دیسپلازی چیست؟

دیسپلازی وضعیتی غیر‌طبیعی در سلول‌ها است که منجر به بزرگ‌شدن بافت یا ایجاد سلول‌های پیش‌سرطانی می‌شود. دیسپلازی تکامل رشدی در کودکان رایج است ولی در‌افراد بالغ به‌طور‌معمول با افزایش در رشد غیرطبیعی سلول‌ها مرتبط می‌باشد. انواع مختلف بیماری دیسپلازی عوارض و خطرهای مختص خود را دارند و شناسایی آن گام کلیدی در جهت درمان آن به‌شمار می‌رود. دوری از عوامل خطرساز می‌تواند به پیشگیری‌از انواع خاصی از دیسپلازی نیز کمک‌کند.

• انواع دیسپلازی:

دیسپلازی می‌تواند در‌هر نقطه‌ای از بدن رخ‌داده و با ناهنجاری‌های دیگری نیز همراه باشد. با اینکه صدها نوع مختلف از دیسپلازی وجود دارد، برخی‌از رایج‌ترین اشکال آن در کودکان و افراد بالغ به شرح زیر‌است‌:

۱ـ دیـسـپـلازی تـکـاملـی (Developmental dysplasia)‌:

دیسپلازی در کودکان معمولاً در ارتباط با رشد می‌باشد و حتی می‌تواند در مراحل ابتدایی تکاملی جنین نیز وجود داشته باشد که در بسیاری از موارد،شناسایی زودهنگام می‌تواند منجر به درمان سریع شود.

۲ـ دیـسپـلازی مفصـل ران (Hip dysplasia):

در کودکان، دیسپلازی مفصل ران معمولاً دیسپلازی تکاملی مفصل هیپ (Developmental Dysplasia of the Hip:DDH)نامیده‌می‌شود. دیسپلازی مفصل ران به این معنی است که این مفصل شکل نادرستی دارد یا حفره‌ی ران در جایگاه صحیح خود قرار ندارد تا سراستخوان ران را پوشانده و حمایت‌نماید و موجب فرسودگی و صدمه‌ی بیشتر در تمامی نقاط مفصل ران می‌شود.

۳ـ دیــسپلازی اسکلتــی (Skeletal dysplasia)‌:

دیسپلازی اسکلتی عامل ناهنجاری‌هایی است که تحت‌عنوان کوتولگی ‌(Dwarfism)، بیماری استخوان شکننده (Brittle Bone Desease) و شروبیزم (Cherubism) شناخته‌ می‌شوند. بیش‌از ۳۵۰نوع ناهنجاری اسکلتی وجود دارند که به‌عنوان دیسپلازی طبقه‌بندی‌می‌شوند. این دیسپلازی‌ها در‌اثر جهش ژنتیکی به وجود می‌آیند و احتمال شناسایی آن ها در دوران جنینی یا شیرخواری وجود دارد.

۴ـ دیـسپلازی اکتــودرمی (Ectodermal dysplasia):

بر‌اســاس بررسـی‌های بنـیاد ملی دیسپلازی‌اکتودرمی (National Foundation for Ectodermal Dysplasias:NFED) بیش‌از ۱۵۰‌نوع دیسپلازی‌اکتودرمی وجود دارد. انواع خاصی از دیسپلازی ممکن‌است در بدو تولد دیده شود در‌حالی‌که ممکن‌است سال‌ها طول بکشد تا دیگر انواع دیسپلازی به‌درستی شناسایی شوند.

این دیسپلازی‌ها بر پوست، مو، ناخن و غدد عرق اثر‌می‌گذارند. دیسپلازی‌های اکتودرمی ژنتیکی هستند به‌این‌معنی که قابل انتقال به کودکان می‌باشند. این دیسپلازی‌ها در‌اثر جهش ژنتیکی ایجاد‌می‌شوند.

۵. دیـسپلازی به‌عنــوان‌رشد غیرطبیعی:

دیسپلازی در افراد بالغ معمولاً به رشـد غیرطبیعـی سلـول‌ها یـا بافت‌ها  نسبت‌داده می‌شود. وقتی ایـن سلول‌هـا به رشـد ادامه‌دهند، می‌توانند تومور ایجاد‌کنند.

دیسپلازی می‌تواند در‌هر تعداد از بافت‌های بدن ایجاد شود، اما بیشتر در افراد بالغ و در چند شکل متفاوت و محدود دیده‌می‌شود:

* دیسپلازی دهانۀرحم (Cervical dysplasia):

نام دیسپلازی دهانۀ رحم از سلول‌های غیرطبیعی روی سطح دهانۀ رحم گرفته شده‌است. این دیسپلازی به ۲‌دسته تقسیم می‌شود:

1. دیسپلازی دهانۀ رحم درجه پایین(Low grade) 

2. دیسپلازی دهانۀ رحم درجه بالا (High grade).

در حالی که دیسپلازی درجه پایین به آرامی پیشرفت‌می‌کند و غالباً خودبه‌خود بهبود‌می‌یابد، دیسپلازی درجه بالا می‌تواند منجر به سرطان دهانۀ رحم (Cervical Cancer) ‌شود.

* سندرم‌های میلودیسپلاستیک (Myelo Dysplastic Syndromes:MDS):

نوعی از دیسپلازی در مغز ‌استخوان‌ها است و با رشد غیرطبیعی سبب می‌شود تا مغز‌استخوان، سلول‌های خونی سالم کافی برای فعالیت‌های طبیعی بدن تولید ‌نکند.
این نوع بیماری معمولاً در افراد سالمند بروز‌می‌کند و بیشتر افراد مبتلا به این بیماری بیش‌از ۶۵‌سال سن دارند و کمتر در افراد جوان مشاهده می‌شود.

* دیسپلازی مفصل ران در بزرگسالان:

بزرگسالانی‌که دیسپلازی مفصل ران در‌آن ها شناسایی‌شده، به احتمال قوی از دوران کودکی این بیماری را با‌خود همراه داشته‌اند ولی موفق به تشخیص آن نگشته‌اند. طبق برآورد سازمان بین‌المللی دیسپلازی مفصل‌ران‌، حدود۳۵۰۰۰ تعویض مفصل ران درسال به سبب این نوع دیسپلازی ا‌نجام می‌شود.

• علل دیسپلازی‌:

عوامل بروز این بیماری بسیار پیچیده و تا حد زیادی ناشناخته است‌. ایجاد جهش در DNA جنین در‌حال‌رشد در پس بسیاری‌از انواع دیسپلازی تکاملی زمینه‌ی مانند دیسپلازی اسکلتی و اکتودرمی قرار‌دارد و درهر‌حال عامل ایجاد‌کننده‌ی جهش‌ها همچنان ناشناخته مانده است.

اما دیسپلازی در بزرگسالان با رژیم‌غذایی آن ها نیز مرتبط است و متأسفانه نتایج روشنی پیرامون نوع آن هنوز در‌دست نیست و طبق تجربه و بررسی‌های از پیش صورت‌گرفته، نمونه‌هایی از دلایل  را در زیر آورده‌ایم‌:

1. دیسپلازی مفصل ران‌:

در‌صورت وجود پیشینه‌ی خانوادگی، احتمال ابتلا به دیسپلازی مفصل ران تا ۱۲‌برابر بیشتر‌می‌گردد. البته با این که ژن‌ها در ایجاد دیسپلازی نقش مهمی بازی می‌کنند اما به‌عنوان علت اصلی دیده نمی‌شوند. سابقه‌ی فامیلی، جنس‌زن‌، قنداق‌کردن نامناسب‌، به‌دنیا‌آمدن کودک از پا(Breech) یا نارس‌بودن آن و در‌معرض تشعشع شدید قرارداشتن در دوره‌ی جنینی، همگی احتمال ایجاد دیسپلازی مفصل ران را افزایش‌می‌دهند.

2. دیسپلازی دهانه رحم‌:

از‌آنجا‌که این نوع دیسپلازی می‌تواند به سرطان سرویکس منجر گردد، بیشتر تحقیقات در‌مورد علل این نوع دیسپلازی انجام شده‌است که از دلایل احتمالی آن می‌توان حضور پاپیلوماویروس انسانی (Human Papilloma Virus‌:HPV) باشد.سیستم ایمنی نیز در دیسپلازی دهانه‌ی رحم نقشی اساسی دارد. افراد با سیستم ایمنی تضعیف‌شده ممکن‌است بیشتر در‌معرض خطر دیسپلازی باشند.همچنین موادشیمیایی موجود در دود‌سیگار با غلظت‌بالا در مایعات سرویکس یافت شده‌است که خطر غیرطبیعی شدن این سلول‌ها را افزایش‌می‌دهد.

3. دیسپلازی مغز استخوان (MDS):

دلایل شناخته‌شده‌‌ی MDSتشعشع و شیمی‌درمانی را شامل می‌شوند. بیمارانی‌که اشعه دریافت کرده‌ یا تحت شیمی‌درمانی قرارگرفته‌اند، تا ۱۰‌سال پس‌از درمان در خطر ایجاد دیسپلازی مغزاستخوان هستند.

• نشانه‌های دیسپلازی:

دیسپلازی بسیاری‌از نواحی بدن را تحت‌تأثیر قرار‌می‌دهد و نشانه‌های هر‌نوع دیسپلازی منحصر به فرد همان دیسپلازی می‌باشد. شناسایی صحیح نشانه‌ها می‌تواند به تشخیص سریع منجر‌گشته و به بیماران کمک‌کند تا هرچه زودتر تحت‌درمان قرار‌گیرند.

* دیسپلازی دهانه رحم: به‌طورمعمول هیچ نشانه‌ای ندارد. گرچه زنان مبتلا به زگیل تناسلی (Genital wart) در معرض ویروس HPV قرار داشته‌اند ولی انواع متفاوتی از اچ پی وی با دیسپلازی مرتبط است.

* دیسپلازی مفصل ران: رایج‌ترین نشانه‌، درد در مفصل هیپ است. همچنین ممکن‌است صدای شکستن از هیپ شنیده شود یا درد شدید در کشاله‌ی‌ران احساس شود که ماه‌ها ادامه داشته باشد.

* دیسپلازی مغزاستخوان: بیماران ممکن‌است هیچ نشانه‌ای نداشته باشند. یک آزمایش معمولی خون ممکن‌است کاهش تعداد گلبول‌های‌قرمزخون، پلاکت‌ها یا گلبول‌های‌سفید را نشان‌دهد.

* دیسپلازی‌اکتودرمی: انواع مختلف دیسپلازی‌اکتودرمی بافت‌های مختلف از جمله؛ مو، دندان، ناخن، پوست و غدد عرق را تحت‌تأثیر قرار‌می‌دهند. بسیاری‌از ناهنجاری‌ها ممکن‌است در‌این نوع دیسپلازی مشاهده شوند مانند موی شکننده، دندان‌های غیرطبیعی، تغییر رنگ ناخن پا و پوست خشک و فَلسی (scaly skin).

* دیسپلازی اسکلتی: قدکوتاه یا رشد آهسته، سر‌بزرگ غیرطبیعی، پاهای کوتاه، سفتی مفاصل، استخوان‌های خمیده و دندان‌های به‌هم‌ریخته، همگی می‌توانند نشانه‌ای برای بسیاری‌از انواع دیسپلازی‌اسکلتی باشند.

• درمان دیسپلازی:

بعد‌ازتشخیص صحیح دیسپلازی است که پزشک می‌تواند گزینه‌های درمانی مناسب را توصیه‌کند. بیشتر درمان‌ها برای دیسپلازی بر کاهش نشانه‌ها متمرکز هستند و درمان‌های بیشتر بسته به وضعیت بیماری، منحصر‌به‌فردهستند. برخی‌از درمان‌های رایج عبارتند‌از:

- درمان دیسپلازی اسکلتی:

• هورمون‌های رشد

• استفاده از آتل‌های فکی برای بهبود به‌هم‌ریختگی دندان‌ها

• استفاده از آتل پشتی برای بهبود انحنای مهره‌ها

• جراحی

- درمان دیسپلازی اکتودرمی:

• بیماران دچار عیوب دندانی باید بهداشت دهان و دندان منظمی را رعایت نمایند.

• کرم‌های موضعی برای بیماران دارای نشانه‌های پوستی.

• درمان پوست‌سر با مواد آنتی‌باکتریال.

• استفاده از اسپری‌های سرم فیزیولوژی(Saline) برای بینی و چشم‌ها در‌صورت خشکی آن ها.

- درمان دیسپلازی دهانه رحم:

هنگام انتخاب درمان برای دیسپلازی دهانه‌ی‌رحم‌، باروری آینده باید مد‌نظر قرار‌داشته باشد. درمان‌های جراحی معمول عبارتنداز:

• جراحی لیزری:

لیزرها برای تخریب بافت‌های غیرطبیعی سرویکس مورد استفاده قرار می‌گیرند.

- سوزاندن با سرما(Cryocauterization‌): استفاده از دماهای فوق‌العاده سرد برای تخریب سلول‌های غیرطبیعی.

- برداشتن جراحی با حلقه‌ی الکتریکی(LEEP):

یک‌حلقۀ سیمی نازک سلول‌های غیرطبیعی قابل‌مشاهده در سرویکس را خارج می‌نماید.

- درمان دیسپلازی مغزاستخوان:

پیوند بن‌یاخته‌ها به‌عنوان تنها درمانMosدر‌نظر گرفته می‌شود. اگر این روش به‌عنوان یک گزینه‌ی اصلی مطرح نباشد، روش‌های دیگری مانند تزریق‌خون و عوامل  محرک رشد سلول‌های خونی مورد استفاده قرار‌می‌گیرند.

• پیشگیری از دیسپلازی‌:

نمی‌توان هیچ ادعایی را در‌مورد بسیاری‌از انتخاب‌ها در روش زندگی (lifestyle choices) و توانایی آن ها در پیشگیری‌از دیسپلازی ارائه نمود. شکی نیست که افراد باید برای داشتن یک رژیم سالم غذایی تلاش‌کنند تا شانس ایجاد انواع قابل پیشگیری دیسپلازی (Avoidable dysplasia) را کاهش دهند.

از‌آنجا‌که دیسپلازی به‌عنوان تغییرات پیش سرطانی در‌نظر‌گرفته می‌شود، مکمل‌های آنتی‌اکسیدان ممکن‌است به کاهش اثرهای مخرب رادیکال‌های آزاد که می‌توانند موجب دیسپلازی ‌شوند کمک‌نماید. ترک‌سیگار نیز خطر را در برخی از بیماران می‌تواند کاهش‌‌دهد.