زغال اخته‌ها گونه‌ای از گیاهان دولپه‌ای پیوسته گلبرگ هستند که دارای ساقه‌های چوبی و برگ‌های منفرد و دائمی می‌باشند. گیاه زغال‌اخته به‌صورت درخت یا درختچه درکنار جریان آب و یا در بیشه‌ها می‌روید و از‌گروه گیاهان گل‌دار گلبرگ جدا محسوب‌می‌شود و در زبان انگلیسی به آن Cornelian Cherry می‌گویند.
گل‌های زغال‌اخته، زردرنگ و خوشه‌ای می‌باشند و شهد فراوانی برای زنبورهای‌عسل دارند. برگ‌های سبز پررنگ و براق و نوک تیزی دارد. میوه آن به‌شکل بیضی و حدوداً به‌اندازه آلبالوی‌درشت است و طعم ترش و شیرینی دارد. رنگ میوه آن قرمز بسیارخوش‌رنگ می‌باشد .درختچه زغال‌اخته حدود ۳۰۰ سال عمرمی‌کند و درحدود ۲۵سالگی تا 8متر می‌رسد. این درخت به‌طورکلی ارتفاعی حدود ۴تا۸ متر دارد. چوب آن بسیارمحکم است و درصنعت نیز کاربرد دارد. زغال‌اخته در منطقه وسیعی از اروپا، آسیا بخصوص ایران، ارمنستان و قفقاز می‌روید. محل رویش این گیاه در ایران، درجنگل‌های ارسباران، کوه‌های البرز، منطقه الموت، کوه‌های قزوین و در جنگل‌های میان مازندران و گیلان می‌باشد.
منطقه قزوین و رودبار به‌ویژه درحاشیه البرز، بیش‌ترین تولیدکننده و صادرکنندگان زغال‌اخته کشور محسوب‌می‌شوند. میوه زغال‌اخته در اواخر تابستان آماده‌چیدن است.
ترکیبات و ارزش غذایی زغال‌اخته:
میوه نرسیده آن به‌علت داشتن اسیدزیاد، بسیار ترش است، ولی میوه‌رسیده آن به‌رنگ قرمز‌روشن، خوش‌مزه و شیرین است. این میوه درتابستان عرضه و معمولاً به‌صورت تازه مصرف‌می‌شود، ولی به‌صورت خشک، مربا، کنسرو، ترشی، آب‌میوه، سس، نکتار، ژله، مارمالاد، سرکه، لواشک و قرص‌های آنتی‌اکسیدان نیز مورداستفاده قرارمی‌گیرد.
این میوه حاوی مقادیر زیادی آهن، کلسیم، اسیدفولیک، ویتامین‌هایE,B1,B2,C و فلاونوئیدهاست.
آنتوسیانین موجود در زغال‌اخته رنگدانه‌ای از گروه فلاونوئیدها می‌باشد که عامل رنگ‌قرمز گوجه‌فرنگی و دیگر میوه‌هاست. میوه‌های خانواده گیلاس (Cherry) و زغال‌اخته (Cornelian Cherry) حاوی مقادیر بالای آنتوسیانین هستند. حدود ۱۷ترکیب ضداکسیدان از خانواده گیلاس استخراج شده‌است که ویتامینE,C و ملاتونین نیز جزو آنها هستند. قرص‌های آنتی‌اکسیدان در برخی‌از کشورهای اروپایی به‌نام قرص‌های یکی‌در روز(One a day) معروف هستند و بدون تجویز‌پزشک نیز خرید آنها برای عموم آزاد است.
فواید درمانی زغال اخته:
میوه، برگ، پوست و ریشه‌درخت، قسمت‌هایی از این گیاه هستند که در تغذیه درمانی استفاده‌می‌شوند و عبارتنداز:
۱ـ مقدار فروکتوز و گلوکز زغال‌اخته کم است و مصرف آن برای افراد چاق و بیماران دیابتی مشکلی به‌وجود نمی‌آورد. جوشانده برگ آن با گل توت‌فرنگی برای درمان دیابت (مرض قند) مؤثر است.
۲ـ زغال‌اخته دارای تانن و اسیدهای‌آلی، آنتوسیانین‌ها (گروهی ازفلاونوئیدها) به‌ویژه از خانواده فلاون و ایزوفلاون،کاروتنوئیدها و آنتی‌اکسیدان ملاتونین (که به‌صورت قرص آنتی‌اکسیدان حاصل‌از فرآورده‌های طبیعی به بازار عرضه‌می‌شود) می‌باشد. آنتی‌اکسیدان‌ها مقاومت بدن در‌برابر بیماری‌های غیرواگیر که از رادیکال آزاد تولید‌می‌شود را بالا می‌برند و به پیشگیری‌از صدمه به سلول‌ها و بافت‌های بدن درمقابل این رادیکال‌های آزاد کمک‌می‌کنند. رادیکال‌های آزاد، داخل بدن تولید می‌شوند و یا از طریق عوامل محیطی وارد بدن می‌گردند.رادیکال آزاد، اتمی با یک کمبود الکترون در آخرین‌مدار خود است و می‌تواند به بافت‌های بدن آسیب برساند و بیماری‌هایی مانند بیماری‌های قلبی، سرطان، دیابت، تصلب شرایین، آب‌مروارید، آرتروز و آرتریت را به‌وجودآورد. آنتی‌اکسیدان‌هایی همانند فلاونوئیدها، ویتامینE,C، ملاتونین و آنتوسیانین‌ها با دادن یک الکترون، موجب خنثی‌شدن رادیکال‌های آزاد بدن می‌شوند و درنتیجه از‌این بیماری‌ها پیشگیری می‌نمایند.
۳ـ هورمون‌ملاتونین موجود در‌آن خواب انسان را راحت و عمیق می‌کند. این عمل به‌طورطبیعی و روزمره انجام می‌شود. این هورمون مسئولیت تنظیم ریتم24ساعته روز و شب بدن را به‌عهده دارد. زغال‌اخته حاوی مقادیر زیادی ملاتونین است.
۴ـ پوست زغال‌اخته تب‌بر است و در رفع اسهال مؤثر می‌باشد. حتی میوه آن نیز اثر قابض دارد، از این‌رو خوردن آن دررفع اسهال و ورم معده مؤثر است. برای درمان اسهال بهتراست یک قاشق سوپخوری زغال‌اخته را با یک فنجان آب‌سرد مخلوط‌نموده و آن‌را به‌مدت ۵ دقیقه بجوشانید و پس‌از ۱۵دقیقه دم‌کشیدن آن‌را صاف‌کرده و هر‌روز 2تا6 فنجان بنوشید.
۵ ـ محققی به‌نام دکترH.Leclerc نشان‌داده‌است که جوشانده پوست زغال‌اخته در درمان بیماری مالاریا مؤثر می‌باشد. جوشانده ۶۰ گرم پوست درخت زغال‌اخته در یک لیتر آب، اثر تب‌بر و ضدمالاریا دارد. جوشانده فوق را باید بتدریج صبح و ظهر و شب به‌میزان ۱یا ۲ استکان با کمی قند میل‌نمود.
۶ـ زغال‌اخته به‌عنوان ضداتصال چندنوع باکتری به سیستم ادراری و گوارشی شناخته شده‌است؛ به‌عبارت‌دیگر زغال‌اخته به‌خروج باکتری‌ها از بدن کمک می‌نماید. باکتری اشرشیاکلی عامل ۸۵درصد از عفونت‌های مجاری ادراری است. یکی از متداول‌ترین عفونت‌ها، التهاب‌مثانه است که به‌ویژه در خانم‌ها شایع می‌باشدکه به‌نظر‌می‌رسد اسید‌بنزوئیک موجود در زغال‌اخته درایجاد خواص‌درمانی و پیشگیری نقش خوبی داشته‌باشد؛ هرچند تحقیقات‌اخیر نشان‌می‌دهند که این اثر احتمالاً به‌دلیل وجود پلیمری در زغال‌اخته می‌باشد که ماهیت آن هنوز شناخته نشده‌است. این مولکول ناشناخته از اتصال اشرشیاکلی به دیواره مثانه و مجاری ادراری جلوگیری می‌کند و به‌این‌ترتیب، از رشد و تکثیر باکتری و ایجاد عفونت، جلوگیری می‌کند. لازم‌به‌ذکر است که زغال‌اخته نمی‌تواند جایگزین آنتی‌بیوتیک شود، اما استفاده از این میوه و آب آن می‌تواند اثر داروهای مورداستفاده دراین شرایط را تقویت‌نماید.
۷ـ همچنین دریافت منظم آب زغال‌اخته برای اسیدی‌کردن ادرار درافراد مبتلا به ادرار بدبو و سنگ‌های ادراری مؤثر است. اگر سنگ کلیه از جنس کلسیمی باشد، آب زغال‌اخته در رفع آن اثر چشمگیری دارد.
۸ـ زغال‌اخته دربندآمدن خونروی مؤثر است. لذا خوردن میوه‌خام و سایر فرآورده‌های آن برای بیماران توصیه می‌شود. دراین ارتباط پورسینا دانشمند و پزشک مشهور ایرانی، آب زغال‌اخته را برای شستشوی زخم‌های‌جلدی وگرد ریشه آن را برای التیام زخم‌ها به‌کارمی‌برد.
۹ـ شربت زغال‌اخته ضدعطش است. خصوصاً درتابستان برای جلوگیری از گرمازدگی نوشیدن‌شربت آن بسیارمؤثر می‌باشد.
۱۰ـ نظریه‌ای وجوددارد که زغال‌اخته برای درمان شب ادراری بچه‌ها نیز مفید است. بدین‌منظور 30گرم برگ آن‌را در یک‌لیتر آب بریزید و آن‌را به‌قدری بجوشانید تا یک‌سوم از آن بخارشود و پس‌از صاف‌نمودن آن را با شکرشیرین کنید و قبل‌از‌خواب یک‌فنجان به‌کودک بدهید.
چرا زغال‌اخته درایران ناشناخته است؟
این میوه و فواید زیاد آن در ایران ناشناخته مانده‌است، بدین‌دلیل‌که:
۱ـ این میوه به‌صورت بسته‌بندی غیربهداشتی، فلّه‌ای و به‌طورعمده توسط دست‌فروشان دوره‌گرد عرضه‌می‌گردد.
۲ـ متخصصان صنایع‌غذایی درمورد صنایع تبدیلی این میوه مانند خشک‌کردن، مربا، شربت، ژله، مارمالاد و ... تحقیقاتی انجام نداده‌اند.
۳ـ متخصصان علم‌تغذیه درمورد تأثیر زغال‌اخته برسلامتی‌بدن تحقیقات زیادی انجام نداده‌اند.
۴ـ متخصصان داروساز درمورد تولید داروهای ضداکسیدان و ضدالتهابی و ... این میوه بررسی‌های لازم را به‌عمل نیاورده‌اند.
ثبت نظر