مسئولیت پذیری شهروندان در دوران کرونا

به‌راستی شهروند مسئول کیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟ هریک از ما به‌عنوان عضوی از نظام اجتماعی همان‌طور که دارای حق و حقوق شهروندی هستیم، دارای مسئولیت، وظیفه یا تکلیف در قبال یکدیگر و جامعه هستیم. این وظایف و مسئولیت در مواقع بحرانی بیشتر حس می‌شود. مفهوم حقوق شهروندی، متشکل از دو واژه «حقّ» و «تکلیف» است؛ حقوق شهروندی بطور ضمنی در درون خود معنای تکلیف داشتن و یا مسئولیت داشتن را دارد. منظور از مسئولیت در جامعه در حوزه فردی(یعنی در برابرخود) و نیز در حوزه جمعی(یعنی نسبت به دیگران) است.

هنگامی‌که از حقوق شهروندی بحث می‌شود یعنی اشاره به آن دسته از وظایف، مسئولیت‌ها و تکالیف افرادی است که در جامعه زندگی می‌کنند و در تحقق اهداف نظام اجتماعی و مدنی در جامعه تلاش می‌کنند. به‌عبارت دیگر همان مسئولیتی که افراد در جامعه نسبت به افراد دیگر و نهادها و دولت دارند. از این رو می‌توان از «مسئولیت پذیری» افراد به عنوان شاخصی مهم در مشارکت افراد جامعه نام برد. این شاخص در مواقع حساس و بحرانی در جامعه بیشتر احساس می‌شود و از شهروندان انتظار می‌رود تا در راستای برنامه‌ها و سیاستگزاری‌های دولت هماهنگ و همراستا بوده و در این راه مشارکت داشته باشند. همگون بودن و هماهنگ بودن مردم با برنامه‌های کلان دولت نیاز به شاخصه‌ای دیگر است تحت عنوان «فرهنگ شهروندی» که اساساً نیازمند اقداماتی است که در بستر زمان و به مرور زمان بایست در افراد نهادینه شود. هرچقدر نهادینه‌سازی عناصرفرهنگی در یک جامعه نرم‌تر، دقیق‌تر، کامل‌تر و همراه با آموزش مداوم باشد؛ در شرایط اضطراری و اقدامات عاجلی که از شهروند انتظار می‌رود ؛ سریع‌تر تظاهر و نمود پیدا می‌کند.

پاندمی «کرونا» در سراسر جهان بصورت کاملاً بی‌رحمانه رو به پیشرفت است، حیات و سلامتی میلیاردها انسان در جهان با خطر جدی وتهدید روبروست. بنابراین بهتر است تا در این زمان هم‌افزایی میان حق و تکلیف در نظام حقوق شهروندی و حکومت‌ها و دولت‌ها بسوی تعامل زایی با شهروندان پیش رود. یعنی دولت‌ها با تدابیر و اقدامات سریع و موثر خود و شهروندان از طریق عمل کردن به وظایف و مسئولیت‌های خود وارد عمل می‌شوند.

▪ اما مسئولیت ما شهروندان در مقابل بحران کرونا چیست؟

در پاسخ باید بگوییم مهم‌ترین مسئولیت هریک از ما به عنوان یک شهروند مسئول با رعایت نمودن اصول زیر نشان داده می شود:

اصل نخست؛ احترام به خود، یعنی به خودمان احترام بگذاریم و خودمان را دوست داشته باشیم.

اصل دوم؛ احترام به جامعه و دیگران ، یعنی احترام گذاردن به دیگران یا دوست داشتن آن‌ها.

سومین اصل؛ درک اوضاع و شرایط است. در حال حاضر کادر درمان خسته و توانشان کاهش یافته است. این بحران را اول بار است تجربه می‌کنیم بنابراین هریک از ما باید این شرایط را بسیار خوب درک نماییم و حداقل سعی کنیم برای چند دقیقه خودمان را به‌جای پزشکان و پرستاران و در کل کادر درمان (و البته خانواده آنها ) بگذاریم. درک اوضاع و احوال جامعه از سوی هریک از ما می‌تواند یکی‌دیگر از نشانه‌های مسئول بودن این روزهای ما باشد.

اصل‌چهارم؛ پذیرفتن مسئولیت پذیری است، یعنی خودرا ملزم به تعهد نماییم که حتماً و حتماً اصول بهداشتی را رعایت نماییم، چه در حوزه بهداشت فردی از جمله    (ماسک زدن، استفاده از دستکش و مواد ضد عفونی) و در حوزه بهداشت اجتماعی یا عمومی ( کاهش رفت وآمد، رعایت فاصله اجتماعی، پرهیز از سفر، آگاهی از اخبار موثق و به‌روز) و چه مشارکت با نهادهای اجتماعی جهت تحقق و اجرای برنامه‌ها و دستورهای دولت. در این صورت به‌نظر می‌رسد درصورت رعایت تمامی اصول فوق می‌توانیم ادعا نماییم که هریک از ما یک شهروند مسئول در مقابل بحران کرونا هستیم.

متأسفانه این روزها به‌واسطه عدم مسئولیت‌پذیری عده‌ای از شهروندان که نه خود را دوست دارند، نه دیگران و نه این که شرایط جامعه را درک می‌کنند، جامعه در حال پرداختن هزینه‌های گزاف انسانی و مالی فراوان است. بخشی از این هزینه‌های گزاف به‌واسطه از بین رفتن شهروندان بسیار عزیز نظیر پزشکان، پرستاران، اساتید دانشگاه، عالمان، نخبگان ، پدران و مادران عزیز و... است. در واقع مهم‌ترین پیامدهای عدم مسئولیت‌پذیری موجب می‌شود تا دیگران جان خود را ازدست دهند.

کافی است هریک از ما اندکی تأمل کنیم و بدانیم جامعه برای بازآفرینی و آفرینش دوباره خود و همچنین جهت تربیت صدها تَن از اعضای متعهد و خدوم ازدست رفته ناشی از این بحران، بایست هزینه‌های بسیار گزافی را بپردازد. بیاییم با دوست داشتن خود، دیگران و درک شرایط فعلی جامعه، مسئولیت‌پذیر باشیم و فرهنگ مسئولیت‌پذیری را جهت حفظ سلامتی خود و خانواده خود بکار بندیم و کادر درمان را یاری نماییم.

از دولت نیز به عنوان بالاترین نهاد مسئول درخواست می‌شود تا نقش فعال‌تری در تهییج، ترغیب و حتی اجبارِ شهروندان خاطی در مورد پایبندی به وظایف خود، بسیار جدّی‌ترعمل نماید.