کتـامیـن چیست؟

کتامین نوعی داروی مورد استفاده جهت بیهوش‌ کردن، ایجاد آرامش و تسکین درد در انسان و حیوان است . از این دارو جهت بیهوشی برای عمل جراحی استفاده و پیشگیری از درد، ناراحتی های در حین برخی آزمایش های پزشکی خاص استفده می گردد . کتامین از دستۀ داروهای کلاس ۳ بوده و برای استفاده در بیمارستان‌ها و درمانگاه‌ها مورد تأیید قرار‌گرفته است ، دسته بندی کلاس 3 در داروها به این معناست که این دارو در مقایسه با گروه های 1 و 2 احتمال اعتیاد پایین تری داشته و برای فرآیندهای پزشکی مورد تایید است. 

* قرص کتامین‌ چیست؟

کتامین نوعی بیهوش‌کنندۀ بی‌رنگ و بی‌بو است که به انسداد انتقال‌دهندۀ عصبی گلوتامات در  فرد گیرنده‌ پرداخته و موجب احساس خلسه و عدم‌آگاهی شخص از محیط اطراف می‌گردد‌. از عوارض کتامین به توهم‌زایی، آرام‌بخشی و گوشه‌گیری می‌توان اشاره‌کرد و ازجمله دارو‌هایی است که به‌طور غیر‌قانونی جهت تفریح و تفنن نیز استفاده‌می‌گردد. کتامین اگر زیر‌نظر پزشک معالج و  با شیوه‌های پزشکی کنترل‌شده مصرف شود، سلامت و اثربخشی مورد‌نظر خود را خواهد داشت ولی استفاده‌ی درازمدت و بدون‌کنترل آن ممکن‌است منجر به مقاومت و اعتیاد روانی شود. جنجال بر سر تجویز قرص کتامین جهت درمان افسردگی رو به افزایش است.این موضوع در حالی است که سازمان غذا و دارو همچنان این موضوع را تایید نکرده است . استفاده از کتامین زیر نظر پزشک و البته به صورت کنترل شده بلا مانع است ، اما در هر حال مستعد بروز سوء استفاده های دیگر نیز می باشد .استفادۀ بی رویه از کتامین سبب بروز اثر منفی بر سلامت جسم و روان داشته و استفاده طولانی مدت آن اعتیاد آور است . 

* سایر داروهای بیهوشی خانوادۀ کتامین : 

کتامین را با نام های کتالار (Ketalar) ، کتانست (Ketanset) و کتاست ( Ketaset) نیز می شناسند . از داروهای دیگری که در این رده بندی می توان بدان اشاره نمود ، هذیان آورها ( Hallucinogens) ، دکسترومتورفان (DXM)، فِن‌سیکلیدین (PCP) و اکسید نیتروژن (گاز خنده‌آور) هستند. مصرف این نوع داروها احساس بی‌حسی و جدا‌شدن از محیط اطراف بدن را برای فرد در‌پی خواهد داشت‌.کتامین به‌عنوان داروی بیهوشی در مناطقی که محدودیت دسترسی به تجهیزات احیا‌کننده وجود دارد، کاربرد داشته و سوء‌مصرف کتامین با استفاده از سایر مواد‌مخدر در کلوب‌های شبانه از‌جمله اکستازی همراه می‌باشد. کتامین ازنظر ساختاری به فن سیکلیدین‌(PCP) شبیه است.

*چه کسانی نباید قرص کتامین مصرف نمایند ؟ 

در وهله اول و پیش از استفاده هر دارویی ، باید از نداشتن آلرژی به آن مطمئن شوید . در مورد کتامین نیز این موضوع صدق می کند . اگر هرگونه از مشکلات زیر را در خود مشاهده می کنید به پزشک اعلام نمایید :

- بیماری قلبی

- فشارخون بالا

- الکلیسم یا مصرف میزان بالای الکل

 داروهای بیهوشی بررشد مغز کودک زیر 3 سال تاثیر گذار است و کتامین به جنین نیز آسیب می رساند . این عوارض زمانی محتمل تر است که بیهوشی برای 3 ساعت یا بیشتر استفاده شده و به صورت مکرر استفاده گردد . این آسیب ها در آینده به صورت اختلال در یادگیری و اختلال رفتاری بروز می نماید . 

* شیوۀ بیهوشی با داروی کتامین  : 

کتامین گاهی اوقات برای بیهوش‌کردن و یا حفظ بیهوشی عمومی استفاده می‌شود و در دوزهای پایین‌تر می‌تواند درد را کاهش‌دهد. به احتمال زیاد از آن برای مداخلات تشخیصی و اقدامات جراحی کوتاه‌مدت مثل کشیدن دندان و در عمل‌های جراحی مربوط به کودکان استفاده می‌شود. کتامین در حالت قانونی و توسط پزشک به‌وسیلۀ تزریق داخل عضله یا تزریق وریدی (IV) مورد استفاده قرار‌می‌گیرد. تنفس ، فشارخون ، عملکرد قلب و هرگونه نشانۀ حیاتی دیگر توسط پزشک زیرنظر گرفته خواهد شد .

هرگاه کتامین به‌عنوان داروی بیهوشی در انسان استفاده شود، از آن در ترکیب با داروی دیگری برای جلوگیری از توهم استفاده می‌گردد. استفادۀ غیرقانونی(تفننی) از کتامین می‌تواند به‌صورت خوراکی به شکل قرص، کشیدن (با بینی)، دود‌کردن با توتون و تنباکو و ماری‌جوانا و یا به‌صورت مخلوط‌کردن آن با نوشیدنی‌ها  و نوشیدن آن باشد و در بیشتر موارد، آن را به پودر سفید‌رنگی برای کشیدن با بینی  تبدیل‌می‌کنند. صرف‌نظر از نحوه‌ی مصرف آن، اثر آن درعرض چند‌دقیقه شروع می‌شود و به‌مدت کمتر‌از یک‌ساعت باقی می‌ماند. اگر کتامین به‌صورت خوراکی مصرف شود، ممکن‌است تهوع و استفراغ شدیدی در‌پی داشته باشد.

* استفاده درمانی ازداروی بیهوشی کتامین کتامین:

موارد استفاده از کتامین اغلب در دامپزشکی است و در انسان نیز پیش‌از عمل‌جراحی، در‌حین‌عمل و پس‌از آن برای کنترل درد پس‌از عمل مورداستفاده قرارمی‌گیرد. از این دارو همچنین برای کنترل مراقبت‌های ویژه در تشنج‌های به‌درازاکشیده‌ی صرع نیز استفاده می‌شود(Status Epilepticus).

بیهوشی با کتامین به‌دلیل حفاظت از رفلکس‌های پشتیبان مجاری تنفسی و عدم تأثیر تضعیف‌کننده بر سیستم گردش‌خون همانند سایر داروهای بیهوشی‌، از ضریب اطمینان بالایی برخوردار است.

با این‌حال، در برخی موارد نیز مطابق گزارشات هنگام بازگشت از بیهوشی ناشی‌از کتامین، بیمار با اختلال حواس (Disturbing Sensations) همراه بوده است‌.

استفاده غیر‌قانونی از قرص کتامین‌:

طی بررسی‌های سال ‌۲۰۰۶ مؤسسه‌ی مصرف دارو و بهداشت (NSDUH)‌، نرخ مصرف غیرقانونی کتامین به میزان‌۰/۱‌درصد برای افراد ۱۲سال و بیشتر (با بالاترین نرخ [۰/۲درصد‬] برای افراد ۱۸ ‌تا‌ ۲۵ ‌ساله) بوده‌است.

مصرف کتامین اغلب در محیط‌های تفریحی و کلوب‌های شبانه‌، سبب ایجاد احساس حضور در ارتفاع می‌شود که برای حدود یک ساعت به‌طول می‌انجامد. احساس سرخوشی همراه با احساس شناور بودن و دیگر پدیده‌های «خارج از بدن» بودن. توهم‌های مشابه LSD از‌جمله موارد ‌تأثیر مصرف کتامین است‌.

دوزهای بالاتر کتامین اثر‌های شدیدتری تحت عنوان «حفره‌ی-k یا K-Hole» را در‌پی دارد که به‌موجب‌آن‌مصرف‌کنندگان کتامین نمی‌توانند حرکت‌کرده یا ارتباط برقرار نمایند و احساس شدید خارج از بدن بودن را دارند. برخی از افرادی‌که کتامین مصرف می‌کنند به‌دنبال رسیدن به این نوع تجربه (Transcendental/Experience) هستند! در‌حالی‌که برخی دیگر آن را تجربه ای وحشتناک تلقی می‌کنند.

* استفادۀ بیش از حد از داروی بیهوشی کتامین :

تا زمانی که کتامین توسط پزشک تجویز گردد و زیر نظر وی باشد اووردوز (Overdose) رخ نخواهد داد . تمامی نشانه های حیاتی بیمار از نزدیک تحت مراقبت قرار خواهد گرفت تا سبب آسیب جدی به وی نگردد . اما در صورت استفادۀ سرخود و تفریحی از این دارو ، تنها با اختلافی جزئی از افزایش دوز دارو سبب اووردوز خواهد شد.

* احتیاط پس از مصرف قرص بیهوشی کتامین : 

کتامین ممکن است سبب ایجاد اختلال در واکنش ها و قدرت تفکر گردد ، از این رو به صورت طبیعی اجازۀ رانندگی پس از تجویز کتامین را نخواهید داشت . از دانندگی یا استفاده از ماشین های اجرایی حداقل 24 ساعت پس از دریافت کتامین خودداری نمایید .

* عوارض مصرف قرص کتامین :

در صورتیکه هرگونه از واکنشهای آلرژیک زیر را مشاهده نمودید ، فورا به پزشک خود مراجعه کنید :

- کهیر

- سختی در تنفس

- ورم صورت ، لب ، زبان یا گلو

در صورتیکه طی 24 ساعت پس از دریافت کتامین هرگونه از نشانه های زیر را مشاهده نمودید به پزشک اطلاع دهید :

- گیجی شدید 

- توهم

- افکارغیرعادی

- ترس شدید

مصرف کتامین می‌تواند طیف گسترده‌ای از اثرها، ازجمله موارد زیر را درپی داشته باشد:

• ادرار دردناک ، افزایش دفعات ادرار ، عدم کنترل در ادرار ، وجود خود در ادرار

• احساس سبکی در سر ، مانند این که هر لحظه امکان دارد از حال بروید

• کند شدن ضربان قلب 

• تنگی نفس 

• خواب‌آلودگی

• تغییرات در ادراک رنگ و صدا

• توهم

• سردرگمی

• هذیان

• تفکیک از بدن یا هویت

• شوریدگی

• مشکل در فکرکردن یا یادگیری

• تهوع

• اتساع مردمک

• حرکات عضلانی غیرارادی

• انقطاع کلام

•  بی‌حسی

• فراموشی

طی پژوهش های صورت گرفته روی الگوهای حیوانی ، تاثیرهای منفی بیهوشی روی مفز آن ها مشاهده شده است . اگرچه مطالعات روی کودکانی که تک استفادۀ کوتاه مدت از بیهوشی داشتند ، عوارض خاصی مانند تاثیر روی رفتار و یادگیری مشاهده نشده است ، با این حال نیاز به مطالعات بیشتر نیز می باشد .

موضوع دیگری که قابل اشاره می باشد ، عدم شیردهی بلافاصله پس از مصرف کتامین توسط مادران شیرده می باشد .

* خطرهای مصرف داروی بیهوشی کتامین:

کتامین می‌تواند به افزایش فشار داخل جمجمه‌ و افزایش فشارخون منجر شود. استفادۀ پزشکی از کتامین در افرادی‌ که دارای ضایعۀ مغزی (تومور)، اِدِم مغز و گلوکوم هستند منع مصرف دارد. این دارو باید با احتیاط کامل در افراد مبتلا به بیماری عروق کرونر (CAD)، افزایش فشار‌خون، بیماری تیروئید و یا در الکلیسم مزمن و یا مسمومیت حاد الکل استفاده ‌شود.

مشخص‌کردن مقدار «دوز» کتامین نیز از‌جمله اقداماتی است که باید دقت فراوانی در‌آن به‌عمل آید زیرا مرز ناچیزی بین مقدار دوز  اثر مطلوب دارو و عوارض سوء آن وجود دارد. استفاده‌ی تفننی مکرر از کتامین به اختلال روانی و آسیب‌های فیزیکی عمده به مثانه منجر می‌گردد که تحت‌عنوان التهاب مثانه‌ی اولسراتیو ناشی‌از کتامین شناخته‌می‌شود.

* درمان واکنش‌های جانبی به قرص کتامین‌:

در انجام مراقبت‌های پزشکی در‌پی مسمومیت کتامین، باید توجه داشت که‌ اثرهای دارو در شخص مصرف‌کنندۀ  کتامین تا زمانی‌که تحت خدمات پزشکی قرارگیرد‌، از‌بین‌رفته است. ترکیب کتامین با سایر مواد مانند الکل،  اثر آرام‌بخش آن‌را افزایش‌داده و مصرف بیش‌از‌حد آن می‌تواند منجر به مرگ شود‌.

هرگاه کتامین به‌درستی توسط متخصصان پزشکی مورد استفاده قرار‌گیرد، داروی بی‌خطر و با ارزشی است. اما هنگامی‌که از آن استفاده‌ی تفننی می‌شود، مصرف سوء آن ممکن‌است نتایجی غیرقابل پیش‌بینی بر عملکرد سلامت جسمی و روانی فرد بگذارد. سوء‌استفاده از کتامین می‌تواند منجر به آسیب‌های جسمی و روانی شده و در برخی موارد منجر به مرگ گردد.

* تداخل دارویی با قرص کتامین :

داروهایی  که سبب خواب آلودگی یا کُندی در تنفس می گردند ، روند از بین رفتن اثرات کتامین را کاهش می دهند . از جمله این داروها می توان به اوپیوئیدها ، داروهای خواب آور ، تمددماهیچه ها ، یا داروهایی که در روند درمانی افسردگی یا تشنج به کار می روند ، اشاره نمود .

* داروی بیهوشی کتامین و مصرف الکل :

مطابق اطلاعات ارائه شده از سازمان بهداشت جهانی (WHO) ، سمیت داروی کتامین به خودی خود منجر به مرگ خواهد شد . حال ترکیب شدن آن با مواد دیگری از جمله الکل منجر به بروز اووردوز خواهد شد .