ویروس کرونا برای انسان غریبه بود ، دستگاه ایمنی بدن بشرغافلگیر شد

دو سال پیش در مقاله " دشواری‌های تغییر ذائقه و عادت‌های غذایی"، که در نشریه پزشکی امروز به چاپ رسید و منتشر شد نوشتم :

دربسیاری از نقاط دنیا حشرات را یک منبع خوب و مناسب غذایی می‌دانند و درمناطقی از آفریقا و نقاط دیگر جهان جیرجیرک، ملخ، زنبور، زنجره، کرم و لارو حشرات ‌درختی، سوسک، موریانه، مورچه و لارو حشرات دیگر را منبعی ‌غنی‌از پروتئین می‌شناسند. در برخی‌از مناطق نیز گردشگران از روی کنجکاوی و تفنن به خوردن حشراتی مانند سوسک و عقرب می‌پردازند. البته ناگفته نماند که برای بسیاری از مردم جهان، حتی فکرکردن به خوردن حشرات نیز می‌تواند تهوع‌آور باشد. من نیز شخصاً ترجیح می‌دهم گیاه‌خواری کنم و گرسنگی بکشم تا اینکه صبحانه را با املت مورچه و ناهار را با خورشت جیرجیرک آغاز‌کنم .

در آنجا به این بیت مولوی نیز اشاره کردم:
زین خورش‌ها اندک‌اندک باز بر کین غذای خر بود نه آن حر

بسیاری از مردم و از جمله بسیاری از چینی‌ها ازغذاهای عجیب و غریب استفاده می کنند . ایجاد چرخه غذایی متفاوت در میان مردم مناطقی از جهان گاهی پیآمدهای بهداشتی نیز داشته است . خوردن برخی جانوران مانند مار و خفاش و مورچه خوار مسایلی را مطرح کرده است که با انتقال بیماریهای ناشی از ویروس کرونا ارتباط دارد.

پس از انجام پژوهشها و شناخت کرونا ویروس‌ها، که در سال۱۹۶۵میلادی اغاز شد مطالعه بر روی این ویروس ها تا اواسط دهه ۱۹۸۰ ادامه داشت.
اکنون نیز دقت و توجه همه جهانیان بر روی ویروس کرونا معطوف شده است. بیماری کووید 19 (Coronavirus disease 2019)، نیز از ‌خانوادۀ کروُنا ویروسهاست. این ویروس ها مسبب بیماری «سارس» (Severe acute respiratory syndrome) نیز بودند که در سال های ۲۰۰۲ و ۲۰۰۳ سندروُم تنفّسی وخیم و حاد ایجاد کردند. ویروسِ «سارس» که از نوامبر ۲۰۰۲ تا ژوئیۀ ۲۰۰۳ سبب‌ِ مرگ نزدیک به ۸۰۰ نفر در ۲۰ کشور جهان شد، ابتدا از خفاش به گربه‌های ولگرد منتقل گردید و سپس به انسان رسید. باید توجه داشت که بیماریِ سارس نیز نخستین بار در چین ظاهر شد و از آنجا به کشورهای دیگر جهان سرایت کرد. با نگاهی به تصویرهای 1 و 2می توان ویروس کرونای مسبب بیماری سارس و نیز نشانه های بیماری سارس را ملاحظه کرد.

بسیاری ازپژوهشگران معتقدند که احتمالا زیست گاه اصلیِ ویروس کووید-19 نیز، مانند ویروسِ «سارس» ، خفاش است. البته خود خفاش ‌ها، چون با ویروس کرونا به سازگاری رسیده اند ، براثر این ویروس ها بیمار یا کشته نمی‌شوند. در عین حال این ویروس‌ها برای آنکه به انسان برسند باید به حیوان دیگری منتقل شوند و سپس از آن حیوان به انسان راه پیدا کنند. در اصطلاح علمی به آن حیوان «میزبانِ میانجی» گفته می شود. دربارۀ کروُنا ویروسِ جدید ، می توان قوی‌ترین حدس را این دانست که خفاش‌ها، نخست آن را به پانگوُلین‌ها(pangolin) منتقل کرده‌اند و انسان‌ها آن را از پانگوُلین‌ها گرفته‌اند. پانگولین یا پولک ‌پوست یا مورچه‌خوار(تصویر 3 - الف) جانوری از راسته پولک ‌پوست ‌سانان (Pholidota)است . در این راسته تنها یک خانواده، یعنی پولک‌ پوستان(Manidae) قرار دارد که به سه سردهٔ Manis ،Phataginus و Smutsia تقسیم می‌شود. این جانور در چین مصرف دارویی و خوراکی دارد . 

گزارشهای منتشر شده در چین نشان داد که توالی ژنوم نسل ویروس جدید کرونا که از پانگولین جدا شده، 99 درصد با موارد یافت شده در بیماران مبتلا به آن یکسان است. بنابر این می توان گفت که ویروس در بدن جانورانی مانند خفاش هست . این پستانداران که در گروه‌های بزرگ دور هم جمع می‌شوند و خود شان به سازگاری با این ویروس رسیده اند ، می‌توانند با پروازهایی که دارند عوامل بیماری‌زا را در مسافت‌های طولانی به طور گسترده پخش کنند. در این صورت خفاشها توانستند پانگولینی را به ویروس کرونا آلوده کنند . در مرحله‌ دیگر، می‌توان تصور کرد که خفاش غذای مورد علاقه مار است و در مرحله‌ بعد می توان تصور کرد که مار و خفاش هر دو، سوپ و خوراک غذای محبوب چینی‌ها می‌شود.

مقالات مرتبط :

1. هرآنچه در مورد کروناویروس باید بدانیم.

2. ارتباط ویتامین D و بیماری کرونا

پس این چرخه‌ معیوب به صورت مداوم تکرار شد. می توان گفت کسانی که در ابتدا به بیماری مبتلا شدند افرادی بودند که یا به طور مستقیم در بازار محلی ووهان بودند یا اینکه به طورغیر مستقیم، در رستورانی که در این بازار، سوپ مار یا خوراک خفاش عرضه می‌گردیدغذا خورده بودند. بازار ووهان ( Wuhan)، که پس از شیوع بیماری جدید بسته شد، دربخش فروش حیوانات وحشی خود، حیوانات زنده و قصابی شده و نیز غذاهای دریایی عرضه می‌نمود. ووهان یکی از شهرهای پر جمعیت کشور جمهوری خلق چین است، که بیش از ده میلیون نفرجمعیت دارد .

سازمان جهانی بهداشت در تاریخ 31 دسامبر 1919 از یک مورد ذات الریه (pneumonia) با علت ناشناخته ، که در شهر ووهان چین بروز کرده بود آگاه شد. از روز 31 دسامبر تا سوم ژانویه 2020 گزارش ابتلای 44 مورد جدید بیماری از سوی مقامات چین به سازمان جهانی بهداشت ارسال شد . بررسی‌ها نشان می‌داد که این بیماری از یک بازار محلی ماهی‌فروشان در ووهان ریشه گرفته است. البته باید توجه داشت که بیماری از مدتها پیش شایع شده و کم و بیش از بیماری جدید تنفسی شبیه بیماری سارس گفتگو می‌شد. حدود ده روز پس از گزارش مقامات چینی به سازمان جهانی بهداشت ، عامل بیماری تنفسی شبیه ذات الریه را نوع جدیدی ازویروس کرونا دانستند .
در هر صورت ویروس جدید کرونا، آنطورکه دکتر لی (Dr. Li)، به درستی تشخیص داده بود، از بازار حیوانات وحشیِ «ووهان» به سراسر شهر و از آنجا به مناطق دیگر منتقل شد. البته اصولا کرونا ویروس‌های جانوری موجب بیماری در حیوانات اهلی، که بیشتر از نظر اقتصادی اهمیت دارند می‌شود و درحیوانات پست سبب ایجاد عفونت‌های پایدار در میزبانهای طبیعی خود می‌گردند. به این ترتیب می‌توان گفت که کروناویروس‌ها به مقدار زیاد ، اختصاصی گونه هستند و پاتوژنز بیماری‌های آنها در انسان به خوبی شناخته نشده است.

بیشتر کرونا ویروس‌های حیوانی به سلولهای اپی تلیال (Epithelial cells) مجرای تنفسی و گوارشی حیوانات گرایش دارند. عفونت‌های عادی کرونا ویروس در انسان اغلب به مجاری فوقانی تنفسی محدود می شود . در این جا با یاد آوری سرایت ویروس کرونای انسانی، به این نکته اشاره می‌شود که واژه "کروناویروس" از کلمه لاتین "corona" یا کلمه یونانی"κορώνη" گرفته شده است . معنای لغوی این واژه، تاج یا هاله است که ویژگی ظاهری ویریون‌ها (زمان عفونی ویروس) رادر زیر میکروسکوپ الکترونی نشان می‌دهد و می تواند تصویری از یک تاج سلطنتی یا تاج خورشیدی را یاد آور شود. بنابراین ویژگی ظاهری این ویروس همان زوائد تاج مانند بر روی سطوح دیواره ویروس‌ها می‌باشد.

اصولا ویروس‌ها دارای یکی‌از اسیدهای نوکلئیک (Nucleicacids) ، یعنی‌RNA و یا DNA هستند. آنها باید وارد یاخته میزبان‌شوند تا مانند یک موجود‌ زنده عمل ‌نمایند. اسید‌ نوکلئیک ویروس اطلاعات لازم برای سنتز درشت‌ مولکول‌های اختصاصی برای تکثیر ویروس در داخل یاخته‌های میزبان را دارا می‌باشد. ذره‌های ویروسی بالغ یا ویریون (Virion) به‌وسیله پوسته غلاف پروتئینی به ‌نام کپسید (Capsid) پوشیده‌ شده‌ است. هر‌کپسید از واحدهای کوچک پروتئینی به‌نام کپسومر (Capsomere) ساخته‌شده‌است. در تصویر 4 می‌توان ساختمان یک ویروس کرونا را مشاهده کرد:

تکثیر ویروس‌های‌‌RNA دار‌، به‌استثنای نوکلئوپروتئین‌های‌ویروس آنفلونزا که در هسته صورت‌می‌گیرد،در سیتوپلاسم انجام‌می‌شود.در تکثیر ویروس، ویریون‌ها روی گیرنده‌های‌یاخته‌ای تثبیت ‌‌شده و سپس به‌ وسیله قطره‌ خواری یا پینوسیتوز‌‌ (Pinocytosis) به درون ‌یاخته نفوذ‌ می‌کنند و آنگاه عاری‌از کپسید ‌شده و در‌این‌حال اسید‌نوکلئیک آزاد‌می‌گردد.سنتز‌های یاخته‌ای به‌علت نفوذ آنزیم‌هایی که فرمان ساخته‌شدن آنها به ویروس مربوط است، متوقف شده و اسید ‌نوکلئیک با دخالت یک RNA پیک، فرمان ساخته ‌شدن پروتئین‌های کپسید را به پلی ریبوزوم‌ها (Polyribosome) صادرمی‌کند.در ویروس‌های RNAدار،RNA به‌عنوان پیک خود وارد ‌عمل ‌می‌شوند، RNA پیک ترجمه می‌گردد و در‌نتیجه یک RNA پلی‌مراز تشکیل‌می‌شود. اما در‌مورد ویروس‌های DNAدار، DNA بخشی‌از اطلاعات خود را به‌وسیله RNA پیک ‌رونویسی می‌کند و امکان سنتز پروتئین‌های ویژه ویروس و آنزیم‌های لازم برای بیوسنتز ویروسی فراهم‌می‌گردد‌. پس‌از ساعاتی، در یاختۀ میزبان پروتئین و یک اسیدنوکلئیک ویروسی به‌وجود‌می‌آید.

در این جا ضرورت دارد تاکید شود که کووید 19 را نباید با آنفلوانزا و یا با سرماخوردگی اشتباه‌گرفت. درست است که در سرماخوردگی معمولی( Common cold) نیز آبریزش یا گرفتگی‌بینی و همچنین سرفه وجود دارد و احساس‌ خستگی و درد بدن، بیمار را رنج‌می‌دهد و البته معمولا خود‌به‌خود بهبود‌می‌یابد‌، اما وجود دوره‌های تب ‌و‌لرز شدید در آنفلوانزا که اغلب به‌ طور‌ناگهانی بروز‌می‌کند و با درد‌ماهیچه‌ها‌، سردرد، ضعف و بی‌حالی‌مفرط همراه است، آن ‌را از سرماخوردگی متمایز‌می‌کند. ایجاد عفونت‌ ریه و پنومونی نیز درجریان بیماری‌آنفلوانزا می‌تواند مهم و خطرناک باشد.
بطور خلاصه نشانه‌های هر سه مورد بیماری را می توان بشرح زیر خلاصه کرد:

همانطور که اشاره شد کروناویروس‌ها یک ژنوم RNA معمولی دارند.کرونا ویروس‌ها نیز بیشتر در زمستان و اوایل بهار سبب سرماخوردگی می‌شوند. افراد ضعیف و سالخورده و افرادی که دارای بیماری دیگری مانند بیماری قلبی ، دیابت ، مشکلات تنفسی و فشار خون هستند بیشتر در معرض خطر ابتلا به کروناویروس‌ها و پیامدهای آنها هستند.
با توجه به اینکه واکسن یا ماده ویروس‌کش مشخصی برای درمان بیماری کووید19 وجود ندارد اقدامات پیشگیری و مراقبتی اهمیت پیدا می‌کند. یاد آوری مجدداین نکته، که در سال ۲۰۰۲ میلادی یک کرونا ویرال موجب شیوع جهانی و سندروم تنفسی حاد بسیار سخت (SARS) و کمی بعد بیماری مرس (Mers) شد و اینک بیماری کووید 19 جهانی شده و کشتار می‌کند، اهمیت رعایت دقیق نکات بهداشت فردی را مشخص می‌نماید.

همانطور که اشاره شد لایه بیرونی برخی از ویروس ها مانند کرونا ویروس از جنس لیپید یاچربی است که با صابون وشوینده های خانگی و یا الکل که چربی را پاک می کند غیر فعال می شوند . همه مردم خوب می دانند که بشقابی را که در آن غذا خورده اند و کاملا چرب شده است می توان با آب و مایع ظرفشویی کاملا تمیز کرد و چربی را از بشقاب به خوبی زدود . پس مایع شوینده یا صابون می تواند در مدت 20 ثانیه چربی بیرونی ویروس را حل نموده وآن را غیر فعال نماید . بنابر این یکی از بهترین روشها برای پیشگیری از بیمار شدن شستشوی مرتب دستها به مدت 20 ثانیه با آب و صابون است .اگر صابون و آب در دسترس نباشد، می توان از ضدعفونی‌کننده‌های با الکل اتانول 70% استفاده کرد.

سر انجام با توجه به اینکه بیماری COVID19 بیماری عفونی جدیدی است و دانشمندان هنوز مشغول مطالعه برروی ویروس کرونا هستند باید به طور مرتب در جریان رویدادهایی که سازمان جهانی بهداشت ارائه می کند قرار گرفت . همانطور که اشاره شد انسان از هر شخصی که آلوده به ویروس باشد، دچار بیماری می‌شود. به هنگام سرفه یا بازدم از دهان یا بینی فرد آلوده قطرات ریزی به بیرون پرتاب می‌شوند، که ممکن است سبب سرایت بیماری به فرد دیگری گردد. اگراین قطرات روی اشیاء و سطوح خارج نیز بنشیند و فرد دیگری دست خود را به آن اشیا بزند و سپس چشم، بینی یا دهان خود را لمس کند به بیماری مبتلا می‌شود. نکته دیگری که باید در این جا به آن اشاره شود این است که مدرکی مبنی بر انتقال ویروس از طریق هوا وجود ندارد و پژوهش‌هایی که تاکنون انجام شده‌اند نشان می‌دهد که انتشار ویروس بیشتر از طریق قطرات ریز تنفسی صورت می‌گیرد . بعلاوه مدرکی وجود ندارد که نشان دهد حیوانات خانگی می‌توانند ویروس کرونای جدید را منتقل نمایند. در همین راستا بیماری COVID19، با گزش پشه‌ها منتقل نمی‌شود.

در پایان با توصیه سازمان جهانی بهداشت و نیز با توجه به اینکه با اسپری کردن الکل یا کلر بر روی بدن و یا نوشیدن مشروبات الکلی نمی توان ‌ویروس‌ کرونا را از بین ‌برد ، یادآور می شود که:
• هنگام عطسه و سرفه، جلوی دهان و بینی خود را با دستمال یا آرنج خود بپوشانید.
• بلافاصله دستمال را در سطل زبالۀ دربسته بیاندازید.
• دست‌های خود را به طور مرتب با آب وصابون بشویید.
• اگر دراین هنگام به آب و صابون دسترسی ندارید با ژل ضدعفونی کننده یا الکل اتانول70% دستها را تمیز کنید.
• از افرادی که سرفه و عطسه می‌کنند (حداقل یک متر) همواره فاصله بگیرید.

شایان ذکر است که بنا بر گزارش وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی کشورمان تا تاریخ 23 تیر ، حدود 257 هزار نفر مبتلای جدید شناسایی شده است.در آینده ضمن اشاره به ایجاد ضایعات در ریه برخی از بیماران (مانند CT image )، به عملکرد سیستم ایمنی بدن (immune system ) و نقش واکسن در پیشگیری از بیماری ویروسی خواهیم پرداخت .