نگاهی به افراد جامعه نشان می‌دهد که بسیاری از اشخاص با اضافه وزن ، اندامی گوشت آلود و چاق دارند. متاسفانه بسیاری از این افراد با خطر ابتلا به انواع بیماری‌ها روبرو می‌شوند، بیماری قند ( دیابت نوع دوم)، افزایش فشار خون و اختلالات گوارشی و قلبی و نیز عوارض روان‌شناختی از جمله بیماری‌هایی است که ممکن است افراد چاق را گرفتار نماید. آمارهای منتشرشده نشان می‌دهد که هر سال بسیاری از انسان‌ها، جان خود را به دلیل چاقی از دست می‌دهند. افراد به دلایل گوناگون و به طور کلی بیشتر به سبب برنامه‌غذایی نامناسب و پُرخوری و شیوه زندگی، اضافه وزن پیدا کرده و گرفتار چاقی می‌شوند. برنامه ناسالم و نامناسب غذایی، استفاده بیش از اندازه از مواد قندی و کربوهیدرات‌ها، عدم تحرک و سایر عوامل می‌تواند سبب ایجاد چاقی گردد. باید توجه داشت که بسیاری از مردم با تغذیه نادرست و نامناسب، استفاده از غذاهای آماده ، پرخوری و عدم تحرک و ورزش نکردن، سلامت تن و روان خود را به‌خطر می‌اندازند. بنابراین چاقی را می‌توان یکی از پیامدهای بد زندگی‌کردن، بدغذاخوردن، تنبلی و پُرخوری دانست. در بسیاری از خانواده‌ها، فرزندان را از دوران کودکی به پُرخوری عادت می‌دهند. تشویق به بیشتر خوردن در بسیاری از خانواده‌ها رایج است، برخی این کودکان پس از دوران نوجوانی و جوانی برحسب عادت و یا به‌علت محرومیت‌ها و مشکلات گذشته و سرپوش گذاشتن بر محرومیت‌ها، خوردن را به‌عنوان یک عامل دلخوش‌کننده انتخاب می‌کنند و هرروز چاق‌تر و بیمارتر می‌شوند.
برای کاهش وزن وایجاد سلامتی در افراد چاق و کاهش خطر ابتلا به بیماری‌ها در آنان، برنامه‌های غذایی متعدد پیشنهاد شده‌است. زیرا کاهش وزن بدون داشتن یک برنامه‌غذایی درست عملی نخواهد بود . بدون تردید، در هر برنامه غذایی کاهش وزن باید مواد مغذی مورد نیاز بدن فرد گنجانیده شود تا از بروز عوارض نامطلوب پیشگیری شود . چند سال پیش، در کتاب تغذیه و رژیم‌های غذایی (نوری، مهدی، تغذیه و رژیم غذایی، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی،تهران)، که برای تدریس به پرستاران تدوین شده بود و ازسوی دانشگاه چاپ و منتشر گردید، به این نکته تاکید نمودم که انسان برای ادامه زندگی و انجام فعالیت‌های گوناگون به غذا نیاز دارد و غذا ماده‌ای است که برای ترمیم مواد از دست رفته در بدن و رشد و نمو و تندرستی ضروری است، در عین حال پُرخوری نه‌تنها سبب اضافه وزن و چاقی می‌شود، بلکه با افزایش وزن، اختلالات مهمی در کارکرد سیستم‌های بدن پیش می‌آید که می‌تواند به بیماری و کاهش عمر انسان بی‌انجامد.
اغلب در ترکیب مواد خوراکی روزانه کربوهیدرات‌ها، چربی‌ها و پروتئین‌ها جای دارند.در یک رژیم‌غذایی سالم باید مواد طبیعی و ترمیم‌‌کننده و ضداکسیدان و حفاظت‌‌کننده یاخته‌ها وجود داشته‌باشد و آنتی‌اکسیدان‌ها،ویتامین‌ها،سلنیوم، منیزیوم،کلسیم و فیبرگیاهی موجود در آن بتواند به‌طور طبیعی رشد و نمو طبیعی یاخته‌ها را تامین نماید و سلامت کلی بدن را برقرار سازد. پژوهش‌های گوناگون نشان‌داده‌اند که باید در رژیم‌غذایی، به تعادل اسیدهای آمینه توجه کافی‌داشت. گاهی با افزایش یک اسیدآمینه در رژیم‌غذایی نیز ممکن‌است از جذب اسیدآمینه دیگری کاسته شود و یا با کمبود آن اسیدآمینه در بدن، اختلالی بروز نماید. برای نمونه کمبود اسیدآمینه لوسین یا ایزولوسین و یا والین در رژیم‌غذایی، می‌تواند اختلالات مهمی را ایجاد نماید. به هر روی برای این که بدن قادر به رشد و نمو وترمیم باشد، بایستی در ترکیبِ غذای روزانۀ انسان اسیدهای آمینه ضروری وجود داشته باشد . پروتئین‌های رژیم‌غذایی به اسیدهای آمینه تجزیه می‌شوند تا بتوانند مورد استفاده یاخته‌های بدن قرار گیرند. خوانندۀ محترم از نام ۹ اسید آمینه‌ای ضروری، که نمی‌توانند سنتز شوند و باید در رژیم غذایی انسان وجود داشته باشد آگاهی دارد .
لیزین(Lysine)، تریپتوفان(Tryptophan)، هیستیدین(Histidine)، فنیل آلانین(Phenylalanine)، لوسین(Leucine)، ایزولوسین(Isoleucine)، تریونین(Threonine)، متیونین(Methionine) ، والین(Valine) را باید از اسیدهای‌آمینه ضروری دانست.
با این توضیحات، در تنظیم رژیم‌غذایی همواره باید به این نکات اساسی توجه داشت که :
- غذا برای تشکیل بخش‌های سازندۀ بدن و رشد و نمو یاخته‌ها و ترمیم بافت‌ها لازم است.
- غذا انرژی لازم را برای بدن تامین می‌کند.
- غذای مناسب و متعادل دارای مواد ضروری مانند ویتامین‌ها و املاح برای تنظیم متابولیسم می‌باشد.
- غذا، سلامت جسم و روان را ممکن می‌سازد و از ایجاد بیماری‌ها پیشگیری می‌کند.
در یکی از رژیم‌های کاهش وزن، استفاده از پروتئین و اندکی کربوهیدرات توصیه می‌شود. برای مثال در نمونه‌ای از این رژیم‌ها ، ۲۷۵ گرم گوشت خالص یا استیک پیشنهاد شده است و گندم، برنج، جو، گندم سیاه، نان، غلات صبحانه و پاستا بسیار محدود شده است. رژیم‌های منحصر به پروتئین، که شاید در کوتاه مدت قابل اجرا باشد، می‌تواند به کاهش وزن و لاغر شدن انسان کمک نماید.در این رژیم‌ها بیشترِکالری روزانه از مواد پروتئینی دریافت می‌شود.پروتئین‌ها، که اساس ساختمانی آن‌ها را اسیدهای آمینه تشکیل می‌دهند نقش اساسی در زندگی دارند. از زمانی که مولر، پروتئین را برای مواد آلبومینوئیدی به کار برد و یاد آور شد که میان پروتئین‌ها و موجود زنده ارتباط مهمی وجود دارد تا امروز، با وارد نمودن انواع پروتئین‌ها در رژیم‌های غذایی، پیشنهادهای بسیاری برای رژیم های کاهش وزن ارائه شده است.
انسان با مصرف پروتئین احساس سیری نموده و اشتهای او پس از خوردن آن کاهش می‌یابد و دیرتر گرسنه می‌شود. مصرف مقدار زیاد پروتئین از میزان هورمون «گرلین» (Ghrelin) می‌کاهد و انسان احساس سیری می‌کند.گرلین، یا هورمون گرسنگی نقش کلیدی در این امر ایفا می‌کند، مقدار گرلین و افزایش سطح آن درطی یک رژیم غذایی گرسنگی را تشدید می‌نماید.این هورمون برای خوردن غذا به مغز پیام می‌دهد و از بخش مربوط مغز دستور لازم برای خوردن صادر می‌شود.
گرلین یک هورمون گرسنگی (hunger hormone) پپتیدی می‌باشد که از ۲۸ اسیدآمینه تشکیل شده است.پیش از صرف غذا و زمانی که معده خالی است هورمون در معده تولید می‌شود و مقدار آن افزایش می‌یابد، در این حالت هورمون وارد جریان خون شده و با اثر گذاشتن بر هیپوتالاموس اشتها را تحت تاثیر قرار می‌دهد و انسان با احساس گرسنگی به سوی غذا می‌رود . بدیهی است با غذا خوردن و سیر شدن مقدار هورمون گرلین نیز کاهش می‌یابد. مقدار بالای هورمون گرلین ممکن است فرد را به مصرف غذاهای بیشتر و دریافت کالری زیادتر و افزایش وزن تشویق نماید. علاوه بر این گرلین در چرخه خواب و بیداری دخالت دارد و بر متابولیسم کربوهیدرات نیز اثر می‌گذارد. شخصی که می‌خواهد از وزن خود بکاهد و لاغر شود باید سطح گرلین را کاهش دهد. مصرف پروتئین اشتها را تا ساعت‌ها پس از مصرف آن کاهش می‌دهد و از مقدار هورمون «گرلین» کاسته می‌شود. مطالعات گوناگون روی افراد سالم نشان داده است آن دسته از افرادی که رژیم غنی از پروتئین داشته‌اند در مقایسه با گروهی که پروتئین اندکی در رژیم غذایی‌شان منظور شده بود احساس گرسنگی کمتری می‌کردند و درنتیجه به غذای کمتری نیاز داشتند و می‌توانستند کالری کمتری در روز دریافت کنند.
لپتین (Leptin) برگرفته از واژه یونانی (λεπτός - leptos) به معنای لاغری است. لپتین هورمونی است که نقش مهمی در سوخت و ساز چربی‌ها دارد و می‌تواند با کنترل اشتها از وزن فرد بکاهد. این هورمون از راه‌های مختلف موجب کاهش اشتها وکاهش وزن می‌شود. هورمون لپتین در یاخته‌های چربی ساخته شده و پیام‌هایی رابه مغز می‌فرستد و نشان می‌دهد چه مقدار از انرژی قابل دسترسی می‌باشد.اگر لپتین ترشح نشود و پیام لازم به مغز نرسد، مغز با تصور اینکه تودۀ چربی در بدن وجود ندارد، شخص را تحریک به خوردن بیشتر و تجمع چربی بیشتر می‌کند.
در واقع لپتین، پس از ارتباط با مغز، بدن را به کم‌خوری و سوزاندن کالری بیشتر وادار می‌نماید.لپتین تولید نوروپپتید NPY)Y ) هیپوتالاموس را، که محرک قوی اشتها است، کاهش داده و سبب کم شدن اشتها می‌گردد. نوروپپتیدy یکی از قوی‌ترین نوروترانسمیترهای (neurotransmitter) اشتهاآور است که به میزان زیادی در مغز یافت می‌شود. هنگامی‌که غلظت لپتین در نبود غذا کاهش می‌یابد،بیان ژنNPY افزایش می‌یابد و با افزایش اشتها غذای بیشتری خورده می‌شود. هنگامی‌که در یاخته‌های بدن، چربی زیادی جمع گردد، لپتین پیام لازم را به مغز مخابره می‌کند و مغز دستور مناسب برای کم خوردن را صادر می‌کند.به این ترتیب ، لپتین به‌وسیله بافت چربی در بدنِ انسان ساخته و در خون آزاد می‌شود. هرچه چربی بدن بیشتر باشد سلول‌های چربی، لپتین بیشتری رها می‌کند. در اینجا نیز باید به چرخه خواب و بیداری و غذای مناسب توجه داشت . خواب کافی همراه با رژیم غذایی سرشار از آنتی اکسیدان کارآیی و اثر لپتین را افزایش می‌دهد. اما با تمام این ارزش‌های پروتئین، رژیم‌های کاهش وزن با پروتئین بالا و کربوهیدرات اندک و محدودشده عوارضی دارد که باید از نظر پزشکی مورد توجه قرار گیرد. دامنه این عوارض از یبوست و افزایش کلسترول گرفته تا مشکلات کلیوی ، مسایل خلقی - عاطفی ، خواب و عوارض دیگر را شامل می‌شود که در بخش دیگر این مقاله به عوارضی که ممکن است در پی یک رژیم پُرپروتئین درازمدت برای فرد رژیم‌گیرنده پیش آید اشاره می‌کنیم.
ثبت نظر