علائم ، عوارض ، پیشگیری و درمان سرطان دهانه رحم

سرطان دهانه رحم، همانگونه از نام آن مشخص است، گونه‌ای از سرطان است که در سلول‌های دهانه رحم ( قسمت تحتانی رحم که به واژن متصل می‌شود) رخ می‌دهد.گونه‌های مختلف ویروس پاپیلومای انسانی (HPV)، در ایجاد سرطان دهانه رحم نقش بیشتری دارد.هنگامی که بدن در معرض HPV قرار می‌گیرد، سیستم ایمنی به طور معمول از آسیب رساندن ویروس جلوگیری می‌کند. با وجود این، در درصد اندکی از افراد این ویروس سال‌ها زنده می‌ماند و به فرآیندی کمک می‌کند که سبب می‌شود برخی از سلول‌های دهانه رحم به سلول‌های سرطانی تبدیل شوند.با انجام آزمایش‌های غربالگری و دریافت واکسنی که از عفونت HPV محافظت می‌کند، می‌توان خطر ابتلا به سرطان دهانه رحم را کاهش داد. در این مقاله به بررسی مفصل و به روز علائم ، عوارض ، پیشگیری و درمان سرطان دهانه رحم خواهیم پرداخت.

◄ علائم و نشانه‌های سرطان دهانه رحم :

سرطان دهانه رحم در مراحل اولیه اغلب هیچگونه علائم و نشانه‌ای ندارد. علائم و نشانه‌های پیشرفته‌تر بودن سرطان دهانه رحم عبارتند از:
• خونریزی واژن پس از مقاربت، بین دوره‌های عادت ماهانه (پریود) یا بعد از یائسگی
• ترشحات واژینال آبکی و خونی که ممکن است سنگین باشد و بوی بدی داشته باشد
• درد لگن یا درد هنگام مقاربت

◄ علل و دلایل بروز سرطان دهانه رحم :

سرطان دهانه رحم از آنجایی آغاز می‌شود که در DNA سلول‌های سالم دهانه رحم ، تغییرات و جهش‌هایی ایجاد می‌گردد. DNA سلول حاوی دستورالعمل‌هایی است که به سلول می گوید چه کاری باید انجام دهد.
سلول‌های سالم با یک روند و سرعت مشخص، رشد می‌کنند و تکثیر می‌شوند و در نهایت در یک زمان مشخص نیز می‌میرند. اما جهش‌ها (Mutation ) سبب رشد سلول‌ها و از کنترل خارج گردیدن آن‌ها شده و در نهایت مانع از مرگ سلولی می‌گردد. سلول‌های غیرطبیعی، تجمع‌یافته یک توده (تومور) تشکیل می‌دهند. سلول‌های سرطانی به بافت‌های مجاور حمله کرده و می‌توانند از تومور جدا شده و در سایر نقاط بدن گسترش یابند (متاستاز).
همچنان عامل اصلی بروز سرطان دهانه رحم مشخص نیست، اما به‌طور قطع، HPV در این امر نقش دارد. HPV بسیار شایع است و بیشتر مبتلایان به این ویروس هرگز به سرطان مبتلا نمی‌شوند. این بدان معناست که عوامل دیگری از جمله محیط یا شیوه زندگی، عامل تعیین کنندۀ ابتلا به سرطان دهانه رحم هستند.

◄ انواع سرطان دهانه رحم:

نوع سرطان دهانه رحم به تعیین پیش‌آگهی(Prognosis) و درمان کمک می‌کند.

انواع اصلی سرطان دهانه رحم عبارتند از:

• کارسینوم سلول سنگفرشی :

این نوع سرطان دهانه رحم از سلول‌های مسطح و نازک (سلول‌های سنگفرشی) پوشاننده قسمت خارجی دهانه رحم، که به داخل واژن باز می‌شود، شروع می‌شود. بیشتر سرطان‌های دهانه رحم از نوع کارسینوم سلول سنگفرشی هستند.(Squamous cell carcinoma)

• آدنوکارسینوما :

این نوع سرطان دهانه رحم از سلول‌های غده‌ای ستونی شکل که کانال دهانه رحم را پوشانده‌اند آغاز می‌گردد.

گاهی اوقات، هر دو نوع سلول در سرطان دهانه رحم نقش دارند. به ندرت، در سلول‌های دیگر دهانه رحم سرطان رخ می‌دهد.

◄ عوامل خطرزای سرطان دهانه رحم :

عوامل خطر سرطان دهانه رحم عبارتند از:

• تعدد شرکای جنسی :

هرچه تعداد شرکای جنسی بیشتر باشد و تعداد شرکای جنسی شریک زندگی بیشتر باشد، شانس ابتلا به ویروس HPV بیشتر است.

• فعالیت زودرس جنسی:

داشتن رابطه جنسی در سنین پایین خطر ابتلا به HPV را افزایش می‌دهد.

• سایر عفونت‌های مقاربتی ( STI) :

ابتلا به سایر STIها ، مانند کلامیدیا، سوزاک، سفلیس و ایدز- خطر ابتلا به HPV را افزایش می‌دهد.(sexually transmitted infection)

• سیستم ایمنی ضعیف:

اگر سیستم ایمنی بدن به دلیل ابتلا به سایر بیماری‌ها تضعیف شده و درعین حال HPV نیز داشته باشد، احتمال ابتلا به سرطان دهانه رحم بیشتر است.

• سیگار کشیدن:

سیگار کشیدن با سرطان دهانه رحم سلول سنگفرشی در ارتباط است.

•مصرف داروی پیشگیری از سقط جنین:

اگر مادر ، در دهه 1950 هنگام بارداری دارویی به نام دی اتیل استیل بسترول ( DES) مصرف می‌کرد، ممکن است فرزند با خطر ابتلا به نوع خاصی از سرطان دهانه رحم به نام آدنوکارسینوم سلول شفاف(clear cell adenocarcinoma) مواجه گردد.

◄ پیشگیری از بروز سرطان دهانه رحم :

برای کاهش خطر ابتلا به سرطان دهانه رحم:

• واکسن HPV :

دریافت واکسن برای جلوگیری از عفونت HPV ممکن است خطر ابتلا به سرطان دهانه رحم و سایر سرطان‌های مرتبط با HPV را کاهش دهد. پیش از هر اقدام بیمار باید از پزشک خود پیرامون مناسب بودن واکسن HPV برای خود تحقیق نماید.

• آزمایش‌های منظم پاپ اسمیر :

آزمایش پاپ اسمیر می‌تواند شرایط پیش‌سرطانی دهانه رحم را تشخیص دهد بنابراین، می‌توان آنها را کنترل کرد و یا برای پیشگیری از سرطان دهانه رحم تحت درمان قرار داد. پیشنهاد بر این است تا تست‌های پاپ معمولی را از 21 سالگی آغاز و هر چند سال یکبار تکرار گردد.

• داشتن رابطۀ جنسی ایمن :

با انجام اقدامات پیشگیری از عفونت‌های مقاربتی، مانند استفاده از کاندوم در هر بار رابطه جنسی و محدود نمودن تعداد شرکای جنسی، خطر ابتلا به سرطان دهانه رحم را می‌توان کاهش داد.

• عدم مصرف سیگار

◄ روش‌های غربالگری سرطان دهانه رحم:

آزمایش‌های غربالگری می‌تواند به تشخیص سرطان دهانه رحم و سلول‌های پیش‌سرطانی کمک کند که ممکن است روزی به سرطان دهانه رحم تبدیل شوند. بیشتر دستورالعمل‌ها(Guideline) آغاز غربالگری سرطان دهانه رحم و تغییرات پیش سرطانی را در 21 سالگی نشان می‌دهند.

آزمایش‌های غربالگری شامل موارد زیر است:

• تست پاپ اسمیر:

در طی آزمایش پاپ اسمیر، پزشک سلول‌های دهانه رحم را می‌خراشد و برس می‌کشد، سپس سلول‌ها از نظر ناهنجاری در آزمایشگاه بررسی می‌شوند.
آزمایش پاپ می‌تواند سلول‌های غیر طبیعی در دهانه رحم را از جمله سلول‌های سرطانی و سلول‌هایی را نشان دهد که دچار تغییراتی شدند و خطر ابتلا به سرطان دهانه رحم را افزایش می‌دهند.

• آزمایش HPV :

این آزمایش شامل آزمایش سلول‌های جمع‌آوری‌شده از دهانه رحم برای عفونت با هر یک از انواع HPV است که به احتمال زیاد به سرطان دهانه رحم منجر می‌شود.

◄ تشخیص سرطان دهانه رحم :

در صورت مشکوک بودن به سرطان دهانه رحم، پزشک با بررسی دقیق دهانه رحم فرد آغاز به کار می‌کند. برای ارزیابی سلول‌های غیرطبیعی از یک دستگاه بزرگنمایی ویژه (کولپوسکوپ) استفاده می‌شود.

در طول معاینه کولپوسکوپی، ممکن است برای آزمایش آزمایشگاهی، نمونه‌ای از سلول‌های دهانه رحم ،نمونه‌برداری گردد. برای به دست آوردن بافت، روش‌های زیر ممکن است استفاده گردد :

• بیوپسی پانچ:

بیوپسی پانچ (Punch biopsy ) شامل استفاده از یک ابزار تیز برای جدا کردن نمونه‌های کوچکی از بافتِ دهانه رحم است.

• کورتاژ اندوسرویکال:

که با استفاده از ابزاری کوچک، قاشقی شکل (قاشقک) یا برس نازک نمونۀ بافت را از دهانه رحم تراش می‌دهد.

اگر نمونه‌برداری با پانچ یا کورتاژ آندوسروتیکال نگران‌کننده باشد، ممکن است پزشک یکی از آزمایشات زیر را انجام دهد:

• حلقه سیم برق:

که از سیم برق نازک و ولتاژ پایین برای به دست آوردن نمونه‌ای از بافت کوچک استفاده می‌کند. به طور کلی این کار با بی حسی موضعی در مطب انجام می‌شود.

• نمونه‌برداری مخروطی (مخروطی‌برداری):

روشی است که به پزشک اجازه می‌دهد تا لایه‌های عمیق‌تری از سلول‌های دهانه رحم را برای آزمایش آزمایشگاهی به دست آورد. نمونه‌برداری مخروطی ممکن است در بیمارستان با بیهوشی عمومی انجام شود.

حال اگر تشخیص وجود سرطان دهانه رحم داده شود ، آزمایش‌های آتی جهت مشخص نمودن میزان پیشرفت (Stage) سرطان دهانه رحم نیاز است.

آزمایش‌های مرحله‌ای شامل موارد زیر هستند:

• تست‌های تصویربرداری:

آزمایش‌هایی مانند اشعه ایکس، CT، MRI و پرتونگاری مقطعی گسیل پوزیترون ( PET) به پزشک کمک می‌کند تا تشخیص دهد که آیا سرطان از دهانه رحم گسترش یافته است یا خیر.

• معاینه بصری مثانه و راست روده:

استفاده از اسکوپ‌های ویژه برای مشاهدۀ داخل مثانه و راست روده

◄ درمان سرطان دهانه رحم :

درمان سرطان دهانه رحم به عوامل گوناگونی مانند مرحله سرطان، سایر بیماری‌های احتمالی و ترجیحات بیمار بستگی دارد. ممکن است از جراحی، پرتودرمانی، شیمی‌درمانی یا ترکیبی از این سه مورد استفاده شود.

• عمل جراحی در سرطان دهانه رحم :

سرطان دهانه رحم در مراحل اولیه ؛ اغلب با جراحی درمان می‌شود. اینکه کدام عمل جراحی برای بیمار بهتر است به میزان پیشرفت سرطان، مرحله آن و اینکه آیا بیمار مایل است تا در آینده باردار شود بستگی دارد.

گزینه‌ها می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

1. جراحی فقط برای از بین بردن سرطان:

در سرطان دهانه رحم بسیار کوچک ممکن است بتوان سرطان را به طور کامل با بیوپسی مخروطی از بین برد. این روش شامل بریدن یک قطعه مخروطی از بافت گردنۀ رحم است، اما باقی‌مانده دهانه رحم را دست نخورده باقی می‌گذارد. این گزینه ممکن است با شانس بارداری در آینده همراه باشد.

2. جراحی برای برداشتن دهانه رحم (تراکلکتومی):

سرطان دهانه رحم در مراحل اولیه ممکن است با یک روش تراکلکتومی رادیکال(گسترده) درمان گردد که دهانه رحم و برخی از بافت‌های اطراف آن را برداشته می‌شود. رحم پس از این روش باقی می‌ماند و بنابراین می‌توان امید به بارداری در آینده را داشت.

3. جراحی برای برداشتن دهانه رحم و رحم (هیسترکتومی):

بیشتر سرطان‌های دهانه رحم در مراحل اولیه با یک عمل هیسترکتومی رادیکال درمان می‌شوند که شامل برداشتن دهانه رحم، رحم، بخشی از واژن و غدد لنفاوی مجاور است. جراحی رحم می‌تواند در مراحل اولیه سرطان دهانه رحم را درمان و از عود آن پیشگیری کند. اما برداشتن رحم باردار شدن را غیر ممکن می‌کند.

هیسترکتومی با حداقل تهاجم که شامل ایجاد چندین برش کوچک در شکم به جای یک برش بزرگ است ،ممکن است یکی از گزینه‌ها برای درمان سرطان دهانه رحم در مراحل اولیه باشد. افرادی که تحت جراحی کم تهاجمی قرار می‌گیرند تمایل دارند تا سریعتر بهبود یابند و زمان کمتری را در بیمارستان سپری کنند. اما برخی از پژوهش‌ها نشان داده‌اند که هیسترکتومی با حداقل تهاجم ممکن است در مقایسه با هیسترکتومی سنتی، تاثیر کمتری داشته باشد.

• پرتودرمانی :

در پرتودرمانی از پرتوهای پرانرژی مانند اشعه ایکس یا پروتون برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. پرتودرمانی اغلب با شیمی‌درمانی، به‌عنوان درمان اصلی سرطان‌های دهانه رحم با پیشرفت موضعی، ترکیب می‌شود. در صورت افزایش خطر بازگشت سرطان می‌توان از آن پس از جراحی نیز استفاده کرد.

در موارد زیر پرتودرمانی می‌تواند انجام شود:

• با هدایت پرتو از خارج از بدن به ناحیه آسیب‌دیده (پرتودرمانی خارجی)
• با قرار دادن دستگاهی پر از مواد رادیواکتیو در داخل واژن، اغلب فقط برای چند دقیقه (براکی‌تراپی)
• ترکیب دو روش بالا

پرتودرمانی ممکن است سبب بروز یائسگی شود. اگر بیمار پس از پرتودرمانی قصد بارداری دارد، پیش از آغاز درمان، از پزشک خود در مورد روش حفظ تخمک پرسش نماید.

• شیمی‌درمانی :

شیمی درمانی نوعی درمان دارویی است که از مواد شیمیایی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌کند. می‌توان آن را از طریق ورید تزریق و یا به صورت قرص مصرف کرد. گاهی اوقات از هر دو روش استفاده می‌شود.
برای سرطان دهانه رحم که پیشرفت موضعی دارد، دوزهای اندکی از شیمی‌درمانی اغلب با پرتودرمانی ترکیب می‌شوند؛ زیرا شیمی‌درمانی ممکن است اثرات پرتودرمانی را افزایش دهد. دوزهای بالاتر شیمی‌درمانی برای کمک به کنترل نشانه‌های سرطان بسیار پیشرفته توصیه می‌شود.

• درمان هدفمند :

درمان‌های دارویی هدفمند روی نقاط ضعف خاص موجود در سلولهای سرطانی متمرکز هستند. با مسدود کردن این نقاط ضعف، درمان‌های دارویی هدفمند می‌توانند سلول‌های سرطانی را از بین ببرند. دارودرمانی هدفمند اغلب با شیمی درمانی ترکیب می‌شود که گزینه‌ای برای سرطان پیشرفته دهانۀ رحم محسوب می‌شود.

• ایمونوتراپی :

ایمونوتراپی یک درمان دارویی است که به سیستم ایمنی بدن کمک می‌کند تا با سرطان مقابله کند. سیستم ایمنی بدن که علیه بیماری مبارزه می‌کند ممکن است به سلول‌های سرطانی حمله نکند؛ زیرا سلول‌های سرطانی پروتئین‌هایی تولید می‌کنند که برای سلول‌های‌ سیستم ایمنی غیرقابل تشخیص هستند. ایمنی درمانی با مداخله در روند تشخیص سیستم ایمنی موثر است. با پیشرفت سرطان دهانه رحم و موثر نبودن سایر درمان‌ها در درمان آن، ایمنی‌درمانی از اهمیت بسزایی برخوردار می‌شود.

• مراقبت‌های حمایتی (تسکینی):

مراقبت تسکینی مراقبت پزشکی ویژه است که بر روی تسکین درد و سایر علائم یک بیماری جدی متمرکز است. متخصصان مراقبت تسکینی با بیمار، خانواده و سایر پزشکان همکاری می‌کنند تا لایه دیگری از پشتیبانی را ارائه دهند که مکمل مراقبت‌های مداوم هستند.
وقتی از مراقبت تسکینی همراه با سایر روش‌های درمانی مناسب استفاده می شود، مبتلایان به سرطان ممکن است احساس بهتر و عمری طولانی‌تری داشته باشند.
مراقبت‌های تسکینی توسط تیمی از پزشکان، پرستاران و سایر افراد متخصص آموزش‌دیده ارائه می‌شوند. تیم‌های مراقبت تسکینی با هدف بهبود کیفیت زندگی مبتلایان به سرطان و خانواده‌های آنها تشکیل می‌شوند. این نوع مراقبت در کنار سایر معالجه‌ها و یا سایر درمان‌ها ارائه می‌شود.