گیاه اسفرزه بـا‌نام علمی Plantago psyllium از خانواده‌ی بارهنگ است که دانه‌های آن ۱۰ تا ۱۵درصد موسیلاژ دارد. دانه‌های خشک‌شده‌ی اسفرزه به‌طور وسیعی برای مبارزه با یبوست به‌کار رفته و یکی‌از ملین‌های سالم گیاهی به‌شمار می‌آید.
اسفرزه، گیاهی است علفی و یک‌ساله، بدون ساقه یا دارای ساقه‌های کوتاه که حدود ۲۰تا۴۰ سانتی‌متر بلندی دارد. برگ‌های آن باریک، دراز و نوک تیزاست و به‌صورت سه‌تایی روی ساقه مجتمع می‌گردند. گل‌های کوچک آن که به‌صورت سنبله‌های استوانه‌ای در رأس دم گل ظاهر می‌شوند، حاوی دانه‌هایی به‌رنگ نسبتاً زرد می‌باشند.
اسفرزه به‌حالت خودرو در بیشتر نواحی جهان می‌روید.
در مناطق شمالی ایران و نیز در نواحی دیگر می‌توان اسفرزه را مشاهده کرد. در واقع در چراگاه‌ها، مزارع رها شده، علفزارها، کنار راه‌ها و جویبارها به‌وفور اسفرزه می‌روید.
دانه‌های اسفرزه اندام دارویی گیاه به‌شمار می‌آیند که به‌عنوان ملین به‌کار می‌روند. در دانه‌های اسفرزه علاوه‌بر مقداری موسیلاژ، قند، پروتئین، تانن و روغن‌ثابت، گلیکوزیدی به‌نام اوکوبین (Aucubine) و هیدرات‌کربنی به‌نام گزیلین وجود دارد. به‌دلیل وجود مقدار فراوانی لعاب، وقتی دانه‌ها در آب قرار‌گیرند پوسته‌ی خارجی آنها متورم‌شده و با ترکیدن آنها لعاب آن آزاد می‌گردد.
به‌عبارت‌دیگر در‌حدود ۳۰درصد از پوشش دانه‌های اسفرزه را یک ماده‌ی جاذب آب تشکیل می‌دهد که موسیلاژ نام دارد. این ماده پس‌از خیس‌شدن و جذب آب، لعاب می‌دهد و می‌تواند تا۱۰برابر حجم خودش افزایش حجم پیدا کند و به شکل لعاب درآید. در طب‌سنتی از این دانه‌ها به‌عنوان ضد‌یبوست و در استعمال خارجی نیز به‌عنوان ضدالتهاب و التیام زخم‌ها و آبسه‌ها استفاده می‌شده است. در‌حال‌حاضر نیز اسفرزه به‌عنوان ملین، ضدالتهاب دستگاه‌گوارش و کمک به درمان سندرم‌روده‌ی تحریک‌پذیر به‌کار می‌رود.
از دانه‌های اسفرزه پودر پسیلیوم تهیه و عرضه می‌شود که به ادعای داروسازان در درمان یبوست‌های مزمن، برای پیشگیری از یبوست در بیمارانی‌که در حین اجابت‌مزاج نباید تحت‌فشار باشند؛ بیماران قلبی،تنگی‌آنورکتال و در رفع یبوست ناشی از سندرم‌روده‌ی تحریک‌پذیر(IBS) مصرف می‌شود. بزرگسالان می‌توانند یک تا سه‌بار در روز، هربار یک ساشه‌ی هفت‌گرمی از گرانول پسیلیوم را که دارای ۴/۲ گرم دانه‌ی پسیلیوم و ۲/۸ گرم دکستروز است، با یک لیوان آب یا آبمیوه و یا شیر مخلوط‌کرده و میل نمایند.
توصیه شده‌است که کودکان شش تا دوازده سال می‌توانند نصف دوز بزرگسالان را مصرف کنند. به بیماران تأکید می‌گردد اسفرزه را با آب کافی و زیاد میل‌کنند. خوردن ۶تا۸ لیوان آب در روز برای کمک به نرم‌شدن مدفوع و اجابت مزاج ضروری است.
باید توجه‌داشت که تجویز همزمان پسیلیوم باعث کاهش جذب برخی مواد‌معدنی، ویتامینB12، گلیکوزیدهای قلبی و مشتقات کومارینی می‌گردد.
بدیهی است مصرف پسیلیوم در موارد مشکوک به آپاندیسیت، خونروی رکتوم با‌علت نامشخص، نارسایی‌روده و دیابت مجاز نمی‌باشد.
ثبت نظر