تازه‌هایی درمورد مضرّات آنتی‌بیوتیک‌ها

با‌این‌حال، همین یک‌درصد بیماری‌زا نیز برای سلامت و حتی ادامه حیات انسان و حیوانات بسیار خطرناک هستند. تا قبل از شناخت اولین آنتی‌بیوتیک توسط «فلمینگ» هرساله میلیون‌ها انسان با بیماری‌های عفونی جان خود را از دست‌می‌دادند. حدود بیش‌از هفتاد سال پیش، شناخت اثر ضدمیکروبی قارچی به‌نام پنی‌سیلیوم‌نوتاتوم و جداکردن مادهَ موثر و میکروب‌کش آن یعنی پنی‌سیلین، انقلابی در درمان بیماران مبتلا به امراض عفونی ایجادشد و جان میلیون‌ها انسان از مرگ نجات‌یافت. از آن سال‌ها به بعد مردم این داروها را به‌نام میکروب‌کش و چرک‌خشک‌کن می‌شناسند و حتی با یک عطسه می‌خواهند آنتی‌بیوتیک مصرف‌کنند؛ این مصرف بی‌رویه بخصوص درکشورهایی مانند کشور ما که داروخانه‌ها بدون نسخه به مراجعان هر آنتی‌بیوتیکی را می‌فروشند، مشکلات فراوانی ایجاد کرده‌است!

علاوه‌بر این خوددرمانی نادرست مردم، پزشکان نیز حتی برای درمان امراض ویروسی آنتی‌بیوتیک تجویز می‌نمایند که می‌دانیم هیچ‌گونه اثری روی ویروس‌ها ندارند. درهرصورت سطح تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها در دنیا بسیار بالا می‌باشد! تنها درآمریکا درسال بیش‌از ۲۵میلیون نسخه فقط برای عفونت‌های دستگاه ادراری/تناسلی نوشته می‌شود و متاسفانه نیمی از بیمارانی که این نسخه‌ها را مصرف می‌کنند، دچار عود عفونت می‌گردند. می‌دانیم که در برخی از اندام‌های داخل بدن ما میکروب‌هایی وجود دارند که به آنها فلورمیکروبی طبیعی آن عضو گفته می‌شود و وجود این باکتری‌ها به‌ویژه دردستگاه گوارش و واژن بسیارضروری می‌باشد. مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک این اجرام مفید را نابود می‌کند و از این راه مردم با مشکلات بسیار فراوانی مواجه می‌شوند. بحث فلورطبیعی و ضرورت تعادل آن موضوع مهمی است که متاسفانه شرح آن در‌این‌مختصر نمی‌گنجد.

پزشکان برای تجویز آنتی‌بیوتیک در بیماری‌های عفونی باکتریایی، از آزمایشگاه‌ها می‌خواهند تا از اندام آلوده موردنظر برای جداکردن و شناخت باکتری کشت انجام‌گردد و درصورت جداشدن باکتری واقعی، آزمایش آنتی‌بیوگرام نیز انجام‌گردد (آنتی‌بیوگرام به‌مفهوم شناخت آنتی‌بیوتیک موثر روی باکتری در آزمایشگاه است).

آیا نتیجه آنتی بیوگرام برای تجویز آنتی‌بیوتیک کافی است؟

خیر، زیرا که جواب و عملکرد آنتی‌بیوتیک تعیین‌شده در بدن(invivo) و در«شیشه» در آزمایشگاه‌ها (invitro) یکسان نیست. به‌علاوه همگی آنتی‌بیوتیک‌ها به تمام اندام‌ها با گردش خون وارد نمی‌شوند. برخی‌از آنتی‌بیوتیک‌ها اصلاً برای عفونت‌های دستگاه گوارش مناسب نیستند! در عفونت‌های غده پروستات هر آنتی‌بیوتیکی وارد این غده نمی‌شود و از تمام اینها گذشته باکتریها توان این را دارند که به‌سرعت در مقابل آنتی‌بیوتیک‌ها مقاوم گشته و به حیات و اذیت و آزار خود ادامه دهند. زمان بروز این مقاومت در کشورهایی مانند ایران ما، بسیار کوتاه و حداکثر پس از دو سال است و در کشورهایی که بدون نسخه آنتی‌بیوتیک نمی‌دهند و پزشکان کمتر بی‌مورد آنتی‌بیوتیک تجویزمی‌کنند، طولانی‌تر و حداکثر حدود ۹سال می‌باشد. در طول خدمت د‌رازمدت خود در آزمایشگاه‌های تشخیص پزشکی، درتست آنتی‌بیوگرام کمتر دیده‌ام که جرم جداشده به آمپی‌سیلین و پنی‌سیلین جواب بدهد و تنها برای چند آنتی‌بیوتیکی که در سال‌های اخیر ساخته‌شده‌اند جواب قابل‌توجهی مشاهده‌کرده‌ام. با تمام این اوصاف مشکل آنتی‌بیوتیک‌‌ها فقط مقاوم‌شدن میکروب‌ها به آنها نیست و مشکلات متعدد دیگری دارند و خودشان موجب ایجاد بیماری‌هایی می‌گردند که مختصری به آنها می‌پردازم:

آنتی‌بیوتیک

آنتی‌بیوتیک‌ها اغلب موجب ایجاد اسهال می‌گردند که گاهی موجب بستری‌شدن در بیمارستان نیز می‌شود. عامل این نوع اسهال میکروبی است به‌نام کلاستریدیوم دیفی‌سیل(Clostridium difficile) که هرساله موجب فوت سی‌هزار آمریکایی می‌گردد. آلرژی‌ نیز از عوارض مهم آنتی‌بیوتیک‌هاست که موجب بستری‌شدن بیمار شده و گاهی منجر به مرگ (آنافیلاکسی) می‌گردد و به‌همین دلیل پیش‌از تجویز و مصرف آن بیمار را تست می‌کنند و این امر را در مورد پنی‌سیلین بسیار دیده‌ایم. دیابت نوع دوم نیز از عوارض مصرف آنتی‌بیوتیک‌هاست! یک بررسی در دانمارک نشان داده اشخاصی که در یک دوره ۱۵ساله پنج‌بار یا بیشتر آنتی‌بیوتیک مصرف کرده‌اند، در مقایسه با افرادی‌که یک‌بار یا اصلاً آنتی‌بیوتیک مصرف نکرده‌اند، به دیابت نوع دوم مبتلا می‌شوند. آنتی‌بیوتیک‌ها موجب چاقی، التهاب، بیماری‌های خودایمنی و حتی افسردگی می‌شوند که تمامی این‌ها از طریق تغییر تعادل فلورمیکروبی دستگاه گوارش (Microbiota) صورت می‌پذیرد. ارتباط مصرف آنتی‌بیوتیک با چاقی موضوع تازه‌ای نیست. ازسال ۱۹۴۰ برای چاق‌کردن احشام از آنتی‌بیوتیک استفاده شده است و در یک تحقیق که در سال ۱۹۵۵ انجام‌گشته، مشاهده شده که این موضوع درمورد انسان نیز صادق می‌باشد ولی مکانیسم آن مجهول است و برای کشف مکانیسم آن محققان رغبتی نشان نداده‌اند. آنتی‌بیوتیک‌ها موجب ایجاد اضطراب و افسردگی و سایر نارسایی‌های روانی نیز می‌شوند.

با وجود این اندازه از مضرات، آیا دوران آنتی‌بیوتیک‌ها به‌سر‌ آمده‌است و باید به‌کلی آنها را کناربزنیم و اگر از استفاده آنها صرف‌نظرکنیم چیزی برای جایگزینی داریم؟

دکتر اِسکات هول‌تگرن (Scott hultgren) و جیم‌جَنت‌کا (‌Jim Janetka) از دانشگاه واشنگتن در سن‌لوئیز‌یک، مانوز (مونوساکارید حاصل از اکسایش‌مانیتول) را ساخته‌اند که اثر بسیار بیشتر و درازمدت‌تری در بدن دارد.

بررسی‌ها روی موش نشان‌می‌دهد که تنها یک دوز آن می‌تواند از عفونت‌E.coli، حداقل برای سه‌روز جلوگیری‌کند و در ۶ساعت شروع به پاک‌کردن E.coli می‌نماید و مانند آنتی‌بیوتیک جلوی عفونت‌E.coli را می‌گیرد و مقاوم‌شدن به آن نیز وجود ندارد و قدرت اثر آن بالا می‌باشد.

دکترهولت‌گرن معتـقد اسـت که استفاده‌از بلاکرها رویـکـرد مناسبی است. اگر از‌این‌راه موفق به متوقف‌کردن باکتری نشویم، راه بعدی روشی است که مدت‌هاست فراموش شده‌است. می‌‌دانیم بسیاری‌از باکتری‌های بیماری‌زا سمومی دارند که با شکست دیواره آنها آزاد‌می‌شوند و از راه خنثی‌کردن این سموم می‌توانیم بیماری‌ عفونی را مهار نماییم. این روشی است که درسال‌۱۸۸۰ به‌وسیله میکروب‌شناس آلمانی‌«امیل‌وان‌بهرینگ»‌(Emil von Behring) و همکار ژاپنی او «کیتا ساتوشیـباسابورو» (Kitasato shibasaburo) برای اولین‌بار مطرح شده‌است. برای به‌دست‌آوردن ضدسم باکتری (برای‌مثال میکروب‌ دیفتری و کزاز) مقدار غیرکشنده آن را به‌صورت تدریجی و افزاینده یـعنی با روش بزردکا(Besredka) به حیوانی مانند اسب تزریق‌می‌کنند؛ تدریجاً عیار ضدسم دیفتری و کزاز در سرم خون اسب بالا‌می‌رود که از‌این سرم حاوی آنتی‌توکسین قوی دیفتری و کزاز می‌توانیم برای درمان دیفتری و کزاز استفاده کنیم. استفاده از این روش، مرگ‌ومیر در این دو بیماری را به نصف رساند و اولین جایزه نوبل پزشکی برای این کشف بزرگ به بیرمینگ داده شد. با استفاده‌از آنتی‌بیوتیک‌ها و توسعه تجویز آنها، این روش به فراموشی سپرده شد. محققان معتقدند که: «با کشف آنتی‌بیوتیک‌ها و استفاده موفقیت‌آمیز از آنها، بسیاری از روش‌های درمانی فراموش‌شدند و امروزه با روبروشدن با عوارض سوء آنتی‌بیوتیک‌ها، فقدان آن روش‌ها احساس می‌گردد». با ایجاد مقاومت به آنتی‌بیوتیک‌ها نگاه مجدد به درمان با ضد سم اختصاصی اولین‌راه درمان می‌باشد. یکی‌از مواردی‌که درمان‌های با ضدسم در‌آن مطرح است، درمان اسهال می‌باشد. هرساله در آمریکا حدود سی‌هزارتَن با اسهالی که عامل آن کلاستریدیوم دیفی‌سیل است فوت می‌نمایند. این بیماری معمولاً پس از درمان با آنتی‌بیوتیک و در بیمارستان ایجاد می‌شود! بیماری را با آنتی‌بیوتیک فراوان درمان می‌نمایند ولی در یک‌چهارم از مبتلایان بیماری عود می‌کند. در یک بررسی جدید هنگامی که برای درمان آن از ضد سم این باکتری بی‌هوازی استفاده‌‌شد، میزان عود آن به نصف رسید. ولی مشکل این است که این نوع درمان خطر مرگ‌ومیر این بیماری را کاهش‌نمی‌دهد.

دکتر ریچارد پروکتور(Richard Proctor) استاد بازنشسته میکروب‌شناسی دانشگاه ویسکانسین در مادیسون، با این وصف اطمینان می‌دهد که این نوع درمان در آینده در مورد بسیاری از عفونت‌های میکروبی دیگر توسعه‌یافته و موثر خواهدبود. دکتر پروکتور می‌گوید که اصل ایده صحیح است.

• دلایلی برای امیدواربودن به این روش درمان:

ضدسم‌های تهیه‌شده بر علیه سم باکتری استافیلوکوکوس اورئوس(Staphylococcus Aureus) که به‌آنتی‌بیوتیک مقاوم‌شده بود و به درمان با هیچ آنتی‌بیوتیکی جواب نمی‌داد، توانست جلوی عفونت با این باکتری را بگیرد. در انسان نیز این ضدسم در پنومونی (ذات‌الریه) که عامل آن این باکتری بوده امتحان شده و موثر بوده است. در بیماری‌های عفونتی باید به نقش سیستم ایمنی توجه داشته باشیم. در طول هزاران سال مواجهه با میکروب‌ها، همیشه این اجرام سعی‌ نموده‌اند تا خود را از دسترس سلول‌های سیستم ایمنی پنهان‌کنند اما سلول‌های ایمنی ما نیز یاد گرفته‌اند که آنها را پیدا نموده و نابود کنند. متاسفانه میکروب‌ها باز‌هم راه جدیدی برای پنهان‌شدن پیدا‌کرده‌اند. برای مثال اَستافیلوکوکوس اورئوس می‌تواند خودش را در پروتئین‌های انسان پنهان کند و از نظر سیستم ایمنی نامرئی شود. برای رفع این نوع پنهان‌شدن، بررسی‌هایی انجام‌شده اما به‌طورمجدد میکروب‌ها پنهان شده‌اند! نتیجه پیروزی باکتری و شکست سیستم ایمنی، شوک‌سپتیک است که مرگ‌ومیر آن در بیمارستان‌های آمریکا از تلفات سرطان بیشتر می‌باشد. یک قسمت دیواره بسیاری از باکتری‌های بیماری‌زا مولکولی است که سم داخلی (آندوتوکسین) نامیده می‌شود. وجود این قسمت زنگ خطری بوده و مانند ماشه اسلحه است که سیستم ایمنی را به عکس‌العمل وامی‌دارد. در بررسی‌های انجام‌شده روی موش‌های مبتلا به باکتری آسینتوباکتر (Acinetobacter) مقاوم به بسیاری آنتی‌بیوتیک‌ها، ایجاد شوک سپتیک تمامی موش‌ها را می‌کشد ولی هنگامی‌که به‌طور تجربی داروی LPxcl داده شود، این دارو از طریق انسداد راه تولید آندوتوکسین، میزان مرگ‌ومیر را کاهش‌داد. البته در جنگ با سیستم‌ایمنی ما، باکتری غیر از آندوتوکسین راه‌های دیگری نیز دارد که به کار می‌گیرد ولی از آندوتوکسین ضعیف‌تر هستند و بالاخره سیستم ایمنی موش وارد مبارزه می‌شود. ولی اگر زنگ خطر گفته شده نباشد، موش وارد مرحله شوک سپتیک می‌گردد؛ همانطورکه ذکرشد، باکتری‌های مفید فلور نرمال بعضی‌از اندام‌ها بسیار مفید هستند و مانع از عمل میکروب‌های بیماری‌زا می‌شوند زیرا نمی‌خواهند آنچه را که غارت کرده‌اند با بیگانه‌ای قسمت‌ نمایند. باکتری کورینه‌باکتریوم (Corynebacterium) فلورطبیعی پوست است. این‌گونه باکتری غیربیماری‌زا ترکیباتی آزادمی‌کند که در موش عفونت استافیلوکوکوس اورئوس را کنترل می‌کند و حتی مانع تولید سم توسط این میکروب می‌شود و ژن حدت عمل یعنی ویرولانس (vi) آن را تغییرداده و از راه اثر روی ژن، زندگی جدیدی را به آن تحمیل می‌کند و آن را به یک باکتری آرام و بدون خطر تبدیل می‌نماید.

خلاصه بحث این مقاله این می‌باشد که دوران طلایی آنتی‌بیوتیک‌ها به سر آمده است! در‌آینده هیچگاه آنتی‌بیوتیک جدیدی نخواهیم دید که مزایای آن یعنی موثر بودن، ارزان‌بودن و بی‌ضرر بودن آن برمقاوم‌شدن سریع به آن برتری داشته باشد و قبل از آن‌که از مزایای آن بهره‌مند گردیم، با مقاومت به آن مواجه می‌شویم. با وجود تمامی این معایب‌آنتی‌بیوتیک‌ها، شکستن عادات قدیمی بسیار مشکل است و حتی در همان زمان که شاهد مقاوم‌شدن سریع به آنها هستیم هنوز درمان اولیه می‌باشند. دکتر پروکتور معتقد است: «زودتر از آنچه فکر می‌کنیم وارد دوران پس از آنتی‌بیوتیک می‌شویم». باید روی مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها تجدیدنظرشود. ما نمی‌خواهیم با نابودکردن میکروبها صدمات جانبی فراوانی را برخود وارد نماییم. با ادامه مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها، دست آنها (میکروب‌ها) را برای کشتار با عوارضی نظیر کبد چرب، چاقی، دیابت، آرتریت، امراض التهابی، ام اس، آسم، اضصراب و افسردگی بازگذاشته‌ایم! البته بدون پیروزی بر میکروب‌های بیماری‌زا نیز ادامه حیات ممکن نیست، ولی باید راه بهتری پیدا‌کنیم. بایـد به‌فکـر حفــظ‌ جمعیـت میکروب‌های مفید و فلورطبیعی بدن خود باشیم. امروزه با پیشرفت بیوتکنولوژی و گام‌های بلندی که در دستکاری ژن‌ها برداشته شده، چرا مردم بیشتر از آنها بهره‌مند نگردند؟ یکی از کاربردهای بسیار عالی دستکاری‌ژن‌ها، خنثی‌کردن ژن یا ژن‌های ویرولانس و بیماری‌زایی میکروب‌ها و جانشین‌کردن این روش با مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها می‌باشد. البته توجه داریم ژن‌هایی‌را که دستکاری می‌کنیم و هدف قرارمی‌دهیم، به‌سرعت جهش یا موتاسیون‌یافته و موتان‌های جدیدی جانشین ژن دستکاری‌شده می‌شوند که برای آن نیز باید راهکاری ارائه گردد.

برای مطالعه مطالب بیشتر به سایت پزشکی امروز مراجعه کنید.