کلاژن چیست و چه فوایدی برای بدن خواهد داشت ؟

کلاژن ( Collagen) فراوان‌ترین پروتئین در بدن انسان است که در استخوان‌ها، عضلات، پوست و تاندون‌ها وجود دارد. کلاژن درواقع ماده‌ای است که بدن را یکپارچه و در کنار هم نگه می‌دارد و چهارچوبی را برای تأمین قدرت و ساختار بدن فراهم می‌کند.

کلاژن چیست و چه فوایدی برای بدن خواهد داشت ؟

کلاژن اندوژنوس یا درون‌زاد ( Endogenous ) ، کلاژنی طبیعی است که توسط بدن سنتز می‌شود. کلاژن اگزوژنوس یا برون‌زاد (  Exogenous ) کلاژنی مصنوعی است که توسط منابع خارج از بدن مانند مکمل‌ها تامین می گردد .

 کلاژن اندوژنوس نقش مهمی را در بدن ایفا می نماید که تجزیه و کاهش آن مشکلات زیادی را در پی خواهد داشت . از کلاژن اگزوژنوس در صنعت پزشکی و آرایشی استفاده فراوان می گردد؛ ازجمله برای بازسازی بافت‌های بدن به کار می‌رود.

* کلاژن چیست؟

کلاژن ساختار محکمی دارد. در نسبت های گرمی مشابه، برخی از آن‌ها حتی از فولاد هم محکم‌ترند. کلاژن پروتئینی رشته‌ای، محکم و نامحلول است که یک‌سوم پروتئین‌های بدن را تشکیل می‌دهد.تعداد زیادی از این مولکول‌ها به‌گونه‌ای در کنار یکدیگر قرار می­ گیرند که فیبریل­هایی (تارچه) بلند و باریک را تشکیل می‌دهند.

با این روند همچون ساختارهای حمایت‌کننده‌ای عمل نموده که سبب اتصال سلول‌ها به یکدیگر شده، استحکام و کشسانی پوست را تأمین می‌کنند.حداقل 16 نوع گوناگون از کلاژن وجود دارد، اما 80 الی 90 درصد آن‌ها به نوع 1، 2 و 3 تعلق دارد. این انواع مختلف، ساختار و وظایف گوناگونی دارند.

کلاژن‌های بدن انسان محکم و انعطاف‌پذیرند. فیبریل های کلاژن نوع 1 خاصیت کشسانی بسیاری دارند و در نسبت­های گرمی مشابه محکم‌تر از فولاد هستند.

* نقش کلاژن در بدن چیست ؟

کلاژن توسط سلول‌های گوناگون ، به ویژه سلول‌های بافت پیوندی ترشح می‌شود. کلاژن در شبکۀ برون سلولی یافت می‌شود ، شبکۀ برون سلولی ( Extracellular Matrix) شبکهٔ پیچیده‌ای از درشت مولکول‌هایی است که ویژگی‌های فیزیکی بافت‌های بدن را تعیین می‌کنند.

 درشت مولکول ( macromolecules ) مولکولی است که حاوی میزان زیادی‌ اتم است. با افزایش سن ،  کلاژن‌ توانایی خود را از دست داده و سبب ایجاد چین‌وچروک و مشکلات غضروفی می‌شود.

کلاژن در لایهٔ میانی پوست یا به اصطلاح درمیس ( Dermis) ، شبکۀ رشته‌ای از سلول‌ها بانام فیبروبلاست را شکل می‌دهد که سلول‌های جدید روی آن رشد می‌کنند و همچنین در جایگزینی و ترمیم سلول‌های مردهٔ پوست نقش دارد.

 برخی کلاژن‌ها به‌عنوان پوشش محافظ اعضای حساس بدن مانند کلیه‌ها عمل می‌کنند. با افزایش سن تولید کلاژن در بدن کاهش می‌یابد. درنتیجه یکپارچگی ساختاری پوست کاهش‌ می­یابد، پوست دچار چین و چروک‌ شده و غضروف مفاصل ضعیف می‌شوند.

 پس از دوران یائسگی سنتز کلاژن در زنان با کاهش چشمگیری همراه است. کاهش قابل‌توجه تولید کلاژن در سن 60 سالگی امری طبیعی است.

* نقش کلاژن در پزشکی و لوازم‌آرایشی چیست؟

کلاژن ماده ای قابل‌جذب می باشد ؛ بدین معنا که می‌تواند تجزیه گشته، تبدیل‌ و مجدداً توسط بدن جذب شود. همچنین می‌توان آن را به­ صورت مواد جامد متراکم یا ژل‌های مشبک تولید کرد.

عملکردهای مختلف و طبیعی بودن کلاژن سبب شده در پزشکی کاربردهای متنوعی داشته باشد. کلاژن موردنیاز در مصارف پزشکی از انسان، گاو، خوک یا گوسفند تأمین می‌شود.

• فیلرهای پوستی ( ژل های پرکنندۀ پوست ) :

تزریق کلاژن به رفع خطوط و چین‌وچروک پوست کمک می نماید. ژل‌های حاوی کلاژن ازنظر زیبایی جهت برطرف نمودن خطوط و چروک‌های صورت کاربرد دارند و همچنین در بهبود اسکارهای خفیف مؤثرند.

این ژل‌ها از انسان یا گاو تهیه می‌شود. به‌منظور جلوگیری از ایجاد هرگونه آلرژی باید پیش از استفاده آن را بر روی پوست تست کنید. کلاژن برای برطرف کردن چروک‌ها و گودی‌های کم‌عمق مناسب است. موارد شدیدتر را می‌توان با موادی همچون چربی، سیلیکون یا با استفاده از ایمپلنت برطرف کرد.

• پانسمان زخم

کلاژن با جذب سلول‌های جدید پوستی در محل زخم به بهبود آن کمک نموده و علاوه بر بهبود زخم بستری برای رشد بافت جدید فراهم می‌کند.

پانسمان با کلاژن در بهبود موارد زیر مؤثر است:

- زخم‌های مزمن که نسبت به سایر درمان ها مقاوم هستند.

- زخم‌هایی که سبب خروج مایعات بدن می شوند ، مانند ادرار یا عرق

- گرانولاسیون زخم که در آن بافت جدیدی در محل زخم رشد می‌کند

- زخم‌های نکروتیک یا فاسد شده

- زخم‌های جزئی و عمیق

- سوختگی حاد درجه 2

- محل پوست اهداشده یا گرافت پوستی

پانسمان کلاژن برای سوختگی‌های درجه 3، زخم‌های پوشیده شده با اسکار یا بیمارانی که به محصولات با منشأ گاوی حساسیت دارند توصیه نمی‌شود.

• بازسازی هدایت‌شدهٔ بافت ( Guided tissue regeneration) :

غشاهای بر پایهٔ کلاژن در ایمپلنت درمانی و پریودنتال (بافت اطراف دندان) کاربرد دارند و رشد نوع خاصی از سلول‌ها را افزایش می دهند.

در جراحی‌های دهان، غشای کلاژن می‌تواند از انتقال سلول‌های اطراف لثه (که رشد سریعی دارند) به زخم دندان جلوگیری کند. درنتیجه فرصتی را برای بازسازی سلول‌های دندان فراهم می‌کند.

غشاهای کلاژن در درمان این موارد مؤثرند و ازآن جایی‌که قابل‌جذب هستند، پس از جراحی نیازی به برداشتن آن ­ها نیست.

• پروتزهای عروقی :

گرافت ­های کلاژن اهدایی در بازسازی عصب‌های محیطی، پروتزهای عروقی و بازسازی شریان‌ها کاربرد دارند. بااینکه پروتزهای کلاژنی با بدن انسان سازگارند، اما برخی از آن‌ها ترومبوژنیک هستند و احتمالاً سبب لختگی خون می‌شوند.

• درمان آرتروز به کمک کلاژن :

مکمل‌ها و ترکیب‌های کلاژنی قادرند به درمان آرتروز کمک نمایند. بر اساس بررسی انجام‌شده در سال 2006 مشخص گردید که مکمل‌های کلاژن در کاهش نشانه های دردناک آرتروز و بهبود عملکرد آن­ ها در افراد مبتلا مؤثر است.

 با جذب این مکمل، کلاژن در غضروف انباشته‌شده و به بازسازی شبکۀ برون سلولی کمک می نماید. بااین‌حال سایر پژوهش‌ها این یافته‌ها را تأیید نکرده‌اند.

• احیا و بازسازی پوست :

کرم‌های کلاژن که به عنوان احیاکنندۀ پوست به فروش می رسند ، هیچ تاثیری در بازسازی پوست ندارند . مولکول‌های کلاژن به لحاظ اندازه بسیار بزرگ تر از آن چیزی هستند که قادر باشند از پوست عبور نمایند .

 بسیاری از محصولات حاوی کلاژن ازجمله کرم‌ها و پودرها ادعا می‌کنند با افزایش سطح کلاژن بدن می‌توانند پوست را احیا کنند. این امر غیرممکن است، زیرا مولکول‌های کلاژن بسیار بزرگ هستند و نمی‌توانند جذب پوست شوند .

این محصولات به دلیل ویژگی مرطوب کنندگی آن­ ها است و تأثیری در افزایش کلاژن ندارند. این گروه از محصولات ویژگی درمانی نداشته و در زمرۀ گروه دارویی جای نمی گیرد . بنابراین ادعای مؤثر بودن آن‌ها نیازی به اثبات علمی ندارد. در استفاده از این محصولات احتیاط کنید.

* پیشگیری از کاهش کلاژن و روند پیری پوست :

لیزر درمانی در درمان ترک‌های پوستی مؤثر است، چون می‌تواند رشد کلاژن، الاستین و ملانین را افزایش دهد. رژیم غذایی سالم به تولید کلاژن در بدن کمک می ­کند.

مواد غذایی مؤثر در تشکیل کلاژن عبارت‌اند از:

• پرولین: در سفیدهٔ تخم‌مرغ، گوشت، پنیر، سویا و کلم.
• آنتوسیانیدین: در توت سیاه، بلوبری، گیلاس و تمشک.
• ویتامین C: در پرتقال، توت‌فرنگی، فلفل و بروکلی.
• مس: صدف دریایی، آجیل، گوشت قرمز و برخی از آب‌ آشامیدنی
• ویتامین A: موادغذایی با منشأ حیوانی و گیاهی مانند بتاکاروتن

* چه عواملی باعث آسیب دیدن پوست و کلاژن می‌شود؟

برخی عوامل می‌توانند سطح کلاژن بدن را کاهش دهند. جلوگیری از این عوامل می‌تواند سلامت پوست را حفظ کند.

• مصرف زیاد قند :

رژیم غذایی حاوی قند بالا، سبب افزایش گلیکاسیون می ­شود. گلیکاسیون فرآیندی است که طی آن قند خون به پروتئین متصل شده و مولکول جدیدی به نام AGEs یا محصولات نهایی گلیکاسیون پیشرفته( advanced glycation end )  تشکیل می‌شود.

مولکول AGEs به پروتئین‌های مجاور آسیب رسانده و سبب آب‌زدایی، شکنندگی و سستی کلاژن می‌شود.

• مصرف دخانیات :

 بسیاری از مواد شیمیایی موجود در تنباکوی دخانیات سبب آسیب به کلاژن و الاستین پوست می‌شوند. همچنین نیکوتین موجب باریک شدن رگ‌های خونی در لایه‌های بیرونی پوست شده و با کاهش انتقال مواد غذایی و اکسیژن به پوست سلامت آن را به خطر می‌اندازد.

• نور خورشید:

اشعهٔ فرابنفش خورشید سبب تجزیهٔ سریع کلاژن، آسیب به رشته‌های آن و ایجاد الاستین غیرطبیعی می‌شود. اشعهٔ فرابنفش خورشید به کلاژن های Dermis آسیب می‌رساند و سبب بازسازی غیرطبیعی پوست و ایجاد چین‌وچروک می‌شود.

• بیماری‌های خود ایمنی:

در برخی از بیماری‌های خود ایمنی آنتی‌بادی‌ها به کلاژن حمله ور می شوند.

• تغییرات ژنتیکی:

تغییرات ژنتیکی می‌تواند شبکه های برون سلولی را تحت تأثیر قرار دهد، درنتیجه کلاژن تولیدی کاهش‌ یافته یا عملکرد آن مختل شده و جهش پیدا می‌کند.

• افزایش سن:

 افزایش سن باعث کاهش طبیعی سطح کلاژن می‌شود و راهی برای پیشگیری از آن وجود ندارد.

خودداری از مصرف تنباکو و قرار گرفتن بیش‌ازحد در معرض نور خورشید، پیروی از رژیم غذایی سالم و ورزش به کاهش پیری پوست، حفظ کلاژن، سلامت پوست، استخوان‌ها، مولکول‌ها و مفاصل کمک می‌کند.

نتیجه:

 جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره کلاژن ومطالب مرتبط با آن به سایت پزشکی امروز مراجعه نمایید.