عوارض ، علائم و تشخیص دیابت

 عوارض دیابت در دراز مدت و به تدریج ایجاد می‌شوند. هرچه مدت ابتلا به دیابت طولانی‌تر باشد و قندخون کمتر کنترل شود، احتمال بروز عوارض بیشتر است. درنهایت، ممکن است عوارض دیابت ناتوان کننده‌بوده یا حتی تهدیدکننده باشد. در این بحث به بررسی عوارض، علائم و تشخیص دیابت خواهیم پرداخت.

عوارض دیابت:

• بیماری قلب وعروق

دیابت، به صورتی فاحش سبب افزایش احتمال بروز مشکلات متنوع قلب و عروق ازجمله بیماری کرونر قلب همراه درد قفسه‌ی‌سینه (آنژین)، حمله‌ی قلبی، استروک و باریک شدن سرخ‌رگ‌ها‌(آتروسکلروز) می‌گردد. درصورت وجود دیابت، احتمال بروزبیماری قلب یا استروک بیشتر می‌شود.

• صدمه عصبی (نوروپاتی neuropathy)

 اضافه بودن مفرط قند به دیواره‌های عروق کوچک خونی (مویرگ‌ها) که اعصاب را تغذیه می‌کنند به ویژه درپاها صدمه می‌زند. این صدمه سبب بروز حس گزگز یا قلقلک، کرختی، سوزش یا درد می‌شود که معمولاً از نوک انگشتان پا یا دست شروع‌شده به‌تدریج به بالا انتشار می‌یابد. درصورت عدم درمان، ممکن‌است بیمار تمامی حس خود را در عضو گرفتار از دست بدهد. صدمه‌ی وارد شده به اعصاب گوارش سبب بروز مشکلات به‌صورت تهوع، استفراغ، اسهال یا یبوست می‌شود و در مردان به سوء‌کار نعوظ منتهی می‌گردد.

• صدمه کلیه (نفروپاتی)

 در‌کلیه، میلیون‌ها دسته عروق‌خونی ‌ریز (گلومرول glomerule یا کلافه) وجود دارد که مواد زائد را ازخون تصفیه می‌‌کند. صدمه‌ی شدید به این اعضا به نارسایی کلیه یا بیماری غیر‌قابل‌برگشت مرحله‌ی پایانی کلیه منتهی می‌شود و به دیالیز یا پیوند کلیه نیازخواهد بود. درسال‌های اخیر، احتمالاً به‌علت بهبود تدبیر دیابت از نرخ بیماری شدید کلیه کاسته شده است.

• صدمه چشم (رتینوپاتی)

دیابت به عروق خونی شبکیه (رتینوپاتی دیابتی) صدمه می‌زند و بالقوه به کوری منتهی می‌شود. دیابت سبب افزایش احتمال بروز سایر حالات وخیم‌بینایی مانند کاتاراکت وگلوکوم هم می‌شود.

• صدمه پا

 صدمه‌ی عصبی در پاها یا ضعف جریان‌ خون در پاها سبب افزایش احتمال بروز عوارض مختلف در پاها می‌شود. درصورت عدم درمان، ممکن‌است ترک‌ها وتاول‌های موجود به بروز عفونت‌های وخیم منجر شود. در صدمه‌ی شدید ممکن‌است قطع انگشت پا، یا ساق پا ضرورت یابد.

• حالات پوست و دهان

دیابت سبب تأثیرپذیرتر‌شدن بیشتر پوست، ازجمله عفونت‌های باکتریایی و قارچی می‌شود. عفونت‌های لثه نیز ممکن است مایه‌ی نگرانی شود به ویژه اگر بیمار سابقه‌ی ضعف بهداشت دهان داشته باشد.

• پوکی‌استخوان

 دردیابت تراکم موادمعدنی استخوان کمتر از حد معمول می‌شود و احتمال پوکی‌استخوان افزایش می‌یابد.

• بیماری آلزایمر

 دیابت نوع 2 ممکن است سبب افزایش احتمال بروز بیماری آلزایمر گردد. هرچه کنترل قند خون ضعیف‌تر انجام شود، احتمال بروز این بیماری بیشتر است. یک نظریه دراین مورد آن است که مشکلات قلب وعروق ناشی از دیابت با سدکردن جریان خون مغز یا ایجاد استروک درایجاد دمانس سهیم است.

سایر احتمالات حاکی از آن است که وجود انسولین به مقدار زیاد درخون به التهابی منجر می‌شود که به مغز صدمه می‌زند یا فقدان انسولین درمغز سبب محروم شدن یاخته‌های مغزی ازگلوکز می‌شود.

• سرطان

 احتمال بروز بعضی انواع سرطان در افراد مبتلا به دیابت بیشتر است. اما علت این مسأله روشن نیست. ممکن است عواملی که سبب افزایش احتمال دیابت نوع 2 می‌شوند سبب افزایش احتمال بروز سرطان هم بشوند یا این حالت ممکن است عامل خطرساز سرطان باشد و یا درمان دیابت سبب بروز سرطان گردد.. دراین زمینه پژوهش‌های بسیاری در حال انجام است ولی تا به دست آمدن نتایج نباید در درمان تغییری انجام شود.

عوارض دیابت بارداری:

بسیاری از خانم‌هایی که دچار دیابت آبستنی می‌شوند، نوزادی سالم به‌دنیا  می‌آورند. اما در‌صورتی‌که قند‌خون درمان نشده یا کنترل نشود ممکن است سبب مشکلاتی برای مادر و نوزادش گردد.

عوارض در نوزادی که درنتیجه‌ی دیابت آبستنی به‌وجود می‌آید عبارتنداز:

•رشد بیش ازحد

گلوکز اضافی از جفت عبور می‌‌کند و سبب تحریک لوزالمعده‌ی نوزاد می‌شود تا انسولین اضافی تولید کند. این حالت سبب می‌شود نوزاد بیش‌ازحد معمول رشد کند (ماکروزومی macrosomia). در مواردی که نوزاد بسیار بزرگ است نیاز به سزارین پیش می‌آید.

•پایین‌بودن قندخون

گاهی نوزاد مادر مبتلا به دیابت آبستنی دچار پایین افتادن قندخون یا هیپوگلیسمی (hypoglycemia) می‌شود. این حالت کمی پس‌از تولد به وقوع می‌پیوند زیرا میزان تولید انسولین درنوزاد بالا است. تغذیه‌ی مناسب و گاهی تجویز درون سیاهرگی محلول گلوکز سبب رجعت گلوکز خون نوزاد به حالت طبیعی می‌گردد.

•سندرم دیسترس تنفسی

اگر نوزاد زودتر به‌دنیا آمده باشد، احتمال دارد دچار سندرم دیسترس تنفسی respiratory distress syndrome شود، نوزاد دچار دیسترس تنفسی برای انجام تنفس تا قوی‌تر شدن ریه‌ها به کمک نیاز دارد.

•زردی

زرد شدن رنگ پوست و سفیدی چشم در صورتی بروز می‌کند که کبد نوزاد برای تجزیه‌ی بیلیروبین به قدر کافی رشد نکرده باشد. وقتی گویچه‌های سرخ قدیمی یا صدمه دیده از بین می‌روند بیلیروبین Bilirubin به وجود می‌آید. با وجودی که معمولاً زردی سبب نگرانی نیست ولی پایش دقیق آن اهمیت دارد.

• دیابت نوع 2 در آینده

احتمال ایجاد چاقی و دیابت نوع 2 درطول زندگی نوزادان مادران دچار دیابت آبستنی زیادتر است.

•مرگ

دیابت آبستنی درمان نشده سبب مرگ نوزاد پیش از ولادت یا کمی پس از ولادت خواهد شد.

عوارض دیابت باداری در مادر:

•پره‌اکلامپسی

این حالت با فشارخون بالا، وجود پروتئین بیش‌ازحد درادرار و ورم ساق‌ها و پاها مشخص می‌شود. پره‌اکلامپسی ممکن‌است به بروز عوارض وخیم یا حتی تهدید کننده درمادر ونوزاد بیانجامد.

•دیابت آبستنی بعدی

وقتی خانمی در یک بارداری دچار دیابت آبستنی می‌شود، به احتمال زیاد دوباره در آبستنی بعدی نیز دچار دیابت خواده شد. همچنین احتمال دارد این خانم با افزایش سن دچار دیابت و به‌ویژه دیابت نوع 2 گردد.

عوارض پره‌دیابت:

ممکن‌است پره‌دیابت به دیابت نوع2 تبدیل شود.

نشانه‌های‌ دیابت نوع1 غالباً به‌طور ناگهانی ظاهر می‌شوند و دربسیاری موارد علت انجام آزمایش قند‌خون به‌شمار می‌روند. ازآنجا که نشانه‌های سایر انواع دیابت و پره‌دیابت بسیار تدریجی شروع می‌شوند یا اصولاً ممکن‌است مشخص نباشند،جامعه‌ی دیابت آمریکا(ADA) رهنمودهای غربالگری را توصیه نموده است. این جامعه توصیه کرده است در افراد زیر برای دیابت غربالگری انجام شود:

• بدون توجه به سن، هرکسی که شاخص تودۀ بدنی بالاتر  از 25 داشته باشد و دارای عوامل خطرساز اضافی مانند فشارخون بالا، شیوه‌ی زندگی بی‌حرکت، سابقه‌ی سندرم تخمدان پلی‌کیستیک،  به‌دنیا آوردن نوزادی با وزن بیش‌از 4/5‌کیلوگرم، سابقه‌ی دیابت در بارداری، بالا‌بودن میزان کلسترل، سابقه‌ی بیماری قلب یا منسوبان نزدیک مبتلا به دیابت باشد.

• همـه افـراد بالای 45‌سال لازم است غربالگری دیابت شوند و سپس درصورتی که نتایج طبیعی باشد هر سه سال یک بار غربالگری شوند.

نشانه ها و علایم اختلال در انواع دیابت:

ازآنجا که عوامل بسیاری برمیزان قند‌خون تأثیر دارند، لذاگاهی مشکلاتی بروز می‌کند. این حالات به مراقبت فوری نیاز دارند زیرا درصورت عدم‌درمان، ممکن‌است تشنج و از‌دست‌رفتن خود آگاهی (کما) بروز کند.

• بالا‌بودن قند‌خون (هیپرگلیسمی)

ممکن‌است به علل فراوان ازجمله زیاده روی در خوردن، ناخوش بودن یا عدم استفادۀ کافی از داروهای پایین آورندۀ گلوکز، قند‌خون بالا رود دراین‌حالت باید بیشتر قند‌خون را کنترل کرد و به دنبال  نشانه‌های بالا بودن قند‌خون مانند تکرر ادرار، افزایش تشنگی، خشکی دهان، تاری دید، خستگی وتهوع بود. درصورت وجود هیپرگلیسمی، لازم است برنامۀ وعده‌های غذایی، داروها یا هر‌دو با وضع موجود تطبیق داده شود.

• افزایش کتون در ادرار (کتواسیدوز دیابتی)

درصورتی‌که سلول ها دچار کمبود انرژی شوند، بدن شروع به تجزیۀ چربی خواهد نمود. ازاین تجزیه، اسیدهای سمی، موسوم به کتون (keton) به‌وجود خواهد آمد. دراین حالت باید به دنبال بی‌اشتهایی، ضعف، استفراغ، تب، درد معده و تعریق و نفس باطعم میوه بود. باید ادرار بیمار ازنظر وجود کتون بررسی‌شود. درصورتی‌که میزان کتون در ادرار زیاد باشد بلافاصله بیمار باید تحت مراقبت قرارگیرد. این حالت در افراد مبتلا به دیابت نوع1 بیشتردیده می‌شود.

• سندرم هیپرگلیسمیک هیپراسمولارغیرکتوتیک

علایم ونشانه‌های این حالت تهدید کننده شامل است بر قند‌خون بیش‌از 600 میلی‌گرم در دسی‌لیتر، خشکی دهان، تشنگی شدید، تب، منگی، اغتشاش شعور، از‌بین‌رفتن دید وتوهم. سندرم هیپراسمولار (hyperosmolar syndrome) به‌علت بالا‌رفتن بسیار زیاد قند و سفت و شیرین‌شدن خون ایجاد می‌شود. این حالت در دیابت نوع2 شایع‌تر است و غالباً پیش‌از بروز یک ناخوشی مشاهده می‌شود. درصورت شناسه‌ها و نشانه‌های این سندروم لازم است اقدام اورژانسی و عاجل صورت گیرد.

• پایین بودن قند‌خون (هیپوگلیسمی)

درصورتی‌که میزان قند‌خون به کمتر از حدود مصرف تنزل کند، هیپوگلیسمی (hypoglycemia) به‌وجود می‌آید. قند‌خون ممکن‌است به علل بسیار کاهش یابد ازجمله خودداری درخوردن غذا و انجام ورزش بیش‌ازحد معمول. اما درصورتی‌که از داروهای کاهندۀ گلوکزی استفاده شود که سبب ترشح انسولین می‌شوند و درصورتی‌که بیمار تحت درمان با انسولین باشد، احتمال پائین افتادن گلوکز بیشتر است. در‌این‌حالت باید مقدار قند به‌طور منظم کنترل شود و همیشه باید به دنبال شناسه‌ها و نشانه‌های پائین‌بودن قند‌خون مانند تعریق، لرزه، ضعف،گرسنگی، سرگیجه سردرد،تاری دید، تپش‌قلب، آغالش‌پذیری، اختلال در تکلم، منگی، اغتشاش شعور، ضعف و تشنج بود. پایین‌بودن قندخون با استفاده از کربوهیدرات سریع‌الجذب مثل آب میوه‌یا قرص‌های گلوکز درمان می‌شود.

آزمایش های تشخیص پره دیابت و دیابت نوع1 و نوع2:

• آزمون‌ هموگلوبین گلیکوزیله‌(A₁C)

نتیجه‌ی این آزمون خون متوسط قندخون 2‌ تا 3 ماه گذشته را نشان می‌دهد. با این آزمایش درصد قند‌خون متصل به هموگلوبین را نشان می‌دهد. هموگلوبین hemoglobin پروتئین ناقل اکسیژن در گویچه‌های سرخ است. هرچه میزان قند‌خون بالاتر باشد، میزان هموگلوبین چسبیده به قند بیشتر است. میزان A₁C برابر 6/5 یا بیشتر یا بالاتر بودن آن در دو‌بار اندازه‌‌گیری جدا از هم نشانه‌ی‌ وجود دیابت است.

درصورتی‌که نتایج آزمون A₁C سازگار نباشد یا این آزمون در دسترس نباشد یا درصورتی‌که بیماری‌های دیگری هم وجود داشته باشد که نتیجه‌ی آزمون غلط شود مثل بارداری یا وجود شکلی غیر‌شایع ازهموگلوبین، برای تشخیص دیابت از آزمون‌های زیر استفاده خواهد شد:

•آزمون تصادفی قندخون

یک نمونه‌ی خون در زمان‌های مختلف گرفته خواهدشد. بدون توجه به زمان خوردن غذا، میزان قند‌خون اتفاقی 200 میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا بالاتر نشانه‌ی‌ وجود دیابت است.

• آزمون قندخون ناشتا

یک نمونه‌ی خون صبح ناشتا گرفته می‌شود. درصورتی‌که میزان قندخون برابر 100یا 125میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد نشانه‌ی پره‌دیابت است. اگر در دو آزمایش جداگانه، میزان قند‌خون ناشتا برابر 125میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، نشانه‌ی ‌وجود دیابت خواهد بود.

در صورت شک به وجود دیابت نوع 1، برای جستجوی کتون، ادرار نیز آزمایش خواهدشد. کتون فرآورده‌ی تولید شده‌ایی است که وقتی بافت ماهیچه‌ وچربی برای انرژی مورد استفاده قرارمی‌گیرند و در بدن مقدار کافی انسولین نیست تاگلوکز مصرف شود به وجود می‌آید. گاهی از آزمایش پپتید Cاستفاده می‌شود. از این آزمون برای اندازه‌گیری قدرت لوزالمعده در ترشح انسولین استفاده می‌شود. میزان پپتیدC معمولاً درافراد دچاردیابت نوع 1 پایین است ولی ممکن‌است درافراد دچار دیابت نوع2 طبیعی یا بالا باشد.

آزمایش های دیابت بارداری:

پزشکان همچنان مجموعۀ واحدی از رهنمودهای غربالگری برای دیابت آبستنی تهیه نکرده‌اند. درصورتی‌که بیمار زیر 25‌سال سن داشته وعوامل خطرسازی نداشته باشد، لازم  است مسائلی درمورد غربالگری دیابت باداری روشن شود. عده‌ای دیگر معتقدند غربالگری تمامی خانم‌های باردار بدون توجه به سن بهترین راه شناسایی تمامی موارد دیابت بارداری است.

احتمالاً پزشک باید عوامل خطرساز دیابت بارداری را در اوایل دورۀ بارداری مورد ارزیابی قراردهد.

• درصورتی که بیمار ازنظر دیابت بارداری پـرخطر باشـد. به‌عنوان مثال شاخص تودۀ بدنی (BMI) پیش‌از بارداری برابر 30 یا بالاتر باشد، بیمار در بارداری قبلی دیابت داشته و یا مادر، پدر، برادر و خواهر یا فرزند دچار دیابت داشته باشد، باید دراولین ویزیت پره‌ناتال مورد بررسی قرارگیرد.

•در‌صورتی‌که خطر دیابت آبستنی متوسط باشد. احتمالاً در‌این‌مورد آزمون غربالگری دیابت آبستنی گاهی در سه ماهه دوم و به‌طور مشخص میان هفته‌24و28 بارداری انجام خواهد شد.دراین‌مورد از آزمایش های غربالگری زیر استفاده می‌شود:

• آزمایش آغازین چالش‌ گلوکز

آزمایش چالش گلوکز (glucose challenge test) با نوشیدن محلول شربت گلوکز انجام خواهد شد. یک ساعت بعد، آزمایش خون انجام می‌شود تا میزان قند‌خون اندازه‌گیری شود. اغلب میزان قندخون130‌تا‌140‌میلی‌گرم در دسی‌لیتر (7/2 تا7/8‌میلی‌مول در لیتر) را در آزمون چالش گلوکز طبیعی تلقی می‌کنند، ولی ممکن‌است این میزان در برخی درمانگا‌ه‌ها یا آزمایشگاه‌های خاص تغییر داشته باشد. درصورتی‌که میزان قند‌خون بالاتر ازمیزان طبیعی باشد، فقط بدان معناست که بیمار ازنظر دیابت بارداری پرخطر است. دراین‌صورت باید برای تعیین وجود دیابت بارداری آزمون پیگیری انجام شود.

 

• آزمایش پیگیری تحمل گلوکز

 

برای این آزمایش پیگیری از بیمار خواسته می‌شود،  ناشتا مراجعه‌کند تا میزان قندخون ناشتا اندازه‌گیری شود. سپس یک محلول شیرین به وی داده می‌شود که غلظت گلوکز آن بالاتر است و پس از آن طی یک دورۀ 3‌ساعته، هر ساعت قند‌خون اندازه‌‌گرفته می‌شود. درصورتی‌که حداقل دو مورد مقدار قند‌خون بالاتر از مقدار طبیعی مقرر در دورۀ آزمایش سه ساعته باشد، تشخیص دیابت آبستنی داده خواهد شد.

جهت کسب اطلاعات بیشتر به سایت پزشکی امروز مراجعه نمایید.