شادروان استاد دکتر مرتضی حکمی ، جراح عالی قدر ، پزشک واقعی ، عاشق و دوستدار آموزش پزشکی

از سال ۱۳۱۸ شمسی، مردم و صاحب‌نظران اصفهان مکرراً از مسئولان، من‌جمله استاندار وقت، امیرنصرت‌اسکندری،درخواست می‌نمودند که این خطه همانند شهرهای شیراز و مشهد نیاز به آموزشگاه عالی بهداری دارد بالاخره پس از چندین سال تلاش در سال ۱۳۲۵ (۷۵ سال پیش) مسئولان وقت با تاسیس آموزش عالی بهداری در اصفهان موافقت نمودند.
در آن زمان رئیس دانشگاه تهران ، دکتر علی اکبر سیاسی بود و آموزشگاه عالی بهداری نیز زیرنظر پرفسور اوبرلن پزشک فرانسوی و ریاست دانشکده پزشکی اداره می‌شده و نامبرده دکتر مرتضی حکمی، جراح بیمارستان شهرداری سابق (امین فعلی) را به تهران دعوت کردند و مامور شناسایی و معرفی افراد واجد شرایط را به‌ایشان محول کردند.
در اَمرداد ماه همان سال در جریان اعزام هیاتی از دانشگاه تهران به اصفهان هشت نفر از پزشکان ( دکتر مرتضی حکمی، دکتر ابوتراب نفیسی، دکتر حسینقلی اوژند، دکترجابر انصاری، دکتر مسیح جلوه، دکتر احمد میرحسینی ، دکتر ابوالقاسم بهرامی و دکتر عبدالباقی نواب ) را با تائید هیئت مزبور به عنوان نخستین استادان آموزشگاه انتخاب نمودند. در آذر ماه سال ۱۳۲۵ آموزشگاه عالی بهداری اصفهان در خانه شخصی خیّری به نام حاج عبدالرسول رحیم زاده واقع در احمد آباد افتتاح گردید.
اما پس از مراسم بازگشایی آموزشگاه مزبور، فرد نیکوکار به دلایل نامعلوم از اقدام خود منصرف گردید.
براین اساس، مسئولان دست کمک به سوی اداره فرهنگ دراز نموده و مقرر شد از آن پس برای درس‌های نظری و علمی دانشجویان از کلاس‌های دبیرستان سعدی استفاده شود. به‌تدریج و با توجه به نیازِ آموزشگاه به فضای بیشتر ، اداره فرهنگ در سال بعد نیز کلاس دیگری در اختیار آموزشگاه گذاشته و این روند تا افتتاح دانشکده پزشکی اصفهان در سال ۱۳۲۹ ادامه یافت. در آن زمان آموزشگاه عالی بهداری از نظر اداری همانند آموزشگاه‌های شیراز و مشهد زیر نظر دانشکده پزشکی تهران اداره می‌شد و دکتر ابراهیم نعمت الهی، استاد فیزیولوژی دانشگاه تهران، بازرس آموزشگاه‌ها نیز بوده و در ۱۶ بهمن همان سال دکتر مرتضی حکمی به سمت رئیس آموزشگاه منصوب گردید و پزشکان دیگری من جمله دکتر ناصر امیر نیرومند ، دکترحسن‌انواری، دکتر رحمت الله برجیان، دکتر منوچهر دانشگر، دکتر فضل الله رحیم پور، دکتر فضل‌الله سرلتی ، دکتر محمد فتاح و دکتر احمد فشارکی به استخدام آموزشگاه در آمدند.
ناگفته نماند که در مهرماه سال ۱۳۲۵ یک آگهی به امضاء دکتر مسیح جلوه کفیل اداره بهداری استان و استاد آموزشگاه ، تاسیس آموزشگاه را ازطریق روزنامه‌های محلی به اطلاع شهروندان محلی رساند.
در آن زمان از دانش آموزان دبیرستانی از اول تا پنجم ثبت نام به عمل می‌آمد و دانش آموزان ششم طبیعی مستقیم به سرکلاس می‌رفتند، ولی از کلاس‌های پائین نیز کنکوری به عمل می‌آمد که از میان آنها ۵۴ نفر پذیرفته شدند. با این منظور که بعد از ۴ سال ( بهدار) شده و به خدمت دولت در بخش‌ها و دهات فرستاده می‌شدند و بعد از شش سال خدمت دراین پست می‌توانستند در کلاس چهارم دانشکدۀ پزشکی تهران به تحصیلات خود ادامه و عنوان پزشک و تیتر دکترا بگیرند.
این دانشجویان در دوره اول خود ماهیانه ۶۰ هزار تومان و سال‌های بعد اندکی اضافه و آخرین دوره آن که در سال ۱۳۳۶ بود، ماهیانه ۳۶۰ هزار تومان کمک هزینه دریافت و پس از تحصیلات دوره ۴ ساله مکلف به تعهد شش ساله خدمت بودند.
آخرین ورودی و کنکور آموزشگاه عالی بهداری در شهریور ۱۳۳۶ بود که درسال بعد آموزشگاه عالی بهداری اصفهان به کلی منحل و چون دانشکده پزشکی در خلال این‌مدت در سال ۱۳۲۹ افتتاح شده و دیگر نیاز به وجود آموزشگاه عالی بهداری در اصفهان نبود، آموزشگاه عالی بهداری اصفهان در دومین سال تاسیس خود (۱۳۲۶) به موازات رشد فعالیت‌های علمی و آموزشی و احساس نیاز به بیمارستانی که دور‌ه‌های عملی را در آنجا برگزار نماید، در اندیشه رفع این مشکل برآمد، بر همین اساس بیمارستان خورشید از موقوفات حاج آقا نورالله نجفی که درنزدیک آن قرارداشت و نیز یک ساختمان قدیمی و خشتی مشمتل بر ۲۰ تختخواب در تیرماه ۱۳۲۶ به آموزشگاه واگذار گردید. مرحوم دکتر حکمی از محل وجوه خیریه مردمی، یک بخش نوساز آجری با ایوان‌های ستون دار که بخش مرکزی زمین بیمارستان را اشغال کرده بود به آنجا اضافه نمود که هنوز آن ساختمان پابرجاست .
درسال ۱۳۲۹ دانشکده پزشکی اصفهان و دکتر فضل‌الله‌حکمت‌یار اولین عضو هیئت علمی بود که از آموزشگاه به دانشکده پزشکی انتقال یافت، ناگفته نماند تا زمان انحلال آموزشگاه (۱۳۴۰) ، تاسیسات و کادرپزشکی و آموزشی آموزشگاه بهداری و دانشکده به طور مشترک مورد استفاده قرار می‌گرفت، باتوجه به کمبود فضا، پیشنهاد احداث دانشگاه در زمین‌های هزار جریب که درآن زمان متعلق به چهار نفر به نام‌های ورثه حاج محمد کازرونی ، شیخ زاده هراتی ، حسین سلطانی و حبیب اشراقی بود، مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت و بالاخره پس از مذاکرات با صاحبان املاک جهت واگذاری این زمین‌ها به دانشگاه ، عده‌ای سهم خود را بخشیدند و عده ای به دریافت نصف قیمت راضی شدند و در نهایت مقدمات احداث ساختمانی در آن زمین‌ها جهت دانشگاه فراهم گردید.
و تمام اقدامات لازم و خرید زمین‌ها با کوشش وفعالیت شادروان دکتر مرتضی‌حکمی میسر گردید. متراژ زمین‌ها بسیار زیاد بود ، به طوریکه حد شرقی آن به جاده شیراز و حد جنوبی آن به دامنه کوه صفه اصفهان و بیش از چندین هزار متر مربع بود.
نخستین رئیس دانشکده پزشکی اصفهان شادروان دکتر مرتضی حکمی و سپس تا سال ۱۳۴۲ دکتر حسینقلی اوژند بود و پس از او با نارضایتی دانشجویان و حضور دکتر جهانشاه صالح در سال ۱۳۴۲، دکتر ابوتراب نفیسی به مدت ۳ سال به این سمت برگزیده شد.
دانشکده به دلیل کمبود فضا ، مکانی جهت تشکیل کلاس‌ها نداشت. به ناچار در شکرشکن، خانه‌ای معروف به عمارت زاهدی را اجاره نمودند که پس از مدتی آن خانه به خیابان چهارباغ نزدیک مدرسه سلطانی (حوزه علمیه فعلی) انتقال یافت. باتوجه به نیاز دانشکده به بیمارستان‌های دیگر در سال ۱۳۳۲، بیمارستان نیمه تمام دیگری که در اختیار بهداری بود و در قبرستان قدیمی شهر (ستی فاطمه) بنا شده بود به دانشکده پزشکی واگذار گردید که با حدود یکصد تخت آغاز به کار نمود. این مرکز در آن زمان به بیمارستان یکصد تختخوابی شهرت داشت و بعدها ثریا و پس از آن مصدق و اکنون کاشانی نام یافته است .
در ۱۶ شهریور ۱۳۳۷در جریان بازدید دکتر منوچهر اقبال نخست‌وزیر و دکتر محمود مهران وزیر فرهنگ از اصفهان با تأسیس دانشگاه اصفهان موافقت به عمل آمد به این شرط که دانشکده داروسازی که در سال ۱۳۳۵ تأسیس شده بود و تا آن سال به صورت ضمیمه دانشکده پزشکی اداره می‌شد، مستقل گردد و دانشکده ادبیات نیز افتتاح شود. دکتر مهدی نامدار، رئیس و عضو هیئت علمی دانشکده داروسازی تهران به ریاست دانشگاه اصفهان منصوب گردید.
در همان سال دبیرخانه دانشگاه در محل فعلی بیمارستان علی اصغر تأسیس گردید و ریاست دانشگاه با توجه به مشکلات ناشی از سه دانشکده، موفق به انجام اقدام مناسبی نگردید، بنابراین از سِمت خود استعفا داد و دکتر محمد ریاحی پزشک ارتش به سمت رئیس دانشگاه منصوب گردید. ایشان نیز قادر به حل دو دستگی‌ها و اختلافات میان استادان نبود و بر همین اساس، دکتر پرویز ناتل خانلری وزیر فرهنگ وقت، پس از استعفای دکتر ریاحی دبیرخانه دانشگاه را منحل نمود و قرار بر این شد که دانشکده‌ها هر کدام به طور مستقل زیر نظر اداره تعلیمات عالیه به کار خود ادامه دهند.
دانشکده ادبیات تحت ریاست دکتر فاروقی و دانشکده‌های پزشکی و داروسازی تحت سرپرستی دکتر ابوتراب نفیسی قرار گرفتند.
درسال ۱۳۴۰ آموزشگاه عالی بهداری منحل و دانشکده پزشکی به طور مستقل به فعالیت خود ادامه داد. لازم به اشاره است که درسال ۱۳۴۲-۱۳۴۱ دانشکده داروسازی مجدد به دانشکده پزشکی ملحق گردید و از پذیرش دانشجو برای آن دانشکده خودداری به عمل آمد و باقی دانشجویان آن به دانشکده داروسازی تهران اعزام شدند. در طی همین سال مسئولیت اجرایی و اداری دانشکده پزشکی و داروسازی از جمله تخصیص بودجه و تامین اعتبار عمرانی،رسیدگی به امور ساختمان ها ، خرید دارو و غذای بیمارستان‌ها ایجاد، ساختمان‌ها و تاسیسات بیمارستانی و دانشگاهی به عهده دکتر عباس ادیب واگذار گردید. حتی نقشه‌های ساخت دانشکده پزشکی نیز از جمله اقدامات ماندگاری است که در کارنامه فعالیت‌های دکتر ادیب به چشم می‌خورد.
مراکز پزشکی و آموزشگاه‌های وابسته دانشگاه اصفهان در سال ۱۳۵۷عبارتنداز:
مراکز پزشکی‌کاشانی،خورشید،فیض،امین و بیمارستان کودکان کتابی وابسته به آن، آموزشگاه بهیاری و آموزشگاه عالی پرستاری بود. در همین سال سازمان تفضیلی دانشکده پزشکی با گروه‌های تخصصی داخلی، جراحی، زنان و مامایی، اطفال، بیهوشی، بهداشت، آناتومی، پاتوبیولوژی، فارماکولوژی، فیزیولوژی، رادیولوژی، چشم، گوش و حلق و بینی و همچنین مرکز بهداشت روستا و دوره لیسانس علوم آزمایشگاهی به تصویب رسید و در سال بعد ( ۱۳۵۸) به پیشنهاد معاون آموزشی وقت و مجوز رئیس دانشگاه، گروه بیوشیمی، مواد خوراکی و تغذیه در دانشکده داروسازی و علوم دارویی ادغام شد و مجدد گروه‌های بیوشیمی و تغذیه، شیمی دارویی و زهرشناسی و مواد دارویی تأیید شد و به تصویب رسید.
بنای ساختمان‌های فعلی دانشکده‌های مختلف و زمین‌های بایر هزار جریب، در زمان ریاست شادروان دکتر قاسم معتمدی از سال ۱۳۴۶ به مدت ۷ سال در معیت ۲ معاون جدی وسخت کوش و علاقمند و دلسوز ، شادروان دکتر فضل الله حکمت یار و دکتر عباس ادیب ( که در بستر بیماری و در کهولت هستند و برای ایشان آروزی سلامت دارم) انجام و در مدت ۷ سال چنان دانشگاه عظیمی ساخته شد که نه تنها در ایران و خاورمیانه بلکه درکشورهای اروپایی نیز نظیر آن کمتر دیده می‌شود و وسعت و عظمت چنان است که برای بازدید از آن حتما باید با اتومبیل بود و پیاده این بازدید غیر ممکن است.
در مهرماه سال ۱۳۹۵ در جشن هفتادمین سال تاسیس دانشگاه اصفهان، در سخنرانی که اینجانب در سالن ۲۵۰۰ نفری الزهرای اصفهان نمودم، یادآور شدم که تندیس این ۳ تن ( شادروان دکتر قاسم معتمدی ، شادروان دکتر فضل‌الله حکمت‌یار و استاد فاضل دکتر عباس ادیب) باید در جای مناسب در فضای دانشگاه نصب شود.
شادروان دکتر قاسم معتمدی آرزو داشت جنازه‌اش در قسمت ورودی دانشگاه دفن شود تا فشار پای دانشجویان را بر خود حس کند، ناگفته نماند دکتر حکمی نیز سهم بزرگی در دانشگاه اصفهان دارد و چون در ۷۰ سال پیش زمین‌های زیادی با متراژ بالا و باقیمت ارزان یا با کمک گرفتن از خیرین و مالکان برای ساخت و ساز از خود به یادگار گذاشت و باید مجسمه او نیز در فضای دانشگاه در جای مناسبی نصب گردد.

▪ شادروان دکترمرتضی حکمی (۱۳۵۹-۱۲۸۴) :

در سال ۱۲۸۴در شهر اصفهان و درخانواده‌ای که طب و طبابت را از پدران و اجداد خویش به ارث می‌بردند، متولد شد.
پدرش مرحوم حاج عبدالجواد حکیم باشی از دانشمندان عصر قاجار و از معارف نامدار بود.
تحصیلات ابتدایی را در اصفهان و متوسطه را در مدرسه دارالمعلمین مرکز تهران گذارند. درسال ۱۳۰۵ موفق به دریافت دیپلم شد و پیش از آغاز درس طب، به مدت یک‌سال در نجف در محضر مرحوم آیت الله آقا سید ابوالحسن اصفهانی تلمذ فقه می‌کرد و با توصیه آن مرجع جهت طب در سال ۱۹۲۶ میلادی به پاریس رهسپار و در آنجا مشغول به تحصیل شد. او در مجموع سیزده سال در فرانسه و یک سال در انگلستان و چهار ماه در آمریکا مشغول مطالعه بود و در سال ۱۳۱۷با مراجعت به ایران، فعالیت‌های پزشکی خود را به عنوان جراح متخصص آغاز نمود. سال ۱۳۳۶به درجه کرسی استادی ارتقاء یافت . ایشان دارای سه فرزند نخبه و دانشمند بود.
زندگی استاد حکمی هر لحظه اش بهترین است، زیرا که به گفته خود استاد و در عرض شش ماه متوالی حتی یک بار نیز از خواب برنخاستند و همواره در ساعات متخلف شب، وی را با جمله "دکتر بیمار داری " بیدار نموده‌اند .
حدود ۲۰ جلد کتاب از روانشاد دکتر حکمی به یادگار مانده است.