امروزه جهان با بحران بهداشتی و درمانی بی‌سابقه‌ای روبرو است و این موضوع تمامی افراد به‌ویژه سالخوردگان را در معرض خطر و تهدیدهای نامتناسب قرار داده است. همه‌گیری در میان افراد و هر بازۀ سنی در حال شیوع است ، اما شواهد موجود نشان می‌دهد که افراد سالمند و گروهی که از بیماری‌های زمینه‌ای رنج می‌برند بیشتر در معرض خطر بیماری و حتی مرگ ناشی از کووید-19 هستند. این واقعیتِ غم‌انگیز، مشکلات و نیازهای خاص افراد سالمند را در مواقع بحرانی برجسته نموده و برنامه‌ریزی دقیق و منسجم و هدفمند رابیش از پیش نیازمند است.
شواهد نشانگر آن است که در گروه‌های سنی بالاتر ، با احتمال برابرِ تماس با ویروس جدید خطر ابتلا به عوارض جدی و مرگ در نتیجۀ عفونت ویروس‌کرونا به طور قابل توجهی بیشتر از افراد جوان و میانسال است . میزان مرگ و میر ناشی از ویروس کرونا در افراد 80 سال به بالا به 15درصد می‌رسد ، در حالی که در افراد زیر 50 سال کمتر از 0.5 درصد است.
دلایل افزایش آسیب پذیری افراد سالمند و سالخورده وجود سندرم آستنی در اثرپیری (Asthenia)، کاهش ذخایر فیزیولوژیکی ، کاهش مقاومت عمومی و پایداری بدن ، وجود مشکلات سلامتی متعدد است.
در پژوهش‌های متعددی که در رابطه با علت بالا بودن مرگ و میر این گروه سنی به‌عمل آمده است دانشمندان آمریکایی دریافتند که میزان MicroRNA با افزایش سن کاهش می‌یابد. این موضوع به طور مستقیم بر توانایی بدن در مبارزه با ویروس‌ها تأثیر می‌گذارد و از قدرت دفاعی بدن تا حد زیادی می‌کاهد. نتایج تحقیق در نشریۀ Aging and Disease منتشر شده است.
MicroRNAها RNA کوتاه و بدون کد هستند. آنها نقش مهمی در توانایی فرد در پاسخ به ویروس‌ها دارند. هنگامی‌که ویروسی وارد بدن می‌شود ، RNA آن را اصلاح و برش داده و از ادغام آن در ژنوم سلولهای سالم جلوگیری می‌کنند.
محققان آمریکایی دریافتند که با افزایش سن و همچنین در برخی بیماری‌های مزمن ، تعداد MicroRNAهایی که باید به ویروس کرونا حمله‌ور شوند کاهش می‌یابد. بنابراین ، در افراد سالخورده و افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن قلبی،ریوی، بیماری‌های مرتبط با کبد و کلیه ، افراد مبتلا به چاقی ، دیابت و همچنین افرادی که دارای سیستم ایمنی ضعیف هستند و در نهایت بیماران سرطانی ، تاثیر COVID-19 بر آنها بیشتر بوده سبب افزایش شدت بیماری و در نهایت افزایش مورتالیتی می‌گردد. حتی پیش از شیوع ویروس کرونا در بیشتر کشورهای جهان ، اطلاعات اولیه از چین ، مکانی که تمامی این رخدادها از آنجا آغاز شد ، نشان داد که افراد سالخورده آسیب پذیرتر و مستعد ابتلا به شدیدترین عوارض هستند.
▪ بیماری‌زایی ویروس کرونا :
ویروس‌کرونای جدید SARS-CoV-2 ،یک ویروس RNA تک رشته‌ای است و متعلق به خانواده Coronaviridae است . دروازه ورودی پاتوژن اپی‌تلیوم دستگاه تنفسی فوقانی و سلولهای اپی‌تلیال معده و روده است. مرحله اولیه عفونت، نفوذ SARS-CoV-2 به سلولهای هدف است که گیرنده‌های آنزیم تبدیل کننده آنژیوتانسین نوع ACE2)ΙΙ) دارند. گیرنده های ACE2 در سلولهای دستگاه تنفسی ، کلیه ها ، مری ، مثانه ، ایلئوم ، قلب و سیستم عصبی مرکزی وجود دارد. با این حال ، هدف اصلی و به سرعت قابل دستیابی سلولهای آلوئولی نوع AT2)ΙΙ) ریه‌ها است که تعیین کننده وسعت پنومونی است. مشخص شده است که انتشار SARS-CoV-2 از گردش خون سیستمیک یا از طریق صفحه استخوان اتموئید (Lamina cribrosa) می‌تواند منجر به آسیب مغزی شود. تغییرات در حس بویایی (hyposmia) در بیمار در مرحله اولیه بیماری ممکن است نشانگر آسیب به سیستم عصبی مرکزی و همچنین ورم مخاط نازوفارنکس باشد.
اکنون ، این داده‌ها ، همراه با پژوهش‌های جدید در کشورهای مختلف به‌ویژه کشورهای اروپایی ، نشان می‌دهد که کووید-19 برای افراد سالمند چقدر خطرناک است ، از سن 60 سال به بعد نرخ مرگ به طور چشمگیری افزایش می‌یابد. خطر مرگ ناشی از ویروس کرونا ، به ویژه در افرادی که از بیماری‌های زمینه‌ای مانند آسیب‌های قلبی و عروقی ، دیابت، بیماری‌های مزمن ریه ، فشار خون و غیره رنج می‌برند بسیار بالا بوده و همچنین خطر مرگ ناشی از ویروس نسبت به خود بیماری‌های زمینه‌ای ذکر شده نیز بیشتر می‌باشد.
▪ نخستین نشانه‌های عفونت ناشی از ویروس‌کرونا :
کووید-19 می‌تواند به دو صورت بالینی بدون علامت و خفیف ، و در شکل بالینی شدید با ایجاد پنومونی،سندرم‌دیسترس تنفسی و نارسایی تنفسی،در درجه اول در میان گروه‌های خطر رخ دهد.نخستین نشانه ویروس کرونا شبیه علائم بیماری حاد تنفسی یا آنفلوآنزا است. این ویروس در درجه اول اندام‌های تنفسی و سیستم عصبی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.بسیار تهاجمی (Aggressive) است و در صورت عدم رسیدگی و کمک‌درمانی به‌هنگام ، که به‌ویژه برای افراد سالخورده ضروری است ، می‌تواند به مرگ ختم شود.
▪ نشانه‌های رایج عفونت ویروس کرونا :
1- تب: افزایش دمای بدن تا37-38 درجه سانتیگراد و بیمارانی نیز هستند که دمای بدن آنها ممکن است افزایش یابد. باید در نظر داشت که در صورت عدم درمان ، تب ممکن است ادامه یابد ، درعین حال این احتمال نیز می‌رود که دما خود به 36.6 درجه سانتیگراد کاهش می یابد. بستگی زیادی به روند بیماری ، عملکرد سیستم ایمنی بدن و ویژگی‌های جسمانی فرد دارد.
2- سرفه: بیشتر خشک است. در روزهای نخست ، سرفه سبب ناراحتی بیش از حد بیمار نمی‌شود. اما با پیشرفت بیماری، شروع به پیشرفت ، تشدید و به شکل حملات تظاهر می‌کند. سرفه ناتوان‌کننده تنفس را دشوار می‌کند، همراه با افزایش درد در گلو و قفسه سینه است .
3- خستگی سریع: بیمار احساس کمبود نیرو می‌کند ، سردردهای شدید به نشانه‌های عمومی اضافه می‌شود. سرگیجه می‌تواند منجر به از دست دادن هوشیاری شود. هنگامی‌که عضلات تحت تأثیر عفونت ویروس کرونا قرار می‌گیرند ، درد شدید در آنها ظاهر می‌شود.( میالژی )
4- دپرسیون تنفسی ( Respiratory depression): در اغلب بیماران سالمندی که به ویروس آلوده شده‌اند، ضایعات‌ریوی گسترده‌ای دیده شده‌است. که سبب می‌شود اندام‌های تنفسی از امکان تحقق هدف اصلی خود به طور کامل محروم گردد. افراد بیمار با حملات خفگی مواجه می‌شوند ، نفس کشیدن برای آنها دشوار می‌شود. وجود سرفه خشک وضعیت را وخیم‌تر می‌کند.
5- اختلال در سیستم گوارش: هنگامی‌که ویروس می‌تواند در بافت‌های دستگاه گوارش قرار گیرد ، سبب تحریک التهاب‌های شدید گردیده و منجر به اختلال در عملکرد دستگاه گوارش می‌شود. در بیماران ، این امر با درد در شکم ، ناراحتی مدفوع و حالت تهوع آشکار می‌شود.
نشانه‌های ویروس کرونا در یک فرد سالخورده ممکن است متفاوت باشد . افراد سالم و جوان با سیستم ایمنی بالا ، این بیماری را راحت‌تر تحمل می‌کنند. اما موضوع اینجاست که مشکل این است بیشتر افرادی که از سن 60 سال عبور کرده‌اند ، سیستم ایمنی ضعیفی دارند. افراد سالمند همواره دارای بیماری‌های مزمن هستند ، بنابراین خطر بیماری این گروه را تهدید می‌کند و آسیب سیستمیک به اندام‌های داخلی احتمال مرگ را افزایش می‌دهد.
▪ نشانه‌ها چه زمانی آشکار می‌گردند؟
نشانه‌های ویروس کرونا بلافاصله پس از آلودگی ظاهر نمی‌شود. پس از دوره نهفتگی که از 2 روز تا 2 هفته به طول می‌انجامد، این علائم آشکار می‌گردند. در این دوره ، خون عامل بیماری زا را به تمام اندام‌های داخلی می‌رساند ، ویروس بافت‌ها را آلوده نموده ، اما نشانه‌ها همچنان ظاهر نشده‌است .
پزشکان با مطالعه موارد بیشماری از مبتلایان به کروناویروس ، به این نتیجه رسیدند که اکثریت قریب به اتفاق بیماران 5 تا 10 روز دوره نهفتگی دارند. گاهی اوقات سیر بیماری بدون علامت است ، اما در مورد افراد سالمند ، این نادر است. به محض پایان دوره نهفتگی ، فرد بیمار نخستین نشانه عفونت را بروز می‌دهد. تا این لحظه فرد آلوده متوجه هیچگونه ناراحتی و تب نمی‌شود. به همین دلیل ، این اپیدمی کل جهان را تحت تأثیر قرار داده و به سرعت در خارج از چین گسترش یافته است. با ترک این کشور ، افراد آلوده حتی به ویروس کرونا شک نکردند ، بنابراین عفونت به همه جا سرایت نمود و بخاطر همین موضوع افراد زیر 60 سال که بیماری‌های مزمن ندارند ، در بیشتر موارد ، آن را به راحتی تحمل می‌کنند ، پس برای افراد سالخورده ، کووید-19 می‌تواند بسیارخطرناک و مرگ‌آور باشد.
با نفوذ به اندام‌های تنفسی ، پاتوژن بر روی سلول‌ها ثابت شده و آن سلول‌ها را برای سنتز RNA ویروسی برنامه‌ریزی می‌کند. پس از آن ، با کمک لیپیدهای حامل ، نسخه‌های دقیق پاتوژن تجمع یافته و هنگامی که سلول آسیب دیده گسیخته می‌شود ، جمعیت زیادی از ویروس بافت‌های جدید را تسخیر می‌کنند و با ذرات بزاق در محیط منتشر می‌شوند. در این دوره ، نشانه‌های جدی بیماری آغاز به آشکار شدن می‌کنند.
نخستین نشانه‌های عفونت ویروس‌کرونا به سختی قابل تشخیص است. بسیاری به سادگی به افزایش ناچیز دمای بدن و خستگی اندک توجه نمی‌کنند. سرفه خشک با آبریزش بینی این هشدار را به افراد نمی‌دهد. و اگر موارد اشاره شده سبب نگرانی نشود ، بسیاری از آنها پیگیری و درخواست کمک پزشکی را به تعویق می‌اندازند ، در نتیجه زندگی خود را به خطر می‌اندازند.
در افراد سالخورده ، اغلب یک حمله حاد ویروسی کرونا وجود دارد: از ظهور اولین نشانه تا ایجاد پنومونی فقط 1 تا 2 روز به طول می‌انجامد.آغاز شدید با تغییرسریع وضعیت جسمانی مشخص می‌شود. در بیمار حملات سرفۀ خفه‌کننده آغاز می‌شود و درجه حرارت تا 39 درجه افزایش می‌یابد ، در حالی که پایین‌آوردن تب دشوار است. چنین نشانه‌هایی اغلب برای نخستین بار در شب‌هنگام ظاهر می‌شود ، بیمار با احساس لرز از خواب بیدار می‌شود. اطرافیان افراد سالخورده باید از نزدیک وضعیت آنها را کنترل کنند. هنگامی که نشانه‌های اشاره شده بروز نمودند ، باید با پزشک تماس گرفته و تست آلودگی به ویروس کرونا را انجام دهند. از آنجا که نشانه‌های این بیماری مشابه علائم مشاهده شده با سرماخوردگی و آنفلوآنزا است ، کووید-19 فقط بر اساس نتایج یک آزمایش خاص می‌تواند به طور دقیق تشخیص داده شود.
▪ افراد سالمند در همه گیری کووید-19:
تلاش‌های جامع برای جلوگیری از قرار گرفتن یک فرد سالخورده در معرض ویروس از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است ، یعنی حفظ فاصله اجتماعی و اقدامات دقیق بهداشتی. علاوه بر مشکلات فیزیولوژیکی ، شیوۀ برخورد جامعه و دولت با افراد سالمند مهم است. اقداماتی مانند فاصله اجتماعی و قرنطینه همچنان روش‌های موثر برای محافظت از آسیب پذیرترین گروه از مردم در طی این همه‌گیری است. با این حال ، برای افراد سالمندی که به‌تنهایی زندگی می‌کنند ، این اقدامات باید با در نظر گرفتن تضمین‌های دسترسی به حمایت اجتماعی اجرا شود.
لازم به ذکر است که گفتمان عمومی پیرامون کووید-19 ، که آن را بیماری سالمندان نشان می‌دهد ، می تواند منجر به برداشت‌های اجتماعی منفی شود و کلیشه‌های منفی را در مورد افراد سالمند و سالخورده را تشدید کند. تبعیض سنی می‌تواند تأثیر مستقیم و اغلب فاجعه باری بر توانایی دسترسی افراد این رده سنی به خدمات و کالاها داشته باشد. سیاست‌های فاصله فیزیکی که به نیازها و شرایط بسیاری از افراد سالمند پاسخ نمی‌دهد ، می‌تواند از جمله منجر به افزایش طرد اجتماعی ، سن‌گرایی ، انزوا و عدم امنیت غذایی شود.
در عین حال ، این شیوع فرصتی را برای بازنگری و تقویت زیرساخت‌های اجتماعی، فرهنگی و بهداشت شخصی فراهم می‌کند.با اشاره به برنامه اقدام بین‌المللی‌مادرید در مورد پیری، باید در نظرداشت که افرادسالمند به‌ویژه درموارد اضطراری مانند بلایای‌طبیعی، بیماری و . . .آسیب‌پذیر هستند و ممکن است از خانواده و دوستان بسیار دور باشند . علاوه بر این ، آنها ممکن است مسئولیت‌های اساسی در مراقبت از دیگران داشته باشند.
▪ افراد سالخورده را از موارد زیر آگاه سازید:
• ضرورت خودداری از خارج شدن از منزل ، بازدید از اماکن عمومی و استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی
• خودداری از ملاقات با اقوام و دوستان و بالعکس - دیدار اقوام و دوستان از یک فرد سالخورده.
• تماس با استفاده از وسایل ارتباطی مدرن با خانواده و دوستان خود
• در بیرون یا مکان عمومی ، حداقل فاصله یک مترونیم تا دو متر از افراد دیگر حفظ شود.
• دستها کامل با آب ، صابون به مدت حداقل 20 ثانیه شسته شود ، به ویژه پس از بازگشت از خیابان ، از ضدعفونی‌کننده‌های ویژۀ دست استفاده شود ، صورت به هیچ عنوان با دست لمس نگردد.
• تماس با یک پزشک یا مراکز درمانی از خانه در صورت بروز نشانه‌ها (تب ،سرفه‌خشک ،تنگی‌نفس) و عدم مراجعه مستقیم به پزشک یا کلینیک .
• در صورت نیاز به خرید غذا و دارو، تماس با بستگان یا خدمات اجتماعی جهت تهیه موارد مورد نیاز.
• رعایت کامل اقدامات ضد اپیدمی و بهداشتی در مراکز پزشکی و در خانه‌های سالمندان که از بیماران پیر و سالخورده مراقبت می‌شود.
افراد سالخورده نیاز به حمایت و مساعدت اجتماعی دارند.
محدودیت ارتباط‌های اجتماعی اجباری می‌تواند بر وضعیت روحی-عاطفی و عملکردی یک فرد مسن تأثیر منفی بگذارد.
• کمک از خدمات اجتماعی و داوطلبان مهم است اما باید ایمن باشد. مددکاران اجتماعی و داوطلبان باید آگاه باشند که ممکن است ناقلان بالقوۀ ویروس باشند و تمام اقدامات را برای جلوگیری از آلودگی فرد سالخورده که از آنها مراقبت می‌کنند، انجام دهند.
• اقوام و بستگان افراد سالخورده باید از طریق تلفن ، اینترنت و فن‌آوری مدرن ارتباط برقرار کنند.
در طول دوره شیوع عفونت ویروس کرونا ، پزشکان متخصص باید اقدامات اساسی را برای جلوگیری و کندی پیشرفت آستنی پیری در بیماران مسن و سالخورده توصیه کنند.
• نرمش : تمرینات بدنی در خانه برای ایجاد قدرت ، استقامت و تعادل عضلات .
• تغذیه : تغذیه کامل با مصرف اجباری غذاهای حاوی پروتئین در هر وعده غذایی
• نوشیدن مایعات، حداقل 1.5 لیتر در روز
• سازماندهی و ایجاد یک زندگی ایمن
پزشکانی که به بیماران سالمند و سالخورده مراقبت‌های پزشکی ارائه می‌دهند باید توجه داشته باشند که دلیریوم سالمندی (geriatric delirium) می تواند مظهر عفونت ویروس‌کرونا باشد.
▪ نیازها و درخواست از دولت‌ها ، سازمان های بین المللی و جامعه برای گروه سنی سالمندی:
- برای افراد سالخورده در موارد اضطراری کووید-19 محافظت ، مساعدت و کمک گردد.
- تدابیری اتخاذ گردد تا اطمینان حاصل شود که خدمات کافی در دسترس است ، افراد سالمند به آنها دسترسی فیزیکی دارند و آنها در برنامه‌ریزی و ارائه خدمات آنلاین مشارکت دارند.
- آگاهی و حمایت از افراد سالخورده را در رابطه با بهره برداری جسمی ، روانی ، جنسی یا مالی در مواقع اضطراری ، با توجه ویژه به خطرات خاص پیش روی آنها .
- توجه ویژه به افراد سالخورده در زمینه برنامه‌ها و بسته‌های کمک‌های بشردوستانه در حین قرنطینه.
- ایجاد کار بر روی تبادل تجربه کسب شده به هنگام اضطرار
- کمک به افراد سالخورده در برقراری روابط خانوادگی و اجتماعی و تسکین استرس آنها.
- در صورت امکان ، برای سالمندان منزوی که به تنهایی زندگی می‌کنند ، برای برقراری دسترسی به اطلاعات و بهینه‌سازی ارتباط با آنها جهت ارائه کمک‌های لازم ، وسایل ارتباطی الکترونیکی فراهم گردد.
- اقدامات لازم را برای تدوین دستورالعمل‌های مربوط به پرسنل مراقبت‌های بهداشتی در تصمیمات مربوط به تخصیص منابع و کنترل تبعیض در دسترسی به خدمات بهداشتی برای همه گروه‌های پرخطر ، از جمله افراد سالخورده انجام شود. حقوق برابر افراد سالخورده نباید نادیده گرفته شود. دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی باید بر اساس ضرورت پزشکی ، رویکرد علمی و اصول پزشکی باشد.
-تبعیض بر اساس ویژگی‌های غیرپزشکی مانند سن یا از کارافتادگی غیرقابل قبول است.
- محافظت و درمان برای افراد سالمند با شرایط پزشکی قبلی (بیماریهای‌مزمن ) که بیشترین خطر ابتلا به بیماری‌های شدید مانند ویروس کرونا را دارند.
- اقدامات لازم را برای ارائه خدمات اجتماعی کافی برای سالمندان، جهت زندگی مستقل در جامعه تا در غیاب گزینه‌های دیگر مردم در خانه‌های سالمندان به سر نبرند ، زیرا عدم ارائه خدمات اجتماعی کافی از سوی دولت‌ها ، افراد سالخورده را به خانه‌های سالمندان که در معرض خطرات سلامتی قرار دارند وارد می‌کند.
- فراهم آوردن شرایط کاری مناسب ، حمل و نقل و تجهیزات محافظتی برای مددکاران اجتماعی که به افراد مسن در خانه خدمت می‌کنند.
دکتر علیرضا نمازی شبستری
استادیار و عضو هیات علمی
دپارتمان طب سالمندی
دانشگاه علوم پزشکی تهران
ثبت نظر