بی‌حسی مخاطی در دندانپزشکی

بی‌حسی موضعی مخاطی (Topical Anesthetics) مستقیماً روی پوست یا داخل مخاط‌دهان به‌کار می‌رود. دندانپزشک از اینگونه بی‌حسی برای تسکین‌درد ناشی‌از تزریق و یا اعمال دیگر دندانپزشکی استفاده ‌می‌کند. بی‌حس‌کننده‌های موضعی در داروخانه‌ها نیز قابل تهیه هستند. در این محصولات داروهایی مانند بنزوکائین، لیدوکائین یا تتراکائین به‌کاررفته و استفاده‌ی عمومی آنها برای تسکین‌درد ناشی‌از رویش دندان، تبخال، دندان درد و غیره است.

دندانپزشک‌ها از اینگونه بی‌حسی برای اهداف زیراستفاده می‌کنند:

• کاهش یا ممانعت از ایجاد درد ناشی از تزریق

• ممانعت از رفلکس تهوع هنگام تهیه رادیوگرافی، قالبگیری یا درمان  با فلوراید

• برداشتن بخیه یا هنگام جرمگیری

• تسکین‌درد ناشی‌از Dry socket کاربرد بی‌حس‌کننده‌ی مخاطی به‌طرق مختلف زیر است:

• روغن‌ها

• ژل‌ها

• اسپری

• نوار چسبنده

بعضی از این محصولات دارای طعم‌های افزودنی نیز هستند.

غالب بی‌حسی‌های مخاطی همان ترکیب بی‌حسی موضعی تزریقی را دارند ولی بی‌حسی‌های مخاطی قوی‌تر هستند زیرا تمام ماده،‌ قابلیت تأثیر در مخاط را به‌طور‌کامل ندارد. قبل‌از کاربرد این ترکیبات آگاهی از وجود آلرژی در بیمار الزامی است‌. زیرا ترکیبات ماده‌ی بی‌حسی مخاطی، افزودنی‌ها و نگهدارنده‌ی موجود در‌آن می‌تواند باعث آلرژی در بعضی از افراد شود.قبل‌از بی‌حس‌کردن ناحیه، دندانپزشک منطقه‌ی مورد نظر را با گاز خشک‌کرده و توسط پنبه‌ی آغشته به بی‌حسی  آن‌را به‌مدت ۲تا۳دقیقه در ناحیه نگه‌می‌دارد‌. گاهی بی‌حس‌کننده‌ی مخاطی در ناحیه به‌صورت اسپری یا نوار چسبنده به‌کار می‌رود. از اسپریی که قابلیت تنظیم دوز را دارد، در محیط دهان استفاده می‌شود.

بی‌حسی مخاطی موضعی قادربه بی‌حس‌کردن پایانه‌های عصبی تا عمق ۲‌تا‌۳‌میلی‌متر سطح محل کاربرد بوده و معمولاً به‌مدت ۱۵‌تا۳۰‌دقیقه مؤثر است. این زمان برای دریافت بی‌حسی اصلی و یا برداشتن بخیه، زمان مناسبی است.

لیدوکائین:

این ترکیب به‌صورت پماد روغنی و یا نوار چسبنده عرضه می‌شود. بعد‌از کاربرد لیدوکائین ناحیه به‌مدت ۳‌دقیقه بی‌حس است و مدت بی‌حسی ۱۵‌دقیقه می‌باشد.

نوار چسبنده:

این نوار کوچک چسبنده، حاوی لیدوکائین است در ناحیه به‌مدت ۱۵دقیقه قرار‌داده می‌شود و ناحیه‌ در‌عرض‌2‌تا‌5‌دقیقه بی‌حس می‌گردد. بعد‌از درآوردن نوارچسبنده، بی‌حسی تا نیم‌ساعت ادامه می‌یابد. نوار چسبنده درمقایسه با پماد روغنی بی‌خطرتر است زیرا کمتر جذب جریان‌خون می‌شود. چیزی حدود ۱/۱۰ میزانی که از تزریق ناحیه‌ای جذب می‌گردد(مطابق تصویر).

بنزوکائین:

بنزوکائین به‌صورت پماد روغنی یا مایع موجود است و می‌تواند حاوی ۷/۵درصد تا‌ ۲۰درصد ماده‌ی بی‌حسی باشد. تنها ماده‌ی بی‌حس کننده‌ی موضعی مخاطی است که بدون نسخه‌ی پزشک برای درد دهانی موجود می باشد. استفاده از آن برای تخفیف درد ناشی‌از دندان‌درد، تبخال دندان درآوردن و دست‌دندان می‌باشد.

تتراکائین:

یک بی‌حس‌کننده‌ی موضعی قوی می‌باشد و در آب محلول است. لذا در بدن سریعتر از سایر بی‌حس‌کننده‌ها منتشر می‌شود. از تتراکائین همراه با بنزوکائین برای کاهش رفلکس تهوع، حین تهیه‌ی رادیوگرافی داخل دهانی و یا قالبگیری استفاده می‌شود. بی‌حسی با سرعت در‌عرض ‌۱دقیقه ایجاد می‌شود و به‌مدت ۱۵‌دقیقه طول می‌کشد. این‌۲ماده به‌صورت اسپری عرضه‌می‌شوند. تتراکائین به‌راحتی وارد جریان‌خون شده و Over Dose آن حتی می‌تواند منجر به مرگ شود‌.

Dyclonine Hydrochloride:

این ترکیب در بیشتر قرص‌های مکیدنی موجود در داروخانه جهت تسکین گلو‌درد موجود است ولی در مطب دندانپزشکی به‌صورت مایع  به‌کار می‌رود و برای بی‌حس کردن موضع،۱۰‌دقیقه زمان می‌برد و برای افرادی‌که به سایر بی‌حس کننده‌های موضعی آلرژی دارند توصیه‌می‌شود.

EMLA:

Eutectic Mixture Of Local Anesthetics  ترکیبی از لیدوکائین و پریلوکائین است. غالباً به‌صورت مایع به‌کار می‌رود و تا این اواخر کاربرد آن فقط برای بی‌حس‌کردن پوست سالم بود ولی از آن در مخاط دهان به‌علت جذب سریع در جریان‌خون استفاده نمی‌شود.

در سال ۲۰۰۴ سازمان دارو و غذای آمریکا محصول Oraqix که یک EMLA است را مورد تأیید در کاربرد دندانپزشکی قرار‌داد. این ژل را می‌توان در فضای بین دندان‌ها و لثه قرارداد که ژل، لثه را در‌عرض 30ثانیه بی‌حس می‌کند و اثر آن ۲۰دقیقه طول‌می‌کشد. کاربرد آن برای بی‌حسی نسـج نرم است، لذا دندان‌ها را بی‌حس نمی‌کند. ازآن در مراحل جرمگیری عمقی (Deep scaling and root planning) می‌توان استفاده نمود.

بارداری و شیردهی:

کاربرد بی‌حس‌کننده‌ی مخاطی موضعی در دهان، تأثیری روی جنین در‌حال تکامل نداشته و مقادیر قابل‌ملاحظه‌ای را نیز در شیر‌مادر نشان‌نمی‌دهد.

بـی‌حس‌کننـده‌هـای‌موضعی مخاطی ، محدودیت‌هایی دارند:

• در‌صورت کاربرد در منطقه‌ی وسیع می‌توانند سمی باشند به‌ویژه تتراکائین زیرا به‌راحتی جذب می‌شود. در‌سال۲۰۰۹ به‌دنبال عوارض گزارش‌شده از کاربرد بی‌حس‌کننده‌ی موضعی به‌دنبال حذف مو توسط لیزر، سازمان غذا و داروی آمریکا اخطاری را مبنی‌بر بروز عوارض‌ به‌دنبال کاربرد این بی‌حس‌کننده‌ها در مناطق وسیعی از سطح بدن یا مخاط یا پوشاندن آن نواحی اعلام‌کرد.

• حساسیت به دارو، طعم‌دهنده یا سایر محتویات آن وجود دارد

• بسیاری از این بی‌حس‌کننده‌ها در کودکان زیر‌۱تا۲سال یا افراد سالمند آزمایش نشده‌است.

خطرات‌ناشی‌ازکاربرداین‌بی‌حس‌کننده‌ها:

مقادیر زیاد بنزوکائین موجب متهموگلوبینمی شده است. در‌این شرایط‌هموگلوبین به‌صورت غیر‌فعال در می‌آید و لذا قابلیت حمل اکسیژن را از‌دست‌می‌دهد. موارد خفیف آن نشانه‌ای از خود نشان نمی‌دهد ولی در موارد شدید باعث خستگی، تغییر رنگ پوست به خاکستری متمایل به آبی و اختلال در تنفس‌می‌شود.

موارد دیده‌شده شامل هستند بر:

• در اتاق عمل هنگام کاربرد موارد بیش‌از‌حد بنزوکائین و یا تتراکائین و بنزوکائین به بخش خلفی گلو قبل‌از قرار‌دادن لوله برای تنفس یا بررسی ناحیه‌ی معده (آندوسکوپی)،  متهموگلوبینمی غالباً در افراد سالمند یا بیماران ضعیف ایجاد می‌شود.

• در نوزادان حین رویش دندان شیری؛ اگر والدین بیش‌از‌حد بنزوکائین به نواحی مختلف دهان زده باشند.

• در کودکانی‌که به‌طور اتفاقی مقادیر زیاد بنزوکائین را بلعیده باشند.

در موارد خفیف متهموگلوبینمی بیمار باید تحت‌نظر باشد ولی در موارد شدید تزریق وریدی متیلن‌بلو به‌صورت ضد سم(Antidote) انجام می‌شود.

خطرات‌استفاده‌ازبی‌حسی مخاطی موضعی:

خطرات استفاده از بی‌حسی موضعی مخاطی ناچیز است ولی می‌تواند شامل موارد ذیل باشد:

واکنش‌های آلرژی:

این واکنش‌ها نادر و خفیف هستند ولی مواردی از آنها گزارش شده است. واکنش به‌صورت بثورات متورم جلدی است که می‌تواند همراه با خارش یا سوزش باشد. بعضی از واکنش‌ها دیررس بوده و ۲روز بعداز تجویز بی‌حس‌کننده تظاهر می‌کند.

سمّیت ناشی‌از کاربرد موارد بیش‌از‌حد بی‌حس کننده:

نشانه‌ها شامل هستند بر:

• تاری دید(Blurred vision)

• عصبی‌بودن و بی‌قراری(Agitation)

• سرگیجه یا احساس سبکی (Dizziness)

• سردرد(Headache)

• زنگ‌زدن گوش(Tinnitus)

• لرزش(Tremor)

• خواب‌آلودگی(Drawziness)

• به‌سختی نفس‌کشیدن

• صرع(Epilepsy)

• ضربان نامنظم قلب (Cordiac arrhythmia)