"استاتین ها" گروهی از داروها هستند که با کاهش کلسترول تولیدی توسط کبد، سطح کلسترول را در خون پایین می آورند. (منبع دیگر کلسترول در خون، کلسترول حاصل از مواد غذایی است.) استاتین ها آنزیمِ مسئول تولید کلسترول در کبد را مسدود می کنند. این آنزیم "هیدروکسی-متیلگلوتاری-کوآنزیم آ ردوکتاز"( HMG-CoA reductase) نام دارد. از نظر علمی، استاتین ها بعنوان بازدارنده های ( HMG-CoA ) شناخته می شوند. در این مقاله نحوۀ مصرف، عوارض ، تداخل و خطرات استاتین ها خواهیم پرداخت.

نقش استاتین ها در کاهش کلسترول :

نقش کلسترول جهت عملکرد عادی هر سلول در بدن حائز اهمیت است. با این حال در ایجاد تصلب شرایین ( atherosclerosis) ، بیماری که در آن پلاک های (Plaques) شامل کلسترول درون شریانها شکل می گیرند، نیز نقش دارد. این پلاک ها شریانها را مسدود کرده و جریان خون به بافت هایی را که شریانها تغذیه می کنند، کاهش می دهند. زمانی که پلاک ها از یکدیگر گسیخته می گردند ، لخته خون در پلاک شکل گرفته و بنابراین شریان بیشتر مسدود شده و جریان خون کاهش می یابد. هنگامی که جریان خون در شریانهایی که خون برای قلب فراهم می آورند، به مقدار کافی کاهش یابد، نتیجه آن آنژین (Angina) (درد قفسه سینه) و یا حمله قلبی است. چنانچه جریان کاهش یافته در نتیجه پلاک های موجود در شریانهای مغز باشد نتیجه آن سکته مغزی خواهد بود. اگر جریان کاهش یافته در نتیجه پلاک های موجود در شریانهای پا باشد، منجر به لنگی متناوب (درد در پاها حین راه رفتن) می شود. با کاهش تولید کلسترول، استاتین ها قادرند تشکیل پلاک های جدید را کٌند نموده و در برخی اوقات نیز می توانند اندازه پلاک های فعلی را کوچک کنند. بعلاوه از طریق مکانیسم هایی که بدرستی شناخته نشده اند، استاتین ها ممکن است پلاک ها را پایدار کرده و تمایل آن ها به پارگی و ایجاد لخته های خون را کاهش دهند.

نقش مهم کلسترول در تصلب شرایین بطور گسترده توسط دانشمندان پذیرفته شده است. تحقیقات چندسال اخیر نشان می دهند که کاهش تهاجمی کلسترول نسبت به کاهش نسبتا کُند آن بسیار مفیدتر است. با این وجود بیماری تصلب شرایین فرآیند پیچیده ای است  که موضوعی بیش از فقط کلسترول را دربر می گیرد.

برای نمونه دانشمندان دریافته اند که التهاب دیواره های شریانها ممکن است عامل مهمی در ایجاد تصلب شرایین باشد. علاوه بر کاهش سطح کلسترول، استاتین ها التهاب را نیز کاهش می دهند که می تواند مکانیسم دیگری در اثربخشی مفید آن ها بر تصلب شرایین باشد. این کاهش التهاب به قابلیت استاتین ها در کاهش کلسترول بستگی ندارد. علاوه بر این اثرات ضد التهابی می تواند تا دو هفته پس از آغاز مصرف استاتین مشاهده شود.

معرفی داروهای استاتین :

استاتین هایی که در آمریکا برای مصرف تائید شده اند عبارتند از:

* آتورواستاتین ( Lipitor)

* فلوواستاتین (Lescol, Lescol XL)

* لوواستاتین ( Mevacor, Altoprev)

* پراواستاتین ( Mevacor, Altoprev)

* روسوواستاتین ( Crestor)

* سیمواستاتین ( Zocor)

* پیتاواستاتین ( Livalo)

زمان مصرف داروهای استاتین :

استاتین ها برای پیشگیری و درمان تصلب شرایین که منجر به درد قفسه سینه، حمله قلبی، سکته مغزی و لنگی متناوب در افرادی با این بیماری و یا در ریسک ابتلا به آن هستند، استفاده می شود.

عوامل خطرزا برای تصلب شرایین عبارتند از:

- افزایش غیرعادی سطح کلسترول

- سابقه خانوادگی از حمله های قلبی (به ویژه در سن پایین)

- افزایش سن

- دیابت

- فشار خون بالا

- چاقی

بیشتر افراد به دلیل سطح بالای کلسترول از استاتین ها استفاده می کنند. اگرچه کاهش کلسترول مهم است اما بیماری قلبی نیز یک معضل پیچیده است و همانطور که پیش تر عنوان شد، سایر عوامل نظیر التهاب نیز ممکن است نقشی ایفا کنند. سی و پنج درصد از افرادی که به حمله های قلبی دچار می شوند سطح بالای کلسترول ندارند اما بیشتر آن ها مبتلا به تصلب شرایین هستند. این بدان معناست که سطح بالای کلسترول همیشه برای تشکیل پلاک های تصلب شرایین نیاز نیست.

هدف از درمان با استاتین ها نباید متمرکز بر کاهش کلسترول به سطوح نرمال باشد و بلکه جلوگیری از پیچیدگی های تصلب شرایین باید مدنظر قرار گیرد (آنژین، حمله های قلبی، سکته مغزی، لنگی متناوب و مرگ). این مفهوم از آنجا اهمیت دارد که برای افرادی که مبتلا یا در معرض ابتلا به تصلب شرایین هستند، اما کلسترول بالا ندارند درمان با استاتین ها در نظر گرفته شود. استاتین ها مانند angiotensin  که تبدیل کننده بازدارنده های آنزیمی  ( ACE inhibitors) هستند، گروه مهمی از داروها می باشند که بروز حمله های قلبی، سکته های مغزی و مرگ را کاهش می دهند.

عوارض جانبی استاتین ها چیست؟

متداول ترین عوارض جانبی استاتین ها عبارتند از:

- سردرد

- حالت تهوع

- استفراغ

- یبوست

- اسهال

- راشهای پوستی

- ضعف

- درد عضلانی

از خطرناک ترین عوارض جانبی استاتین ها به نارسایی کبدی و صدمه یا مرگ بافت عضلانی (Rhabdomyolysis) یا رابدومیولیز  است. آسیب کبدی جدی که توسط استاتین ها ایجاد شده باشند نادر است. بیشتر اوقات استاتین ها سبب بروز برخی عوامل غیر عادی در پاسخ تست های عملکردی کبد می شوند. تست های غیرعادی معمولا حتی با تداوم مصرف استاتین به حالت طبیعی برمی گردند. اما اگر مقدار تست غیرطبیعی سه برابر بیشتر از حد بالای مجاز باشد، معمولا مصرف استاتین قطع می شود. تست های کبدی باید قبل از شروع مصرف استاتین ها و چنانچه نگرانی پزشکی درباره آسیب های کبدی وجود داشته باشد، پس از آن انجام شود.

رابدومیولیز یکی از عوارض جانبی نادر است که آسیب به ماهیچه ها را شامل می شود. رابدومیولیز اغلب با درد عضلانی شروع می شود و می تواند تا از دست رفتن سلول های ماهیچه ای، آسیب کلیوی و مرگ پیشرفت کند. این پدیده اغلب زمانی رخ می دهد که استاتین ها در ترکیب با سایر داروها که خود منجر به رابدومیولیز می شوند و یا با داروهایی که مانع از دفع استاتین ها گشته و منجر به افزایش سطح استاتین ها در خون می شوند، مصرف شود. از آنجا که رابدومیولیز ممکن است کشنده باشد، اگر درد مفصل  یا عضلانیربی دلیل، هنگام مصرف مصرف استاتین ها بروز نماید باید جهت بررسی حتما به پزشک مراجعه نمایید. بدلیل خطر اثرات منفی استاتین ها بر رشد جنین، نباید در دوره بارداری مصرف شود.

استاتین ها به افزایش HbA1c و سطح گلوکز ناشتا مشاهده شده در دیابت مرتبط هستند. همچنین مواردی از فراموشی، از دست دادن حافظه، گیجی و اختلال حواس گزارش شده است. نشانه ها ممکن است از یک روز تا سال ها پس از آغاز درمان بروز کرده و در مدت سه هفته پس از قطع مصرف استاتین برطرف شود.

چه داروهایی با استاتین ها تداخل دارند؟

استاتین ها تداخلات دارویی مهمی دارند. اولین نوع تداخل دارویی شامل آنزیمهایی است که عامل حذف استاتین ها توسط کبد هستند. آنزیمهای کبدی (به ویژه آنزیم های کبدی سیتوکروم P-450 ) عامل حذف همه استاتین ها از بدن به غیر از پراواستاتین و روسوواستاتین هستند. بنابراین داروهایی که عملکرد این آنزیم های کبدی را متوقف می کنند سطح سیمواستاتین، لوواستاتین، فلوواستاتین و اتورواستاتین (اما نه پراواستاتین یا روسوواستاتین) را در خون بالا می برند و می توانند منجر به پیشرفت رابدومیولیز شوند.

داروها و عواملی که این آنزیم ها را متوقف می کنند عبارتند از :

1. بازدارنده های پروتئاز مانند ایندیناویر ( Crixivan ) ، ریتوناویر ( Norvir ) در روند درمانی بیماری ایدز
2. اریترومایسین (E-Mycin)
3. ایتراکونازول ( Sporanox)
4. کلاریترومایسین ( Biaxin)
5. تلیترومایسین (Ketek)
6. سیکلوسپراین (Sandimmune)
7. بوسپرویر ( Victrelis)
8. تلاپرویر ⁽Incivek)
9. وریکونازول (Vfend)
10. دیلتیازم (Cardizem, Dilacor, Tiazac)
11. وراپامیل ⁽Calan, Verelan, Verelan PM, Isoptin, Isoptin SR, Covera-HS)
12. اومبیتاسویر/پاریتاپرویر/ریتوناویر و داسابوویر ( Viekira Pak)
13. آب گریپ فروت (بیش از یک چهارم لیوان در روز)

* لوواستاتین و سیمواستاتین نباید با داروهای زیر ترکیب شوند:

1. اریترومایسین
2. کتوکونازول ( Nizoral, Extina, Xolegel, Kuric)
3. ایتراکونازول
4. کلاریترومایسین
5. تلیترومایسین
6. سیکلوسپراین
7. بوسپرویر
8. تلاپرویر
9. وریکونازول
10. دانازول ( Danocrine)
11. بازدارنده های پروتئاز
12. آمیودارون (Cordarone)
13. آملودیپاین ( Norvasc)
14. رانولازین (Ranexa)

تداخل دارویی مهم دیگری بین استاتین ها و نیاسین ( Niacin)  و اسیدهای فیبریک بطور مثال جمفیبروزیل (Lopid)، کلوفیبرات (Atromid-S) ، فنوفیبرات (Tricor) اتفاق می افتد. داروهای نیاسین و اسید فیبریک (عوامل کاهنده چربی) در صورتی که به تنهایی مصرف شوند می توانند موجب رابدومیولیز  یا نارسایی کبدی شده و در ترکیب با استاتین ها احتمال رابدومیولیز  یا نارسایی کبدی افزایش می یابد. جمفیبروزیل  نباید با استاتین ها ترکیب شود. سایر اسیدهای فیبریک و نیاسین باید در ترکیب با استاتین ها با احتیاط مصرف شوند.

کولستیرامین (Questran) مانند کلیستیپول (Colestid) استاتین ها را در روده نگه می دارد و جذب آن ها را در بدن کاهش می دهد. برای جلوگیری از این مورد استاتین ها باید یک ساعت قبل و یا چهار ساعت بعد از  کولستیرامین یا کلیستیپول مصرف شوند.

استاتین ها اثر وارفارین (Coumadin) را افزایش می دهند. بیمارانی که استاتین ها و وارفارین را باهم مصرف می کنند باید قابلیت انعقاد خونشان به دقت کنترل شود.

استاتین ها نباید با برنج مخمر قرمز ( Red yeast rice) ترکیب شوند زیرا برنج مخمر قرمز شامل ماده شیمیایی است که شبیه به استاتین هاست. ترکیب برنج مخمر قرمز با استاتین ها می تواند منجر به عوارض جانبی جدی مانند شکست عضله ( myopathy ) شود.

تفاوت میان استاتین ها :

استاتین ها از برخی جهات با یکدیگر متفاوتند. بارزترین تفاوت در میزان قابلیت آن ها در کاهش کلسترول است. در حال حاضر آتورواستاتین و روسوواستاتین قویترین کاهنده و فلوواستاتین ضعیفترین پایین آورندۀ کلسترول هستند.

همچنین استاتین ها در شدت تداخل دارویی با سایر داروها متفاوتند. بطور خاص، سطح پراواستاتین و روسوواستاتین در بدن به نسبت سایر داروهایی که ممکن است همزمان با استاتین ها مصرف شوند، کمتر افزایش می یابد. این موضوع به این دلیل است که آنزیم های کبدی که پراواستاتین و روسوواستاتین را حذف می کنند، توسط بسیاری از داروهایی که مسدود کننده آنزیم های حذف کننده سایر استاتین ها هستند، مسدود نمی شوند. همین امر مانع بالا رفتن سطح پراواستاتین و روسوواستاتین شده و منجر به افزایش مسمومیت هایی مانند میوپاتی (التهاب ماهیچه ها) می شود. بطور مثال در مطالعات علمی، بیمارانی که هر دوی وراپامیل ( Calan, Verelan, Verelan PM, Isoptin, Isoptin SR, Covera-HS ) و سیمواستاتین (Zocor) را مصرف می کنند، 10 برابر بیش از بیمارانی که فقط سیمواستاتین را مصرف می کنند میوپاتی را تجربه کردند ، زیرا وراپامیل سطح سیمواستاتین را در خون بالا می برد.

استاتین ها از نظر نوع و شدت ابتلا به نوعی از میوپاتی به نام رابدومیولیز، می شوند متفاوت هستند. از آنجا که میزان بروز این بیماری با مصرف سریواستاتین (Cerivastatin)  10 تا 100 برابر بیش از سایر استاتین ها بود، از کلیه داروخانه ها در سراسر دنیا جمع آوری شد. بروز رابدومیولیز در بیمارانی که استاتین ها را با داروهایی که خود موجب رابدومیولیز هستند و یا داروهایی که افزایش دهنده سطح غلظت استاتین در خون هستند مصرف می کنند، شایعتر است.

جمع بندی :

استاتین ها گروهی از داروها هستند که برای کاهش سطح کلسترول خون تجویز می شوند. همچنین استاتین ها برای پیشگیری و درمان تصلب شرایین تجویز می شوند. عوارض جانبی متداول استاتین ها سردرد، حالت تهوع ، استفراغ ، یبوست و اسهال است. عوارض جانبی شدیدتری نیز می تواند بروز کند. پیش از مصرف این دارو عوارض جانبی، تداخلات دارویی، میزان دوز مصرفی، شرایط نگهداری و شرایط مصرف در دوره بارداری را بررسی کنید.

جهت کسب اطلاعات بیشتر به سایت پزشکی امروز مراجعه نمایید.