بیماری ام اس چیست ؟

این بیماری که به اختصار در جامعۀ ما با عنوان ام اس کاربرد دارد ، مخفف کلمۀ مولتیپل اسکلروزیس (MS:Multiple Sclerosis) یا تصلب بافت چندگانه است ، بیماری که ناتوان‌کنندۀ مغز و نخاع (سیستم عصبی مرکزی) است.

* تعریف بیماری ام اس:

بیماری ام اس با هجوم به سیستم ایمنی و غلاف میلین که پوشش دهندۀ رشته های عصبی است ، سبب ایجاد مشکلات ارتباطی میان مغز و سایرنقاط بدن گشته و در نهایت، بیماری ام اس موجب وخامت یا آسیب و زوال دائمی اعصاب می شود.

نشانه‌‌‌های بیماری ام‌اس گستردگی بسیاری داشته و به میزان آسیب عصبی و اعصابی که با خود درگیر می نماید بستگی دارد. برخی از افراد مبتلا به بیماری ام اس شدید ممکن است توانایی راه رفتن به تنهایی یا حتی با استفاده از کمک را از دست بدهند، در حالی که برخی ممکن است بدون بروز هرگونه نشانۀ جدیدی از بیماری ام اس به مدت طولانی بهبود یابند.

امروزه و با توجه به پیشرفتهای وسیع در علم پزشکی همچنان راه درمانی در جهت التیام این بیماری وجود ندارد. با این حال، راه حل ها در درمان ام اس به تسریع بهبود حملات عصبی در بیماری ام اس، تعدیل دورۀ بیماری و کنترل نشانه ها ختم می گردد.

 * نشانه های بیماری ام اس چیست؟

 آسیب میلین و سیستم عصبی

نشانه های بیماری ام اس در افراد مختلف و در طول بیماری، بر اساس محل رشته های عصبی آسیب‌دیده، متغیر است. نشانه های بیماری ام اس اغلب اوقات در حرکت فرد اختلال ایجاد می نمایند ، مانند:

• بی‌حسی یا ضعف در یک یا چند عضو بدن که معمولاً در یک سمت بدن در یک زمان، یا در پاها و تنه اتفاق می‌‌افتد

• نوعی حس الکتریکی شوک مانندی که به پشت و اندام تحتانی انتشار می‌یابد. این حالت معمولاً با خم کردن یا دیگر حرکات گردن رخ می‌دهد که بدان نشانۀ لرمیت گفته می شود. ( Lhermitte Sign)

• لرزش، کاهش هماهنگی در حرکت یا ناپایداری هنگام راه رفتن

مشکلات بینایی نیز در بیماری ام اس شایع هستند، از جمله:

• از دست دادن کامل یا جزئی بینایی، که به طور معمول در یک چشم رخ می دهد و اغلب با درد طی حرکت چشم همراه است.

• دوبینی طولانی

• تاری دید

سایر نشانه های بیماری ام‌اس که ممکن بروز نماید شامل موارد زیر نیز می باشد:

• لکنت زبان

• خستگی

• سرگیجه

• احساس سوزش یا درد در قسمت‌‌‌های بدن

• بروز اختلال های جنسی، گوارشی و اخلال در عملکرد مثانه

* زمان مراجعه به پزشک در بیماری ام اس

اگر دچار هر یک از نشانه های فوق به دلایلی ناشناخته هستید، به پزشک مراجعه کنید.

- دورۀ بیماری ام اس :

بیشتر بیماران مبتلا به بیماری ام اس، دوره بیماری عودکننده-بهبودیابنده(Relapsing-Remitting Disease) دارند. دوره‌‌‌های نشانه های جدید یا عود بیماری را تجربه می‌‌کنند که چند روز یا چند هفته ایجاد می‌‌شوند و معمولا به طور جزئی یا کامل بهبود می‌‌یابند. پس از این عودها، دوره‌‌‌های آرام بهبود بیماری پدید می‌‌آید که ماه‌ها یا حتی سال‌ها طول می‌‌کشند.افزایش اندک دمای بدن ممکن است به طور موقت عوارض و نشانه‌‌‌های بیماری ام اس را حادتر نماید که نمی توان آن را به حساب عود بیماری گذاشت.

حدود 60 تا 70 درصد از افراد مبتلا به بیماری ام اس عودکننده-بهبودیابنده در نهایت دچار پیشرفت پایدار نشانه ها، با یا بدون دوره‌‌‌های بهبودی، به‌نام ام اس پیش‌روندۀ ثانویه می‌‌شوند. شدید شدن نشانه ها معمولا شامل مشکل در حرکت و راه رفتن است. سرعت پیشرفت بیماری در افراد مبتلا به ام اس پیشروندۀ ثانویه بسیار متغیر است.برخی از افراد مبتلا به ام اس دچار آغاز تدریجی و پیشرفت مداوم نشانه‌‌‌ها و نشانه های بدون عود می‌‌شوند، که ام اس پیشروندۀ اولیه نام دارد.

مقالۀ مرتبط: دسته بندی ها در بیماری ام اس

* دلایل بروز بیماری ام اس:

علت بروز بیماری ام اس همچنان ناشناخته است. بیماری ام اس نوعی بیماری خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به بافت‌های خود حمله می‌‌کند. پیرامون بیماری ام اس، نقص عملکرد سیستم ایمنی چربی پوشش و محافظ الیاف عصبی در مغز و نخاع (میلین) را از بین می‌‌برد.

میلین را می‌‌توان با پوشش عایق سیم‌‌‌های برق مقایسه کرد. هنگامی که غشای میلین که وظیفۀ حفاظت از الیاف عصبی را دارد آسیب می‌‌بیند و الیاف عصبی به اصطلاح بی دفاع می گردند، پیام‌‌‌هایی که در امتداد این عصب حرکت می‌‌کنند کند شده یا مسدود می شوند و عصب نیز آسیب می بیند. ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی می تواند دلیلی بر شدت بروز بیماری ام اس در برخی از افراد باشد.

* عوامل خطرزا در بیماری ام اس:

این عوامل ابتلا به بیماری ام اس را افزایش می‌‌دهند:

• سن: بیماری ام اس ممکن است در هر سنی رخ دهد، اما معمولا افراد بین 16 تا 55 سال را درگیر می نماید.

• جنسیت: احتمال ابتلا به MS عودکننده-بهبودیابنده در زنان بیش از دو تا سه برابر است.

• پیشینۀ خانوادگی: اگر یکی از والدین ، خواهر یا برادر در خانواده به بیماری ام اس مبتلا باشد، احتمال دارد فرد در معرض خطر بیشتر ابتلا به این بیماری باشد.

• عفونت‌ها: ویروس‌‌‌های متعددی با بیماری ام اس مرتبط هستند، از مهمترین ویروسهایی که می توان بدان اشاره نمود، ویروس اپشتین-بار، ویروسی است که مونونوکلئوز عفونی را ایجاد می‌‌کند.

• نژاد: افراد سفیدپوست، به‌خصوص نسل شمال اروپا، در معرض بیشترین خطر ابتلا به MS قرار دارند. افراد آسیایی، آفریقایی یا بومی آمریکا با کمترین خطر روبرو هستند.

• موقعیت آب و هوایی: بیماری ام اس در کشورهای دارای آب و هوای معتدل، از جمله کانادا، شمال ایالات متحده، نیوزیلند، جنوب شرق استرالیا و اروپا، بسیار شایع‌تر است.

• کمبود ویتامین D: سطح پایین ویتامین D و مواجهه کم با آفتاب با خطر بیشتر ابتلا به بیماری ام اس مرتبط است.

• برخی بیماری‌‌‌های خودایمن: در صورت ابتلا به بیماری تیروئید، دیابت نوع 1 یا بیماری التهابی روده، احتمال ابتلا به بیماری ام اس بیشتر است.

• مصرف سیگار: احتمال ابتلای افراد سیگاری که دچار نشانه های اولیۀ نشان‌دهندۀ بیماری ام اس می گردند ، بیش از افراد غیرسیگاری است که در معرض ابتلا به نشانه های ثانویه ای می باشند که بیماری ام اس عودکننده-بهبودیابندۀ آنها را تأیید می‌‌کند.

* عوارض بیماری ام اس چیست؟

افراد مبتلا به بیماری ام اس همچنین ممکن است دچار موارد زیر شوند:

• سفتی یا اسپاسم عضلات

• فلج، معمولا در پاها

• مشکلات مثانه، روده یا اختلال در عملکرد جنسی

• بروز تغییرات ذهنی مانند فراموشی و نوسانات خلقی

• افسردگی

• صرع

ایران رتبه اول ابتلا به بیماری ام اس

مطابق با آمار ارائه شده توسط مدیر عامل انجمن‌ ام اس تا پیش از خرداد سال 97، پیش بینی بر آن بود که حدود 84 هزار نفر بیمار مبتلا به‌ ام اس در کشور وجود داشته باشد که از این میزان 19 هزار نفر در شهر تهران زندگی می‌کنند. اما داده های آماری در چهل و هفت استان کشور نشان می دهد که 70 هزار بیمار مبتلا به‌ ام اس در سامانه انجمن‌ ام اس ثبت نام نموده اند که میزان اصلی مبتلایان 20 درصد بیش از رقم فعلی است.

* روش های تشخیص بیماری ام اس:

هیچ گونه آزمایش خاصی برای بیماری ام اس وجود ندارد. تشخیص بیماری ام اس اغلب به رد کردن سایر بیماری‌‌‌هایی متکی است که ممکن است نشانه‌‌‌ها و عوارض مشابهی را ایجاد کنند، که به این روش تشخیص افتراقی گویند.

مرحلۀ نخست با گرفتن شرح حال و انجام معاینه آغاز می گردد.

سایر روشهای پیشنهادی:

• آزمایش خون، برای کمک به رد کردن بیماری‌‌‌های دیگر با نشانه های مشابه بیماری ام اس. محققان در تلاش جهت دستیابی به آزمایش‌‌‌هایی جهت بررسی نشانگرهای زیستی(بیومارکر)اختصاصی مرتبط با بیماری ام اس هستند که به تشخیص بیماری ام اس کمک شایانی خواهد نمود.

• پونکسیون کمری، که در آن نمونه کوچکی از مایع از کانال نخاعی برای تحلیل آزمایشگاهی برداشته می‌‌شود. این نمونه می‌‌تواند ناهنجاری‌‌‌های آنتی‌بادی‌‌‌های مرتبط با بیماری ام اس را نشان دهد. پونکسیون کمری می‌‌تواند به رد کردن عفونت‌‌‌ها و سایر شرایط با نشانه های مشابه با بیماری ام اس نیز کمک می نماید.

• MRI، به نمایش نواحی حاوی زواید و ضایعات بیماری ام اس در مغز و نخاع کمک می نماید. در عین حال می توان جهت سهولت تشخیص و برجسته نمودن ضایعاتی که نشان‌دهنده فاز فعال بیماری است، تزریق داخل‌وریدی ماده کنتراست انجام شود.

• آزمایش‌‌‌های پتانسیل برانگیخته(Evoked Potential Tests)، که سیگنال‌‌‌های الکتریکی ناشی از سیستم عصبی در پاسخ به محرک‌‌‌ها را ثبت می‌کند. آزمایش پتانسیل برانگیخته از محرک‌‌‌های دیداری یا الکتریکی نیز استفاده می‌کند، که در آن الگوی دیداری متحرکی را تماشا می‌‌کنید یا ضربه‌‌‌های الکتریکی کوتاهی به اعصاب پاها یا بازوها اعمال می‌‌شود. الکترود‌‌‌ها سرعت انتقال اطلاعات در مسیرهای عصبی را اندازه‌گیری می‌‌کنند.

در بیشتر افراد مبتلا به بیماری ام اس عودکننده-بهبودیابنده، تشخیص نسبتاً ساده و مبتنی بر الگوی نشانه‌‌‌های سازگار با بیماری است و از طریق اسکن تصویربرداری مغز، مانند MRI، تایید می‌‌شود. تشخیص بیماری ام اس در افراد مبتلا به نشانه های غیرمعمول یا بیماری پیشرونده دشوارتر است. در این موارد، آزمایش‌‌‌های بیشتری با تحلیل مایع نخاعی، پتانسیل برانگیخته و تصویربرداری اضافی ممکن است لازم باشد. MRI مغزی اغلب برای کمک به تشخیص بیماری ام اس بکار می‌‌رود.

* چگونه با بیماری ام اس زندگی کنیم ؟

زندگی با هر گونه بیماری مزمن بسیار دشوار است.  مدیریت اضطراب های موجود در طول روز از گامهای اساسی تسکین نشانه های بیماری ام اس است ، این پیشنهادها را در نظر بگیرید:

• فعالیت‌‌‌های عادی روزانه را تا حد امکان حفظ کنید.

• ارتباط خود با دوستان و خانواده را حفظ کنید.

• به سرگرمی‌‌‌های لذت‌بخشی ادامه بدهید که برایتان مقدور است.

• با یک گروه پشتیبانی برای خود یا اعضای خانواده تماس بگیرید.

• دربارۀ احساسات و نگرانی‌‌‌های خود در رابطه با زندگی با بیماری ام اس با پزشک یا مشاور خود صحبت نمایید.

آمادگی برای مراجعه به پزشک

بیماران مبتلا به ام اس ، در گام نخست به متخصص اختلالات مغز و سیستم عصبی (متخصص مغز و اعصاب) ارجاع داده می شوند.

اقداماتی که به بیماران مبتلا به ام اس پیش از مراجعه به پزشک پیشنهاد می گردد:

• نشانه‌‌‌های خود را یادداشت کنید، حتی مواردی که ممکن است به علت مراجعه بی‌ربط باشد.

• فهرست تمام داروهای خود، ویتامین‌‌‌ها و مکمل‌‌‌ها را تهیه کنید.

• هر گونه یادداشت بالینی، اسکن، نتایج آزمایشگاهی یا سایر اطلاعات ارائه‌دهندۀ خدمات اولیه را برای متخصص مغز و اعصاب خود به همراه داشته باشید.

• اطلاعات پزشکی کلیدی خود، از جمله سایر بیماری‌‌‌های خود را به پزشک ارائه دهید .

• اطلاعات شخصی کلیدی خود، از جمله هر گونه تغییر یا اضطراب اخیر در زندگی خود، به پزشک ارائه دهید.

• پرسشهایی را یادداشت کنید که می‌‌خواهید با پزشک در میان بگذارید.

• از خویشاوند یا دوستی بخواهید که با شما همراه شود تا بتوانید گفته‌‌‌های پزشک را به یاد بسپارید.

آنچه از پزشک انتظار می‌‌رود:

 آمادگی برای پاسخ دادن به آنها ممکن است زمان بیشتری برای مطرح کردن نکات مدنظرتان برای شما فراهم کند. ممکن است از شما پرسیده شود:

• نشانه‌‌‌ها چه موقع آغاز شد؟

• نشانه‌‌‌ها مداوم است یا گاه‌به‌گاه؟

• نشانه‌‌‌های شما چقدر شدید است؟

• کدام اقدامات نشانه های بیماری ام اس شما را بهبود می‌‌بخشد؟

• کدام اقدامات نشانه های بیماری ام اس شما را شدیدتر می‌‌کند؟

• آیا شخصی در خانواده مبتلا به بیماری ام اس است؟

پرسشهایی که باید با پزشک در میان بگذارید

• شایع‌ترین علت نشانه های من چیست؟

• به چه نوع آزمایش‌‌‌هایی نیاز دارم؟ آیا آنها به آمادگی خاصی نیاز دارند؟

• وضعیت من احتمالاً موقت است یا مزمن؟

• وضعیت من پیشرفت خواهد کرد؟

• چه درمان‌‌‌هایی در دسترس است؟

• این شرایط سلامت دیگر را نیز دارم. چگونه می‌‌توانم آنها را به نحو احسن مدیریت کنم؟

علاوه بر پرسشهایی که آماده کرده‌اید با پزشک در میان بگذارید، دریغ نکنید و در طول مراجعه پرسشهای دیگری نیز ارائه نمایید.