خواص ضد سرطان‌زایی و ضد باکتریایی چند ادویه و اثرات آن بر روی سلامت دهان

طور معمول، مصرف مواد غذایی نقش مهمی بر روی سلامت دهان دارد. مواد غذایی شامل اجزا عملکردی مانند ویتامین‌ها، مواد مغذی و آنتی اکسیدان هستند. ادویه‌ها و سبزیجات معطر فقط برای عطر و طعم‌شان و یا اثرات اشتهاآورشان استفاده نمی‌شوند، آن‌ها خواص درمانی و خواص نگهدارنده نیز دارند. در طول دهه گذشته، تغییر قابل توجه رویکردهای علمی به  مواد غذایی، منجر به درمان جایگزین با استفاده از مواد غذایی سالم و طبیعی و افزایش سلامتی افراد جامعه شده است.

یک سری از تاثیرات مواد غذایی شامل خواص ضد‌التهابی، خواص ضد‌عفونی، تقویت کننده سیستم ایمنی در برابر عفونت‌ها و خواص ضد سرطان‌زایی است. یک رژیم غنی از سبزیجات (بیشتر از ۴۴۰ گرم در روز)، میوه‌جات و ادویه‌ها قادر است تا ۲۰ درصد از بروز انواع سرطان‌ها جلوگیری کند. براساس گزارش WHO (سازمان بهداشت جهانی) نزدیک به ۱۵ درصد سرطان‌های سر و گردن به عدم تعادل یا نقص غذایی نسبت داده می‌شود. در آمریکا، آسیا و اروپا تأثیر زیاد مصرف کم آنتی اکسیدان و فیبر بر روی اسکوآموس سل کارسینومای دهانی (Squamous cell Carcinoma) یا (SCC)- نوعی از بدخیمی‌های دهانی- دیده شده است. مطالعات زیادی نشان داده‌اند که آنتی اکسیدان‌ها و فیبر در بدن مانند مواد پیشگیری‌کننده شیمیایی و عوامل درمانی شیمیایی عمل می‌کنند. گرچه هنوز دانش کافی از ابعاد پیشگیری‌کنندگی و درمانی این مواد در سلامت دهانی وجود ندارد. بنابراین هدف این مقاله آوردن خلاصه‌ای از اجزای فعال تشکیل‌دهنده و صفات درمانی بعضی از ادویه‌ها که به طور مرتب استفاده می‌شوند و توضیح روش عمل آن‌ها و کاربردهای پیشگیری و درمانی آن‌ها در سلامت دهان است.

زردچوبه

یک گیاه طلایی شامل بسیاری از خواص پزشکی و منبعی مؤثر در درمان بیماری‌های مختلف از زمان باستان است. گیاهی چند ساله است که با نام علمی Circuma Longa  از اجزای خانوادۀ زنجبیل شناخته می‌شود. جزء فعال آن کورکومین (Curcumin) است. بعد از مصرف، کورکومین در روده‌ها هضم و جذب شده و در صفرا ترشح می‌شود.

خواص آنتی اکسیدانی

کورکومین به دلیل ساختار فنولی‌اش به عنوان یک ماده آنتی اکسیدان عمل می‌کند این ترکیب گلوتاتیون سرمی و فعالیت آنزیم سوپرپراکسیداز را تغییر می‌دهد. اکسیداسیون چربی‌ها را کاهش می‌دهد و به دلیل این‌که هر دو خاصیت آنتی‌اکسیدانی و پراکسیدازی را دارد، یک ترکیب عالی برای هم‌ایستایی فیزیولوژیکی جهت جلوگیری از بیماری‌هاست.

خواص ضد التهابی  

تأثیر ضدالتهابی کورکومین به وسیلۀ کم کردن سطح هیستامین و افزایش تولید کورتیزون طبیعی اتفاق می‌افتد. این ماده می‌تواند به وسیله جلوگیری از تجمع پلاکت‌ها کنار هم، اثر ضد انعقادی نیز داشته باشد.

خواص ضد سرطان‌زایی

قابل توجه‌ترین نقش کورکومین، نقش پیشگیری کنندۀ شیمیایی و ضد تومورزایی آن است. کورکومین اثر مهاری رشد بر روی سلول‌های سرطانی مختلفی مانند روده بزرگ و استخوان، لوکمی (سرطان سلول خونی) و اپی‌تلیوم بدخیم دهانی -که از تومورهای بدخیم مشتق می‌شود- نشان داده است. در مطالعه‌های متفاوت بر روی انواع سلول‌های سرطانی، کورکومین تکثیر سلول‌ها را مهار کرده و تکثیر آن‌ها را متوقف می‌کند. یک مطالعه که برروی کورکومین انجام شد، نشان داد که این ماده چه به صورت خوراکی مصرف شود چه به صورت موضعی به کار برده شود، می‌تواند به طور قابل توجهی آسیب‌های DNA را کاهش دهد. تعداد آسیب‌های DNA با مصرف زردچوبه 0.1% و با مصرف مکمل کورکومین ۰/۰۳درصد کاهش یافت. مهم‌تر از همه این ‌که کورکومین توانست رشته‌های DNA در سلول‌های محیطی را ترمیم کند و همچنین سرطان‌زایی تنباکو را به طور مؤثر غیرفعال کند. کورکومین باعث افزایش پاسخ‌دهی ژن‌هایی که با توقف رشد سلولی در ارتباط اند شد و پاسخ‌دهی و سرکوب ژن‌های مرتبط با تکثیر سلول‌های سرطانی را کاهش داد. این ماده اثر پیشگیری کنندۀ شیمیایی بر روی ضایعات پیش‌سرطانی مانند لکوپلاک‌ دهانی (Oral Leukoplakia) یا (OL)، ضایعات دهانی لیکن پلانوس (Lichen Planus) یا (OLP) و ضایعۀ دهانی فیبروز زیرمخاطی (Oral Submucous Fibrosis) یا (OSMF)دارد. در یک مطالعه بر روی ضایعۀ دهانی لوکو پلاک، کورکومین اندازۀ ضایعه را تا 10% در بیماران کاهش داد. در ضایعۀ دهانی OL، کورکومین تشکیل میکرونوکلئوس را در سلول‌های موکوسی تراشیده شده از ضایعه و همینطور در لنفوسیت‌های داخل خون کاهش داد. این تأثیر حفاظتی در تشکیل میکرونوکلئوس‌‌ها می‌تواند به پیشگیری از تشکیل تغییرات همزمان ژنی کمک کند و همچنین می‌تواند از تشکیل بافت فیبروزی به وسیله فاکتور ضد‌فیبروزی در OSMF، هم جلوگیری کند و هم تشکیل آن را کاهش دهد. روش عمل آن به وسیله ممانعت از هجوم گلبول‌های سفید خونی و مهار فعالیت سلول‌های التهابی است.

تأثیرات درمانی دیگر

کورکومین به دلیل مهار فعالیت سلول‌های التهابی موجب تسکین بیماران با التهاب لثه (Gingivitis) و پریودونتیت (Periodontitis) –نوعی التهاب در اطراف بافت دندان که همراه با جمع‌شدگی لثه در آن ناحیه و لق شدن دندان است- می‌شود. به دلیل این تأثیرات درمانی، کورکومین در حال حاضر به شکل مکمل در کشورهای زیادی استفاده می‌شود.

 سیر

ریشه گیاه سیر هزاران سال است که جهت اهداف درمانی استفاده می‌شود. آلیسین (Allicin)، ترکیب فعال سیر، شامل غلظت بالایی از اسید آمینه‌های حاوی گوگرد است. زمانی که آلیسین در تماس با آنزیم آلیناز (Alliinase) قرار می‌گیرد این اسید آمینه‌ها تشکیل می‌شوند. سیر به دلیل محتوای بالای ارگانوسولفور به عنوان ماده آنتی‌اکسیدان عمل می‌کند.

خواص ضد سرطان‌زایی

سیر خاصیت ضد سرطان‌زایی دارد. مطالعات نشان داده‌اند که مصرف میزان بالای سیر، خطر سرطان‌های معده، کولون و ملانوما که نوعی از سرطان پوست است را به وسیلۀ مهار رشد و تکثیر سلول‌های سرطانی کاهش می‌دهد. مطالعۀ پیشین تأثیر عصارۀ سیر تازه را بر از بین رفتن  سلول‌های سرطانی و پیشگیری از شروع کارسینومای دهانی را اثبات کرده است. مطالعۀ دیگری مادۀ سمی DMBA که سرطان‌زا بوده و مدلی از سرطان داخل دهانی را باعث می‌شود، مورد آزمایش قرار داد و مشاهده کرد که سیر باعث از بین رفتن سلول‌های بدخیم می‌شود. سیر می‌تواند با از بین بردن رادیکال‌های آزاد به عنوان یک مادۀ ضد سرطان‌زا عمل کند و مکانیسم‌های ترمیم DNA را در همان زمان که از تخریب کروموزومی جلوگیری می‌کند، القا کند. بنابراین سیر می‌تواند یک مادۀ درمانی جایگزین برای درمان سرطان‌های اولیه و همچنین مهاجم باشد.

دیگر خواص درمانی سیر

اثبات شده است که پماد سیر می‌تواند به طور مؤثر در درمان زخم‌های دهانی راجعه به کار برده شود. پماد سیر در بیماران با زخم‌های دهانی راجعه برای ۱ تا ۴ سال استفاده شد و پژوهشگران دریافتند که میزان تأثیر کامل آن ۸۳/۳ درصد است، در حالی ‌که تأثیر کلی آن ۱۰۰٪ بود. سیر فعالیت ضد میکروبی قوی بر روی باکتری‌های گرم مثبت و گرم منفی، ویروس‌ها، قارچ‌ها و انگل‌ها دارد. سیر به صورت خوراکی و یا موضعی در درمان بیماری‌ها مانند عفونت‌های پوستی و زگیل‌ها به کار برده می‌شود.

زنجبیل

زنجبیل یکی از پرفروش‌ترین ادویه‌هاست. از سال‌های خیلی دور یک مادۀ غذایی مهم در طب گیاهی آیورودیک (Ayurvedic) برای درمان روماتیسم، بیماری اعصاب، التهاب لثه، دندان درد، دیابت و غیره بوده است.

زنجبیل ریزوم گیاهی با نام علمی Zingiber Officinale Roscoe از خانوادۀ زنجبیلیان است. طعم زنجبیل تند و تیز است. ترکیب اصلی زنجبیل، جینجرول (Gingerol) است که می‌تواند به مواد فعال دیگری که خواص دارویی ضد سرطانی، ضد التهابی، آنتی اکسیدان و ضد آنژیوژنز- آنژیوژنز ساخت عروق خونی جدید است که در بعضی موارد مانند وجود تومور بسیار مضر است- و همچنین خواصی که باعث از بین رفتن تصلب شرایین می‌شوند، تبدیل شود.

خواص آنتی اکسیدان زنجبیل

از ویژگی آنتی‌اکسیدانی زنجبیل در داروهای ضد زخم استفاده می‌شود.

خواص ضد التهابی زنجبیل

زنجبیل خاصیت ضد التهابی قوی خود را با مهار متابولیسم اسید آراشیدونیک در چرخه لیپواکسیژناز و سیکلواکسیژناز انجام می‌دهد. مطالعات زیادی اثبات کرده‌اند که مواد فعال زنجبیل مانند جینجرول شبیه به داروهای NSAID (داروهای ضد التهابی غیر استروییدی) عمل می‌کنند. زنجبیل یک مادۀ مؤثر علیه سیتوکین‌ها (پیش‌سازهای التهابی) که در محل التهاب ترشح می‌شوند، است.

خواص ضد سرطان‌زایی زنجبیل

زنجبیل خاصیت کشندگی بر روی سلول‌های سرطانی دهان دارد. با افزایش میزان مصرف، تأثیر این ویژگی بیشتر می‌شود.

خواص دیگر درمانی زنجبیل

زنجبیل به جلوگیری از رشد تومور و متاستاز کمک می‌کند. خاصیت ضد میکروبی مواد فعال درون زنجبیل شامل جینجرول و جینجرودیول با افزایش میزان مصرف بیشتر می‌شود. مطالعات اثبات کرده‌اند که این دو ماده خواص ضد ویروسی و ضد قارچی نیز دارند و همچنین رقیق کنندۀ خون هم هستند. این خواص، زنجبیل را برای درمان درد دندان مفید می‌سازد. به دلیل این ‌که ترشح بزاق را افزایش می‌دهد برای درمان کاندیدیاز دهانی و ویروس HPV مناسب است.

عسل

عسل ارزش غذایی و دارویی دارد و ازترکیباتی مانند اسیدهای آلی، پروتیین‌ها، آمینواسیدها، موادمعدنی و پلی فنول‌ها، ویتامین‌ها و ترکیبات معطر ساخته شده است. عسل فعالیت ضد میکروبی، ضد انگل و ضد ویروسی دارد.

خواص ضد میکروبی

مطالعات اثبات کرده‌اند که عسل خاصیت باکتری‌کشی و توقف تکثیر باکتری دارد. این ماده بر باکتری‌های گرم مثبت مانند آکانتو باکتری پیوژن (A. Pyogenes)، استرپتوکوکوس موتان (S. Mutans) و استاف اورئوس (S. Aureus) اثر می‌کند. خاصیت ضد میکروبی قوی عسل ناشی از محتوای آبی کم و PH پایین آن است. بجز این‌ها، عسل شامل آنزیم گلوکزاکسیداز است که پراکسیدهیدروژن که اثر باکتری‌کشی قوی دارد،  تولید می‌کند. مطالعات ثابت کرده‌اند که مصرف عسل می‌تواند از رشد باکتری‌ها که پوسیدگی‌های دندانی را باعث می‌شوند جلوگیری کند. عسل همچنین پیشرفت پلاک‌های دندانی، التهاب لثه و بیماری‌های پریودنتال را مهار می‌کند. عسل فعالیت ضد قارچی نیز دارد. مطالعه‌ای نقش عسل بر روی کاندیدای آلبیکانس (نوعی قارچ) را بررسی کرد و دریافت که آنزیم آمیلاز موجود در عسل اثر اسموتیک را در لایۀ میانی رگ افزایش داده (با افزایش غلظت شکر) و متعاقباً فعالیت قارچ را مهار می‌کند. عسل همچنین فعالیت ضد ویروسی علیه ویروس هرپس لبیال (Herpes Labialis) و ویروس سرخچه نشان داد.

عسل فعالیت آنتی‌اکسیدانی خود را از طریق پیشگیری از تشکیل رادیکال‌های آزاد رها شده از بافت های التهابی به انجام می‌رساند. علاوه بر این عسل به افزایش جذب و فعالیت بعضی آنتی اکسیدان‌ها مانند ویتامین C (٪۴۷)، کاروتن(۳٪)، اوریک اسید(۱۲٪) و گلوتاتیون ردوکتاز(۷٪) کمک می‌کند. فعالیت آنتی‌اکسیدانی مسؤول پیشگیری از بیماری‌های مزمن مانند سرطان است.

خواص ضد سرطان‌زایی و خواص دیگر درمانی

تأثیرات عسل توآلانگ (Tualang) -عسلی که به طور طبیعی و وحشی بر روی درخت‌های بلند ناحیه استوایی توسط نوعی زنبور خاص تولید می‌شود- بر روی بیماران با سرطان SCC  دهان و استئوسارکوما (نوعی سرطان استخوان) گزارش شد و نویسندگان این پژوهش اثبات کرده‌اند که این عسل مکانیسم کشنده بر روی سلول های SCC و استئوژنیک سارکوما دارد که با خاصیت ضد تکثیری آن را به انجام می‌رساند. زمانی که عسل به صورت خوراکی مصرف شود سیستم ایمنی را با تحریک پادتن‌ها فعال می‌کند. سیستم ایمنی ضعیف فرد را مستعد سرطان می‌کند بنابراین خوردن عسل در افراد با ضعف سیستم ایمنی می‌تواند مفید باشد. عسل برای پیشگیری و کنترل عفونت استاف اورئوس با استفاده از خاصیت تولید آنزیمی پراکسید هیدروژن مفید است. عسل اثر محرک بر روی ترمیم زخم و بازسازی بافتی دارد. مطالعه بر روی مدل‌های حیوانی نشان داده است که عسل توانایی کاهش تعداد سلول‌های التهابی دارد و از این رو می‌تواند به عنوان یک ماده ضدالتهابی عمل ‌کند.

رازیانه و بادیان رومی (آنیسون)

آنتول(Anethole) جزء فعال اصلی ادویه رازیانه است. جزء مهم آنیسون یا بادیان رومی (Anise) آنتول دیلتیون (Anethole Ditholethione) یا به اختصار (ADT) است.

خواص آنتی‌اکسیدانی

ADT به عنوان یک ماده آنتی‌اکسیدان به وسیلۀ مهار پراکسیداسیون چربی عمل می‌کند و با از بین بردن رادیکال‌های هیدروکسیل، آنزیم‌های داخل سلولی را افزایش می‌دهد.

خواص ضد میکروبی

پژوهش‌های متعدد برروی آنیسون نشان داده است که تولید اکسید نیتریت را مهار می‌کند در نتیجه به عنوان یک ماده ضد میکروبی بسیار مؤثر عمل می‌کند. آنیسون به عنوان یک ضد ویروس نیز عمل می‌کند. به طور خاص با استفاده از تداخل جذب ویروس‌های هرپس بر روی دیواره سلولی می‌تواند بر روی هرپس سیمپلکس مقاوم به داروی آسیکلوویر اثر کند. در دهان، آنیسون باکتری‌هایی که بوی بد دهان را ایجاد می‌کنند از بین می‌برد. بنابراین درمان گیاهی برای بوی بد دهان است.

گوجه ‌فرنگی

انجمن سرطان امریکا در دستورالعمل خود برای پیشگیری از سرطان توصیه می‌کند که خوردن پنج وعده یا بیشتر از میوه‌ها و سبزیجات در روز می‌تواند خطر سرطان را به طور محسوسی کاهش دهد. مواد تشکیل دهنده میوه‌ها و سبزیجات شامل مواد شیمیایی گیاهی هستند که توسط گیاهان تولید می‌شوند. این مواد شیمیایی به دسته‌های مختلفی مانند کارتنوئیدها، سولفیدها و غیره دسته‌بندی می‌شوند. گوجه فرنگی منبع غنی از لیکوپن است. لیکوپن رنگ‌دانه طبیعی است که به وسیله گیاهان و میکروارگانیسم‌ها ساخته می‌شود. این ماده توسط بدن انسان ساخته نمی‌شود و تنها از طریق رژیم غذایی در دسترس است. لیکوپن بیشتر در موکوس دهانی یافت شده و بلافاصله به دنبال مصرف، وارد پلاسما می‌شود. لیکوپن ایزومر غیرحلقوی بتاکاروتن است. این ترکیبات به صورت فراوان در گوجه فرنگی و سبزیجات و میوه‌های قرمزرنگ مانند هویج، هندوانه، پاپایا و انگور یافت می‌شوند.

خواص ضد سرطان‌زایی

لیکوپن از بین برنده رادیکال‌های آزاد و پیشگیری‌کننده از استرس اکسیداتیو -که تخریب DNA را باعث می‌شود- است و از طریق مکانیسم های متعددی این فرآیند انجام می‌گیرد. لیکوپن به وسیله مهار فاکتور IGF (فاکتور رشد شبه انسولینی) به عنوان یک ماده ضد تکثیر عمل می‌کند و بنابراین ظرفیت تکثیر سلولی را کاهش می‌دهد. به وسیله تنظیم تمایز Tcell (نوعی گلبول سفید) داخل تیموس، تعدیل عملکرد ایمنی را به انجام می‌رساند. همچنین به عنوان یک ماده ضد تومور با القای خودکشی سلولی عمل و آنزیمی که در فرآیند سرطان‌زایی نقش متابولیزه کننده دارد را تعدیل می‌کند.

دیگر تأثیرات درمانی

مطالعات مختلفی لیکوپن را به عنوان یک مادۀ مؤثر بر روی بیماری‌های متعددی مانندOSMF  و  OL اثبات کرده است. ثابت شده است که در OSMF لیکوپن رشد غیر طبیعی فیبروبلاست‌های غیر نرمال را مهار کرده و یک افزایش پاسخ‌دهی در لنفوسیت‌های دهان ایجاد می‌کند و در همان زمان می‌تواند در بهبود علائم احساس سوزش بیمار مفید باشد. همچنین مطالعات اثبات کرده‌اند که گوجه فرنگی چون تأثیر محافظتی بر روی سلول‌هایی که بر علیه تخریب سلولی و جلوگیری از پیشرفت تغییر شکل سلولی فعال هستند دارد، می‌تواند OL را از بین ببرد و در رژیم درمانی OL توصیه می‌شود. بنابراین لیکوپن یک داروی گیاهی قابل اعتماد، مطمئن و مؤثر است.

نتیجه گیری

مصرف روزانه غذا می‌تواند خواص درمانی و دارویی غیرقابل باوری داشته باشد. خواص درمانی غذاها با استفاده از تجزیه و تحلیل علمی بسیار گسترده گزارش شده است. اگر چه در دهه گذشته، انفجاری از پژوهش‌های بالینی برای نشان دادن فایده‌های غذاهای متنوع و شناسایی مواد مغذی‌ و مواد شیمیایی گیاهی که در ارتباط با این سودمندی ها باشند وجود داشته است، اما کمبود آگاهی و دانش در مورد این مواد می تواند کاربرد آن‌ها را بی‌ارزش کند. تلاش برای افزایش دانش به ما کمک خواهد کرد که افق جدیدی در جهت بهبود ابعاد مختلف سلامتی فردی  فراهم کنیم. بنابراین پیشگیری از بیماری‌ها در سطح خانگی به بهبود کیفیت زندگی در جامعه کمک شایانی خواهد کرد.