آزمایش کـراس مـچ چیست ؟

هدف ‌از انجام آزمایش‌های سازگاری قبل از تزریق این است که یک تزریــق خون مفید و بی‌خطر انـــجام شــود، به طــور کلی واژۀ آزمایش سازگاری مترادف کراس‌مچ تصور می‌شــود اما درحقیـقت کراس‌مـچ (CROSS MATCH) در ادامۀ اقدامات انجام شدۀ قبلی شامل: تعیین هویت بیمار و نمونه، انجام صحیح گروه ‌خون RH,ABO و انجام آزمایش اسکرین آنتی‌بادی و ... می‌باشد. با در نظر داشتن این مطالب و اهمیت آزمایش کراس مچ، روش کراس مچ استاندارد به شرح زیر بیان می‌شود (گرچه در منابع مختلف روش‌های متفاوتی برای انجام آن توضیح داده شده است)

* آزمایش کراس مچ چیست؟

آزمایش کراس مچ یا سازگاری خون به تکنیکی گفته می شود که درآن باید از روش هایی استفاده نمود تا ناسازگاری گروه خونی ABO وآنتی‌بادی‌های مهم غیرمنتظرۀ بالینی علیه آنتی‌ژن های گلبول قرمز شناسایی شود و علاوه برآن شامل آزمایش آنتی‌گلبولین باشد.

* آزمایش کراس مچ چه زمانی انجام می شود ؟

هنگامی که بیمار نیاز به انتقال خون پیدا می کند ، مجموعه ای از آزمایش ها و تست هایی صورت می پذیرد تا میزان خطر واکنش ایمنی همولیتیک ( Immune-Mediated Hemolytic) که به دلیل ناسازگاری خون رخ می دهد را کاهش دهد . واکنش های همولیتیک ناشی از انتقال خون زمانی رخ می دهد که سیستم ایمنی گیرنده با آنتی ژن های خون اهدا کننده مواجه می شود . در این رویداد نیز آنتی بادی های در واکنش به آنتی ژن ها گرفته و نتیجۀ آن نابودی گلبول های قرمز (RBC) اهدا کننده است . از عوارض این واکنش ها تظاهرات بالینی از جمله : 

• بروز تب 

• افت فشارخون ( Hypotension)

• کج خلقی 

• نارسایی حاد تنفسی ( Acute Respiratory Failure)

• نارسایی حاد کلیوی ( Acute Renal Failure)

آزمایش تعیین گروه خونی ، نخستین تست پیش از انجام انتقال خون است تا گروه ABO بیمار و نوع Rh وی مشخص گشته و آنتی بادی های قابل انتظار و غیر منتظره در سرم بیمار تشخیص داده شود . 

آزمایش کراس مچ نیز آخرین گام پیش از انتقال خون است که به عنوان یک رویۀ معمول صورت می پذیرد . نسبتی از خون اهدا کننده و پلاسما یا سرم بیمار با یکدیگر ترکیب گشته و جهت آگلوتیناسیون (هم چسبی :  agglutination ) کنترل می گردد که نمایانگر خون ناسازگار است . این مرحلۀ مهم را بانام کراس مچ ماژور نیز می شناسند و اقدامی نهایی جهت اطمینان از یک انتقال خون ایمن است .

* هدف از انجام آزمایش کراس مچ : 

1. گام نهایی سازگاری ABO میان گلبول های خون شخص اهدا کننده و پلاسما یا سرم بیمار 

2. تشخیص بالینی آنتی بادی های مهم ، که در تست غربالگری از قلم افتاده اند .

* روش انجام آزمایش کراس مچ : 

- کراس مچ سرولوژیک : 

جهت انجام آزمایش کراس مچ سرولوژیک ، دو نمونۀ زیر باید جمع آوری گردد : 

• خون اهدا کننده (RBC) 

• پلاسما یا سرم بیمار

در این مرحله (RBC) اهدا کننده که به صورت سوسپانسیون 2 تا 5 درصد در سرم نرمال سالین یا اتیلن دی آمین تترا استیک اسید (EDTA) یا سرم بیمار ترکیب می گردد . هردو نمونه در درمای اتاق توسط سانتریفیوژ ترکیب شده تا هرگونه همولیز ( خون کافت : تجزیه یا انهدام گویچه‌های سرخ به‌نحوی‌که هموگلوبین در محیطی که یاخته‌ها در آن غوطه‌ورند آزاد شود) یا آگلوتیناسیون مشخص گردد . ناسازگاری خون در آزمایش کراس مچ به ندرت رخ می دهد ، زیرا واحدهای خون اهدا کننده پس از یک فرآیند موثر غربالگری آنتی بادی انتخاب می گردند .

- کراس مچ مختصر چیست ؟

اگر بیماری به صورت اورژانسی و غیرمنتظره در حین عمل جراحی نیاز به انتقال خون داشته باشد، واحدهای سازگار ABO و RH انتخاب شده و آزمایش کراس مچ مختصر (abbreviated crossmatch)  صورت می پذیرد که در 99.9 درصد از موارد در پیشگیری از انتقال خون ناسازگار موثر است . آزمایش کراس مچ مختصر شامل انجام همزمان مرحلۀ غربالگری و تعیین گروه با سانتریفیوژ سریع ( Immidiate Spin Phase) می باشد . 

از مزایای آزمایش کراس مچ مختصر عبارتند از :

• کاهش هزینه ها 

• دسترسی سریع به خون

• عدم نیاز به آزمایش های آتی درصورت نبود آنتی بادی در مرحلۀ سانتری فیوژ سریع 

وقوع آگلوتیناسیون در مرحلۀ سانتری فیوژ سریع حاصل رخ دادن یکی از شرایط زیر است :

• ABO-ناسازگار در گلبول های قرمز(RBC) اهدا کننده 

• پلی آگلوتیناسیون  گلبول های قرمز خون (RBC) اهدا کننده

• گروه خونی A2 یا A2B گیرنده که در سرم خود آنتی بادی ضد A1 داشته باشد .

• اتو آنتی بادی های سرد

•حاصل شدن آنتی A یا آنتی B منفعل 

• واکنش پذیری یک آنتی بادی در دمای اتاق (anti-M)

اما درصورت مثبت بودن مرحلۀ چرخش سریع ( immediate spin phase) برای آگلوتیناسیون یا همولیز، آزمایش های دیگری نیز مورد نیاز است. زیرا واحدهای خون اهدا کننده جهت انتقال ناسازگار بوده و آنتی بادی عامل این واکنش باید مشخص گردد . مرحلۀ بعدی شامل کراس مچ آنتی گلوبین است. این آزمایش در سیستم فاز جامد ( Solid-Phase System) و توسط آگلوتیناسیون ستونی انجام می گردد. کراس مچ آنتی گلوبین جزء اصلی کراس مچ کامل سرولوژیک است . 

- روش انجام کراس مچ‌ استاندارد:

1ـ سه عدد لوله را به صورت RT,AIb وIDC علامت‌گذاری کنید. (IDC=Indirect Coombs Test, RT=Room Temperature, Alb=Albumine) لوله‌یRT برای جستجوی آنتی‌بادی‌های سرد ازجمله آنتی A1,N,M,H و... لوله‌هایAlb و IDC برای تجسس آنتی‌بادی‌ گرم می‌باشد.

2ـ به ترتیـب داخل لـوله‌ی RT,Alb و IDC 2 تا3 قطره از سرم یا پلاسمای بیمار بریزید.

3ـ به هریک از لوله‌ها یک قطره سوسپانسیون3تا5گلبول قرمز شسته شده کیسه‌ی‌خون مورد نظر اضافه کنید (البته می‌توانید مقادیر سرم وگلبول را بیشتر کنید به صورتی‌که همیشه نسبت سرم به گلبول‌ رعایت گردد).

تهیه سوسپانسیون3 تا 5درصد گلبول قرمز کیسه خون:

یکی میلی‌لیتر ازگلبول قرمز داخل کورد کیسۀ خون مورد نظر را دریک لوله‌ی10میلی‌لیتری سالین اضافه نموده و به مدت 5 دقیقه سانتریفوژ نمائید. این کار را 2 تا 3 مرتبه تکرار کرده و درنهایت با تخلیۀ سالین (supernate) از گلبول های جمع شده در انتهای لوله مقدار3/0میلی‌لیتر برداشته و به 7/9 میلی‌لیتر سالین اضافه کنید و لوله را سروته کرده تا سوسپانسیون مورد نظر تهیه شود.

4ـ لولۀ RT را یک ساعت درحرارت اتاق و لولۀ IDC و لوله‌ی‌Alb را یک ساعت در بن‌ماری 37‌درجه سانتی‌گراد قراردهید. البته پس از گذشت نیم‌ساعت بدون اینکه لوله‌یAlb از بن‌ماری37 درجه سانتی‌گراد خارج گردد از کنارلوله‌ی‌Alb به آرامی دو قطره آلبومین گاوی22٪ اضافه کنید.

 5ـ پس ازگذشت زمان تعیین شده(یک‌ساعت)لولـه‌هایRT,Alb و IDC را به آرامی تکان داده و از نظر همولیز و یا آگلوتیناسیون بررسی کنید. درصورت منفی بودن، لوله‌یIDC دست کم 3 بار با سرم فیزیولوژی شستشو داده به طوری که در آخرین نوبت شستشو لوله‌ی IDC را کاملاً خشک نموده و به آن یک تا2 قطره AHG (آنتی‌هیومین گلبولین) اضافه کنید و پس از مخلوط کردن با آنتی‌هیومن لوله را به همراه لوله‌هایRT و Alb به مدت15تا20 ثانیه سروفیوژ کنید و بعد از آن لوله‌های مذکور را ازنظر همولیز یا آگلوتیناسیون در نور کافی بررسی نمایید. برای تأیید آنتی‌هیومن مصرفی می‌توان ازگلبول قرمز حساس شده (چک سل) استفاده کرد به صورتی‌که با اضافه کردن چک سل به لوله ‌IDC و سروفیوژ نمودن باید آگلوتیناسیون مشاهده گردد در غیراین صورت تکرار آزمایش الزامی است.

نکته‌ها:

• موارد منفی با میکروسکوپ (عدسی10) مشاهده گردد.
• آنتی‌بادی‌های سرم دردمای 4درجه‌سانتی‌گراد دارای بیشترین شدت آگلوتیناسیون می‌باشد ودردمای اتاق یا حتی 30 درجه سانتی‌گراد گلبول های قرمز با شدت کمتری آگلوتینه می‌شود لذا درموارد مشکوک لوله‌یRT را می‌توان برای تقویت آگلوتیناسیون دردمای 4 درجه قرار داد. آنتی‌بادی‌های گرم دردمای 37 درجه سانتیگراد بیشتر شدن آگلوتیناسیون را نشان می‌دهند.
 تذکر مهم: هرچند بهترین زمان برای شناسایی آنتی‌بادی‌های مهم بالینی درآزمایش کراس مچ یک ساعت درنظر گرفته می‌شود اما با توجه به وضعیت بیمار و حیاتی‌بودن خونرسانی می‌توان مراحل آزمایش را به نیم‌ساعت کاهش داد که دراین صورت به لوله‌ی‌ آلبومین پس ازگذشت 15دقیقه آلبومین اضافه می‌شود و درنهایت زمان30 دقیقه‌یی برای انکوباسیون لوله‌ها درنظرگرفته می‌شود.

کراس‌مچ در محیط با قدرت یونی کم (Low Ionic Strength Solution-Liss):

 برای کاهش زمان آزمایش کراس مچ و سرعت عمل درتهیۀ خون‌ برای بیمار می‌توان از محلول (Liss) در انجام کراس مچ استفاده کرد که مراحل انجام آن به شرح زیر می‌باشد:

۱ـ 2 قطره سرم یا پلاسمای بیمار به لوله اضافه ومعادل آن محلول Liss اضافه شود.

۲ـ یک قطره سوسپانسیون 3 تا5 درصد به لولۀ فوق می‌افزائیم و10تا15‌دقیقه در بن‌ماری37 درجه قرارمی‌دهید.

۳ـ 15 تا20 ثانیه سروفیوژ و از نظر اگلوتیناسیون یا همولیز بررسی می‌کنیم.

۴ـ دست کم3 بار با سرم فیزیولوژی شستشو و درنهایت روی دستمال کاملاً خشک می‌کنیم و یک تا2 قطره آنتی‌هیومن گلبولین اضافه کرده و 15تا20 ثانیه سروفیوژ و از نظر آگلوتیناسیون و همولیز بررسی می‌گردد (موارد منفی از نظر میکروسکوپی بررسی شوند).

 ۵ـ به لوله‌های منفی برای تأیید آنتی‌هیومن مصرفی چک سل اضافه کنید و سروفیوژ نمائید که دراین مرحله آگلوتیناسیون باید مشاهده شود در غیراین صورت تکرار آزمایش الزامی است.