مهار‌لیپوکسیژناز،‮ ‬پراکسیداسیون لیپید
• ماهونی سبب وقفه‌ی پراکسیداسیون لیپید می‌شود‮.‬
• بربرین و سایر الکالوئیدها،‮ ‬لیپوکسیژناز را مهار می‌کنند‮.‬
• آلکالوئیدهای بیس بنزیل ایزوکینولین جدا شده از ماهونی سبب وقفه‌ی پراکسیداسیون لیپید می‌گردند‮.‬
‮ ـ ‬مهار لیپوژنز
• بربرین،‮ ‬لیپوژنز را فرو می‌نشاند‮.‬
بررسی‌های بالینی:
پسوریازیس
• پسوریازیس مزمن با ماهونی توپیکال بهبود می‌یابد‮.‬
سم‌شناسی:
میزان‮ ‬LD50‮‌‬بربرین خوراکی در موشها برابر‮٠٣٣ ‬میلی‌گرم به ازای هرکیلوگرم است‮. ‬در بررسی‌های حیوانی مصرف دوز خوراکی تا ‮٠٠١ ‬میلی‌گرم به ازای کیلوگرم سولفات بربرین به خوبی تحمل شده و آثار بعدی هم نداشته است(‮٤١).‬
آثار:
اصلاح‌کننده‮ (‬تصفیه‌کننده‌ی خون‮)‬،‮ ‬ضدالتهاب،‮ ‬ضدالتهاب لوله‌ی معده و روده،‮ ‬ضدپسوریازیس،‮ ‬ضدنزله ‮(‬لوله‌ی فوقانی تنفس‮)‬،‮ ‬آنتی‌امتیک،‮‬ضدمیکرب،‮ ‬آنتی‌پرولیفراتیو،‮ ‬مسهل،‮ ‬تونیک تلخ گوارشی،‮ ‬صفرابر،‮ ‬تونیک کبد،‮ ‬مهارکننده‌ی لیپوژنز و لیپوکسیژناسیون‮. ‬این گیاه از نظر طبیعت گرم است‮.‬
موارد استفاده:
بعضی از قبایل سرخ پوست دشت از انگور اورگون در سوءهاضمه استفاده می‌کنند(‮٥١).‬
عطاران از این گیاه به عنوان دارو استفاده می‌کرده‌اند‮. ‬نتایج بررسی‌های اخیر حاکی از آن است که ماهونی حاوی مهارکننده‌ی پمپ اختصاصی مقاومت به چند دارو‮ (‬مهارکننده‭ (‬MI)R‮ ‬  موسوم به ‮٥ ‬متوکسی هیدنوکارپینmethoxyhydnocarpin‮‬ 5 یا ‮‬5MHC‮‬  است که سبب کاهش مقاومت میکرب‌ها نسبت به آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهای ضدمیکربی می‌شود (‮٦١).‬
از ریشه‌ی انگور اورگون به‌عنوان دارو به‌جای گیاه مهرطلایی‮ (‬که اکنون درخطر انقراض است‮) ‬استفاده می‌شود‮. ‬در هردو گیاه آلکالوئیدبربرین وجود دارد که ضدالتهاب و ضدمیکرب بوده و در درمان عفونت موثر است(‮٧١). ‬از ماهونی در درمان بیماری‌های التهابی پوست مانند اگزما و پسوریازیس استفاده می‌شود‮ (٨١‬،‮ ٩١ ‬و‮٠٢). ‬از سایر آثار این گیاه می‌توان تاثیر اصلاح‌کننده،‮ ‬مدر،‮ ‬مسهل و تونیک آن نام برد(‮١٢).‬
به‌طور‌کلی موارد استفاده از ماهونی به قرار زیر است‮:‬
آکنه‮ (‬استعمال داخل و خارج‮)‬،‮ ‬کورک،‮ ‬نزله‌ی معده و روده،‮ ‬اسهال،‮ ‬سوءهاضمه،‮ ‬اگزما،‮ ‬بیماری‌های کیسه‌ی صفرا‮ (‬سنگ و التهاب‮)‬،‮ ‬نقرس،‮ ‬عفونت پوست،‮ ‬بیماری کبد،‮ ‬پسوریازیس،‮ ‬بیماری‌های روماتیسمی و کهیر‮.‬
موارد عدم استعمال:
ثلث اول بارداری
احتیاطات:
واکنش ناگوار حاصل از مصرف درازمدت ماهونی گزارش نشده است‮.‬
مقدار‮‬خوراک:
‮ـ ‬مقدار خوراک گیاه‌خشک ‮٣ ‬تا ‮٦ ‬گرم در روز است‮.‬
‮ـ ‬مقدار خوراک عصاره‮٠٢ ‬تا‮٠٥ ‬میلی‌لیتر در هفته است‮ (١‬به‮٢).‬

منابع‮:‬

1.Oregon-grape in wikipedia, the free encyclopedia

۲. گیاهان دارویی، دکتر علی زرگری، دوره‌ی۴جلدی، ج۱، ص۸۱، چاپ پنجم ۱۳۸۶ انتشارات دانشگاه تهران

3.Berberis aquifolium in phytotherapies.org
4.Moore, M, Medicinal Plants of the Mountain West, 1979, The Museum of New Mexico Press, Sante Fe, p 119-117.
5.Pojar, Jim; MacKinnon, Andy, eds (1994). Plants of Coastal British Columbia: including Washington, Oregon & Alaska, rev. ed. Vancouver: Lone Pine Publishing. p. 95.ISBN 978-1-55105-532-9
6.Henderson, Robert K. (2000). The Neighbourhood Forager. Toronto, Ontario: Key Porter Books. p. 111.ISBN 1-55263-306-3.
7.Bliss, Anne (1993). North American Dye Plants, rev. and enl. ed.. Loveland, Colorado: Interweave Press. p. 130.ISBN 0-934026-89-0.
8.Introduced Shrubs of Birmingham and the Black Country
9. North Carolina Botanical Garden / Conservation / Plants to Avoid in the Southeastern United States
10.Plants to Avoid in the Southeastern United State Tennessee Invasive Exotic Plant List
11.TN Invasive Exotic Plant List
12.Turner, NJ, Hebda, RJ, “Contemporary use of bark for medicine by two Salishan native elders of southeast Vancouver Island, Canada”, J Ethnopharmacol, Apr;  29(1), pp 59-72,1990.
13.Felter, HW & Lloyd, JU, King’s American Dispensatory, 1983, 18th Edn, Volume 1 & 2, reprint, Eclectic Medical Publications, Portland.
14.Lampe, KF, ‘Berberine’ in de Smet, PAGM, et al (eds), Adverse Effects of Herbal Drugs, Volume 1, Springer-Verlag, Berlin, 1992.
15.Hunn, Eugene S. (1990). Nch›i-Wana, "The Big River": Mid-Columbia Indians and Their Land.University of Washington Press p. 352.ISBN 0-295-97119-3.
16.Stermitz FR, Lorenz P, Tawara JN, Zenewicz LA, Lewis K (February 2000). "Synergy in a medicinal plant:antimicrobial action of berberine potentiated by 5` Methoxyhydnocarpin,a multidrug pump inhibitor".Proc.Natl. Acad. Sci. U.S.A. 97 (4):1433-7. doi:10.1073/pnas.030540597.PMID 10677479.
17.How stuffworks «Oregon Grape: A Profile of an Alternative Medicine»
18. Donsky, Howard; Don Clarke. «Reliev, a Mahonia Aquifolium Extract for the Treatment of Adult Patients With Atopic Dermatitis». http://www.americantherapeutics. com/pt/re/ajt/abstract. 00045391-200709000- 00008.
htm; jsessionid = HnrPMH6R3Jh TFQNQphZtJqdp7608hvDvWLt5sm4Wj7pW52SdRL4W!1821113646!
181195629!8091!-1. Retrieved 4  November 2007.
19.Rackova L, Oblozinsky M, Kostalova D, Kettmann V, Bezakova L (2007). «Free radical scavenging activity and lipoxygenase inhibition of Mahonia aquifolium extract and isoquinoline alkaloids». J Inflamm (Lond) 4: 15. doi:10.1186/1476-9255-4-15. PMID 17634120.
20.Bernstein, Steve et al.."Treatment of Mild to Moderate Psoriasis with Relieva, a Mahonia aquifolium Extract-A Double - Blind, Placebo - Controlled Study".http://www.americantherapeutics.com/pt/re/ajt/abstract.00045391-200603000-00007. htm;jsessionid=Hnyhk0cdJylLgL8fyNyYdpmy1WpycJvHGpLKFWpfFhX849clNk8j!1821113646!181195629!8091!-1. Retrieved 4 November 2007.
21.Applied Health Oregon Grape
stract.00045391-200603000-00007.htm;jsessionid=Hnyhk0cdJylLgL8fyNyYdpmy1WpycJvHGpLKFWpfFhX849clNk8j!1821113646!181195629!8091!-1. Retrieved 4 November 2007.