سواد سلامت دهان

سواد سلامت به‌عنوان یکی از پیامدهای آموزش سلامت می‌تواند سبب افزایش ظرفیت افراد جامعه جهت دسترسی و استفاده از اطلاعات سلامت برای گرفتن تصمیمات سالم‌تر و تداوم سلامت پایه آن‌ها باشد. سوادسلامت‌دهان (Oral Health Literacy) به‌طور حتم بخشی جدا ناپذیر از سواد سلامت عمومی می‌باشد. اثر متقابل سلامت‌دهان بر سلامت عمومی افراد موضوعی اثبات شده می‌باشد . سواد سلامت دهان توانایی افراد در به‌دست آوردن، تجزیه‌وتحلیل و استفاده از اطلاعات دندانپزشکی برای برطرف شدن مشکلات دهان و دندان می‌باشد. سوادسلامت‌دهان صرفاً دانش و آگاهی نمی‌باشد، بلکه یک توانمندی کاربردی است که باید توسط افراد جهت ارتقای سلامت دهان کسب گردد.

تمام ارائه دهندگان خدمات سلامت به غیر از دندانپزشکان نیز می‌توانند در ارتقای سواد سلامت دهان نقش مؤثری داشته باشند. اغلبِ افراد زمانی به دندانپزشک مراجعه می‌کنند که دچار مشکل یا درد هستند و نیاز به درمان‌های دندانپزشکی دارند ، در صورتی که مراجعان به همکاران غیردندانپزشک اغلب یا مشکل دندانپزشکی ندارند و یا در مراحل اولیه بیماریهای دهان و دندان هستند که با ارجاع اینگونه بیماران به دندانپزشک نیز بیماری در مراحل اولیه قابل کنترل می‌باشد و همچنین درمان‌های پر هزینه انجام نخواهد شد.

سواد سلامت دهان نقش بسیار مؤثری در ارتقای سلامت دهان و پیشگیری از بیماری‌های دهان و دندان دارد. پوسیدگی دندانی و بیماری‌های لثه شایع‌ترین بیماری‌های دهان و دندان هستند که بطور مؤثر و ساده‌ای قابل پیشگیری می‌باشد. رعایت بهداشت دهان و دندان روزانه، کاهش مصرف مواد غذایی و خوراکی‌های حاوی قند و شکر، معاینات دوره‌ای و منظم دندانپزشکی و استفاده از محصولات حاوی فلوراید، مانند خمیردندان، دهان‌شویه ، راهکاری ساده، مؤثر، ارزان و عملی جهت پیشگیری و کنترل بیماری‌های شایع دهان و دندان می‌باشند.

پوسیدگی‌دندانی‌درمان‌نشده، از شایع‌ترین بیماری‌های مزمن در جهان می‌باشد و حدود نیمی از مردم جهان درگیر آن می‌باشند. در ایران نیز متاسفانه شیوع بالای پوسیدگی دندان‌ها و عوارض آن در سنین مختلف مشاهده می‌گردد. خود مراقبتی، مراقبت‌های حرفه‌ای درست و مناسب به همراه سبک زندگی سالم ، همراه با افزایش آگاهی، نگرش و رفتار بهداشتی و به عبارتی افزایش سطح سواد سلامت دهان مردم می‌تواند در ارتقای سلامت دهان افراد نقش مهمی ایفا نمایند. برای اقدام در سواد سلامت دهان پنج حیطه تعیین شده است که شامل آموزش و یادگیری جهت تغییر ادراک و فهم از سلامت دهان ،حمایت طلبی به منظور غلبه بر موانع با استفاده از برنامه‌های مؤثر، تحقیقات پایه‌ای، توجه به نیروهای سلامت دهان در دندانپزشکی، توجه به ظرفیت و انعطاف پذیری کارکنان و در نهایت افزایش تشریک مساعی می‌باشند. در مفهوم سلامت دهان، سواد می‌تواند به عنوان مهارتی ضروری در افراد برای فهم دلایل سلامتِ اندکِ دهان، یادگیری و اتخاذ جنبه‌های اساسی رفتارهای خود مراقبتی مثبت در سلامت دهان مانند قراردادن نام خود در لیست انتظار درمان‌های دندانی یا فراهم نمودن زمان ملاقات ، یافتن کلینیک دندانپزشکی، ملاقات‌های منظم و همکاری در مصرف داروهای تجویز شده مطرح باشد.

این مفاهیم به معنای سواد سلامت عملکردی یعنی داشتن دانش و آگاهی به همراه توانمندی استفاده از دانش در تصمیم‌گیریهای درست و مناسب گرفتن در حوزه سلامت دهان است. سواد سلامت دهان بسیار فراتر از خواندن است و شامل نوشتن ، شمردن، صحبت کردن ، گوش دادن و درک عملکرد مناسب و رفتارهای صحیح بهداشتی می‌باشد.در نخستین مطالعۀ بررسی میزان سواد سلامت دهان در بزرگسالان شهر تهران سواد سلامت دهان شهروندان کم گزارش گردیده است. مردان و افراد با سطح تحصیلات پایین و افرادی که از منابع اطلاعاتی بهداشتی کمتری استفاده می‌کردند، سطح سواد سلامت دهان کمتری داشتند. بدیهی است جهت ارتقای سطح سوادسلامت دهان باید منابع گوناگون اطلاعاتی آگاهی‌های ضروری ومناسب را در اختیار افراد ، به ویژه گروه‌های آسیب پذیر و با وضعیت اجتماعی اقتصادی پایین قرار دهند. ارتقای سطح سواد سلامت دهان مردم یک وظیفه همگانی است که به طور حتم در ارتقای سطح سلامت عمومی افراد نقش اساسی بر عهده دارد. دندانپزشکان، ارائه‌کنندگان خدمات سلامت غیردندانپزشک و رسانه‌های جمعی در خط مقدم افزایش سطح سواد سلامت دهان آحاد جامعه می‌باشند.

دکتر رضا یزدانی
دندانپزشک و دکترای تخصصی سلامت دهان و دندانپزشکی اجتماعی
استاد تمام دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی تهران