استفاده نادرست ازهیدروکسی‌کلروکین در درمان کووید-19

از زمان آغاز همه‌گیری کووید-19 نام‌های گوناگونی از داروها جهت درمان کرونا برسرزبان‌ها افتاد و در این میان هیدروکسی‌کلروکین از جمله داروهایی بود که حواشی بسیاری را در پی داشت و برخی بر تاثیر موثر آن روی درمان کووید-19 و برخی نیز بدان اعتقادی نداشتند. در روزهای اخیر نشریۀ پزشکی Jama طی پژوهشی به فقدان اثربخشی هیدروکسی‌کلروکین ،به‌عنوان درمان بیماری ویروس کرونا 2019 (COVID-19) را نشان می‌دهد. این پژوهش، از شبکه کارآزمایی‌های بالینی PETAL نهاد بیماری‌های خونی، ریوی و قلبی، بر بیماران بستری با بیماری متوسط تا شدید متمرکز شده است (National Heart, Lung, and Blood Institute PETAL Clinical Trials Network).
در این کارآزمایی بالینی ، پژوهشگران 479 بیمار را برای دریافت هیدروکسی‌کلروکین (400 میلی‌گرم دو بار در روز برای 2 دوز سپس، 200 میلی‌گرم دو بار در روز برای 8 دوز) (242 = n) یا دارونما (237 = n) به‌صورت تصادفی انتخاب کردند. این کارآزمایی در آغاز ارزیابی و تحلیل میان‌دوره‌ای چهارم به دلیل عدم حصول نتیجه متوقف شد. برای نتیجه اولیه، وضعیت بالینی در 14 روز، در مقیاس ترتیبی 7 رده‌ای (7-category ordinal scale ) اندازه‌گیری شد، بین گروه‌های هیدروکسی‌کلروکین و دارونما (میانگین امتیاز [دامنه میان چارکی { IQR}]، 6 [4-7] در مقابل [4-7]؛ نسبت شانس تعدیل‌شده، 1.02 [95٪ CI ، 0.73-1.42]). در گروه هیدروکسی‌کلروکین در مقابل 10.6 درصد در گروه دارونما (تفاوت مطلق، 0.2 [95 CI ، -5.7% تا 5.3%]؛ نسبت شانس تعدیل‌شده، 1.07 [95% CI، 0.54 تا 2.09]) هیچ یک از 12 پیامد ثانویه، از جمله مرگ و میر در 28 روز، میان گروه‌ها تفاوت چشمگیری نداشت. بنابراین، نتایج به طور قطعی هیچ برتری از هیدروکسی‌کلروکین نسبت به دارونما نشان نمی‌دهند.
چندین پژوهش دقیق و معتبر دیگر نیز ، تایید کنندۀ یافته‌های مشابه بودند. در کارآزمایی‌های بالینی انجام‌شده که تا به امروز منتشرشده، هیدروکسی‌کلروکین در طیف گسترده‌ای از جمعیت‌ها ارزیابی شد، از مبتلایان به بیماری شدید تا افرادی که در معرض عفونت شدید سندرم‌تنفسی حادکروناویروس‌2 ( SARS-CoV-2) هستند ، که در آنها از این دارو به‌عنوان پیشگیری اولیه استفاده شده است؛ که هیچ‌کدام از این پژوهش‌ها نتوانستند تاثیر مفیدی از دارو را نشان دهند. اما در اینجا این پرسش مطرح می‌شود: چگونه علم‌پزشکی به نقطه‌ای می‌رسد که تمامی پژوهش‌ها را متمرکز بر ارزیابی اثربخشی احتمالی هیدروکسی‌کلروکین نموده و به یافته‌های تقریبا یکسانی منجر گشت و در نشریات منتشر شده‌اند؟
برای پاسخ به این پرسش، تأمل در مورد بیماری همه‌گیر کووید-19 ز آغاز سال 2020 حائزاهمیت است. این همه‌گیری در بسیاری از شهرهای بزرگ جهان، شروع به طغیان در سیستم‌های بهداشتی نموده است.
در آغاز همه‌گیری، بسیاری از مبتلایان به‌شدت بیمار گشتند و تب ، سرفه و ناراحتی‌های‌تنفسی نشانه‌های مشترک در افراد بود و هیچ درمان خاصی نیز در دسترس نبود. اما موضوع ترسناک‌تر که بیماران را آشفته کرده بود ، عدم آگاهی از آیندۀ مبهم آن‌ها و بیماری بود. روند بیماری به‌وضوح مشخص نبود و پزشکان برای پیش‌بینی آنچه طی هفته‌های آینده برای این بیماران رخ خواهد داد هیچ‌گونه ایده‌ای نداشتند و تنها به مراقبت‌های معمول و حمایتی می‌پرداختند و به دلیل افزایش میزان بیماران اورژانسی و افزایش مرگ و میر ناشی از ابتلا به کووید-19 متاثر بودند. ناامیدی، پزشکان و بیماران را فراگرفته بود.

▪ ورود هیدروکسی‌کلروکین :

در 26 اسفند 1399 (16 مارس 2020) پژوهشی در مورد استفاده از هیدروکسی‌کلروکین در مبتلایان به SARS-CoV-2 (به‌صورت آنلاین از طریق یوتیوب) توسط پژوهشگران منتشر شد(سپس در نشریۀ International Journal of Antimicrobial Agents به چاپ رسید) و «تسریع در روند بهبودی مبتلایان و کاهش شدید مدت زمان مسری بودن بیماری» را نشان می‌داد. این پژوهش تصادفی فقط 36 بیمار بستری و مبتلا به عفونت SARS-CoV-2 را در هنگام پذیرش و صرف نظر از وضعیت بالینی آنها، شامل می‌شود.

از میان 26 بیماری که هیدروکسی‌کلروکین دریافت کرده بودند 6 نفر در طی follow-up به دلیل قطع زود هنگام درمان از دنیا رفتند و، در مقایسه با 12.5% (2.16) در گروه کنترل، از بیماران باقیمانده، در ششمین روز پس از درمان، 70٪ (14.20) از نظر ویروسی بهبود یافته بودند(P=0.001).
هر 6 بیمار که ترکیبی از هیدروکسی‌کلروکین و آزیترومایسین دریافت کردند (500 میلی‌گرم در روز اول و به دنبال آن 250 میلی‌گرم در روز برای 4 روز بعدی)، واکنش زنجیره‌ای پلیمراز منفی برای SARS-CoV-2 در نازوفارنکس بودند. اطلاعات اولیه این پژوهش کوچک «در سراسر جهان شنیده شد.»
این یافته‌ها کورسوی امیدی از اثربخشی احتمالی این دارو برای پزشکانی بود که با ناامیدی در نبرد درمانِ بیمارانِ آلوده به این ویروسِ کشنده بودند و این موضوع بدون شک به افزایش استفاده از هیدروکسی‌کلروکین برای مبتلایان به کووید -19 کمک نمود، هر چند شواهد دقیقی در رابطه با اثربخشی آن وجود نداشت.
با این وجود، آلوده شدن روندِ درمان به بازی سیاست، مهمترین عامل افزایش علاقه به استفاده از این دارو بود. در 16فروردین 99 ( 4 آوریل)، رئیس جمهور ایالات متحده، این دارو را به‌عنوان درمانی بالقوه تبلیغ کرد و به دولت ایالات متحده اجازه خرید و ذخیره 29 میلیون داروی هیدروکسی‌کلروکین را برای استفاده مبتلایان به کووید-19 داد.
هیچ مقام بهداشتی در دولت کشور آمریکا به دلیل عدم وجود داده‌های مستحکم و نگرانی‌ها در مورد اثرات سوء، استفاده از هیدروکسی‌کلروکین را تأیید نکردند. با وجود این، استفاده از هیدروکسی‌کلروکین به طور چشمگیری افزایش یافت و سازمان غذا و داروی ایالات متحده مجوز استفاده اولیه را برای استفاده از هیدروکسی‌کلروکین به‌عنوان درمان این بیماری در تاریخ 9 فروردین 99 ( 28 مارس سال 2020) صادر کرد که در ادامه به دنبال بررسی بیشتر داده‌های اولیه در تاریخ 26خرداد ( 15 ژوئن سال 2020) لغو گردید.
این وقایع موجب انجام خیل عظیمی از پژوهش‌ها شد که بسیاری از آنها اکنون تکمیل شده و در منابع پژوهشی علمی گزارش می‌شوند. این کارآزمایی‌های سازمان‌‌یافته، از جمله پژوهش گزارش شده در بسیاری از منابع معتبر فقدان اثربخشی هیدروکسی‌کلروکین را در مبتلایان به کووید- 19 نشان می‌دهد. رئیس جمهور آمریکا خود به هنگام ابتلا به کووید-19، هیدروکسی‌کلروکین، با یا بدون آزیترومایسین، دریافت نکرد و در اوایل ماه اکتبر در مرکز پزشکی ملی پزشکی والتر رید بستری شد(Walter Reed National Military Medical Center).
از تجارب تجویز هیدروکسی‌کلروکین در درمان کووید-19 چندین درس گرفته شده است:
اول، یک گزارش مبتنی بر پژوهشی کوچک و غیرتصادفی باید نوعی فرضیه‌مقدماتی‌ تلقی شود در حالی که از نظر بالینی قابل اجرا نیست. به همین ترتیب، گزارش‌های مربوط به موارد گزارش پرونده (Case Report) و مجموعه پرونده‌هایی که شامل چندین مورد هستند نیز باید مقدماتی و فرضیه در نظر گرفته شوند.
دوم، مقامات بهداشتی در هر نقطه‌ای از دنیا، از موسسۀ ملی بهداشت (NIH) تا کادر درمانی که در مرکز و کانون حوادث کرونا قرار دارند ،اغلب بر عدم تاثیر استفاده از هیدروکسی‌کلروکین اجماع نظر داشتند .
سوم، بیمارانی که به بیماری خطرناکی مبتلا هستند ناامید می‌شوند و هر درمانی را که موثر به نظر برسد می‌پذیرند، به‌ویژه هنگامی‌که چنین درمانی توسط افرادی که اغلب باید به آنها اعتماد کرد، مانندیک مقام بالا، ترویج می‌شود.
درس روشن و بدون ابهام از داستان هیدروکسی‌کلروکین برای جامعه پزشکی و مردم و تمامی جهان این بود که علم و سیاست به هیچ‌عنوان با یکدیگر آمیخته نمی‌شوند. علم، بنا به تعریف، به کوشش و ارزیابی صادقانۀ یافته‌ها نیاز دارد. تعداد مقالاتی که در چند ماه گذشته در منابع پژوهشی بررسی‌شده وجود داشته و به طور مداوم و متقاعدکننده‌ای عدم اثربخشی یک «داروی» بسیار هیجان‌زده برای کووید- 19 را نشان می‌دهد نتیجه اقدامات غیرمسئولانه سیاست به دنیای شواهد و گفتمان علمی است. برای سایر روش‌های درمانی یا مداخلات احتمالی برای کووید- 19 (یا هر بیماری دیگر)، این اتفاق نباید تکرار شود.